درس ادبیات و زبان فارسی با ضریب ۴ در کنکور سراسری، بالاترین ضریب را در میان سایر دروس عمومی دارد و با توجه به سطح دشواری سوالات ادبیات کنکور ۱۴۰۰، نیاز است که توجه ویژه‌تری به این درس شود. بنابراین داوطلبان باید با توجه به وضعیت علمی خود، منبع مناسبی را برای خود انتخاب کنند تا بتوانند با موفقیت از پس سوالات این درس در کنکور برآیند. در کنکور سراسری، از ۲۵ تست ادبیات و زبان فارسی، معمولا ۴ تست به مبحث آرایههای ادبی اختصاص پیدا می‌کند که لازمه‌ی پیشرفت در این مبحث، داشتن یک منبع آموزشی جامع و یک بانک تست استاندارد است که در این مقاله قصد داریم به معرفی ۴ کتابی که در مبحث آرایههای ادبی نسبت به سایر کتاب‌ها قوی‌تر عمل کرده‌اند و جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های بازار کتب کمک درسی بوده‌اند، بپردازیم تا بتوانید متناسب با وضعیتی که در این مبحث دارید و انتظاراتی که از یک کتاب دارید، بهترین گزینه را انتخاب کنید. کتاب‌هایی که قصد تحلیل و بررسی آنها را داریم و قرار است به مقایسه ویژگی‌های آنها بپردازیم، عبارتند از:
- الف: آرایههای ادبی لقمه طلایی از انتشارات مهر و ماه
- ب: آرایههای ادبی از انتشارات نشر دریافت
- ج: آرایههای ادبی از انتشارات نشر الگو
- د: آرایههای ادبی (هفت خان) از انتشارات خیلی سبز
آرایههای ادبی لقمه طلایی انتشارات مهر و ماه
کتاب آرایههای ادبی لقمه طلایی انتشارات مهر و ماه به صورت تک جلدی در ۳۵۲ صفحه به نویسندگی حمزه نصرالهی به چاپ رسیده است. این کتاب به آموزش دقیق و بنیادی تمامی آرایه‌ها پرداخته است و میتواند برای دانش‌آموزان هر سه پایه مورداستفاده قرار بگیرد. متاسفانه فهرست و طبقه‌بندی کاملی را در ابتدای کتاب مشاهده نمی‌کنیم و همین مسئله میتواند باعث تضییع وقت دانش‌آموز شود. چرا که اگر دانش‌آموز بخواهد در یک فرصت کوتاه، مروری بر آرایه استعاره داشته باشد، باید بخش‌های مختلف کتاب را چک کند تا بتواند بخش مربوطه را پیدا کند؛ لذا میتوان این مورد را یکی از نقاط ضعف کتاب دانست. آغاز کتاب با تیپ شناسی سوالات کنکور است که تیپ‌های اصلی سوالات آرایههای ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این بخش، این است که دانش‌آموزان با نگاه کردن به سوالات و شناسایی تیپ‌های مورداستفاده، بتوانند به روند پاسخگویی‌شان تسریع ببخشند و تسلطشان را در حل سوالات افزایش دهند. به طور کلی ۵ تیپ سوال بررسی شده و شگردهای پاسخگویی به هر تیپ عنوان شده است. پس از تیپ‌شناسی سوالات کنکور به بیان مقدمات پرداخته می‌شود و اصطلاحات مورداستفاده در تست‌ها به طور کامل توضیح داده می‌شود. آرایههای لفظی و معنوی نیز آورده شده است و ابتدا به توضیح هر آرایه می‌پردازد و سپس نمونه‌هایی از هر آرایه در کنکور آورده می‌شود و در پایان هر توضیح، ۵ تست از آن بخش قرار گرفته که شامل تست‌های کنکور سال‌های اخیر و همچنین تست‌های تالیفی است. طبق تعاریف ارائه‌شده در این کتاب، آرایههای معنوی آرایه‌هایی هستند که از تناسب معنایی واژه‌ها به وجود می‌آیند و موسیقی معنوی شعر را خلق می‌کنند. مانند: مراعات نظیر، اغراق، لف و نشر، تضاد، تلمیح، تضمین، حسن تعلیل، ایهام تناسب، اسلوب معادله، حس آمیزی و … آرایههای لفظی، آرایه‌هایی هستند که از تناسب لفظی میان واژه‌ها به وجود می‌آید و موسیقی درونی شعر را خلق می‌کند. مانند: واج آرایی، سجع، موازنه، جناس، تکرار، ترصیع و … علاوه بر بررسی جداگانه‌ی هر آرایه، در بخش تست‌های ترکیبی، تست‌هایی که شامل چندین آرایه می‌باشد نیز آورده شده است تا دانش‌آموزان بتوانند با حل این تست‌ها، یادگیری خود را محک بزنند. همچنین تست‌های مبحث آرایههای ادبی کنکورهای ۴ سال اخیر نیز در انتهاب کتاب آورده شده است که میتواند برای ایام دوره و جمع‌بندی استفاده شود. پاسخنامه تشریحی این کتاب در اکثر سوالات بررسی تمامی گزینه‌ها پرداخته است و صرفا به بیان گزینه درست اکتفا نکرده است،اما از نظر بار محتوایی و آموزشی پاسخنامه، در مقایسه با کتاب های خان پنجم خیلی سبز و یا آرایههای ادبی نشر دریافت، وضعیت ضعیفی دارد. با این حال ویژگی مثبتی در این کتاب وجود دارد که باعث می‌شود برای دوران جمع‌بندی، بهترین گزینه محسوب شود. در پایان برخی از بخش‌های کتاب، مانند بخش تلمیح، ایهام، نماد و …، لیستی از مهم‌ترین و پرتکرارترین نمونه‌های هرکدام از آرایههای ادبی را آورده است. به طور مثال در توضیحات پایانی بخش «ایهام»، به بررسی ۱۵۹ واژه‌ی چندمعنایی پرداخته که ایهام یا ایهام تناسب می‌سازند. دانش‌آموزان با مرور کوتاهی بر این واژگان، می‌توانند عملکرد بهتری در پاسخگویی به تست‌های مربوط به این آرایه داشته باشند. این جمع‌بندی در بخش مربوط به آرایه‌ی تلمیح، به طور ویژه‌ای کار شده است و میتوان صفحات ۱۶۶ تا ۱۸۶ که مربوط به آرایه‌ی تلمیح است را، جزو طلایی‌ترین صفحات این کتاب دانست.
آرایههای ادبی انتشارات نشر دریافت
کتاب آرایههای ادبی نشر دریافت، به قلم دکتر هامون سبطی(با همکاری امیرمحمد دهقان) در ۳۳۶ صفحه به چاپ رسیده و دارای ۴۴۶ تست متنوع است. به طور کلی میتوان این کتاب را ۳ بخش تقسیم کرد:
- آرایههای ادبی لفظی
- آرایههای ادبی معنوی
- آرایههای علم بیان
در بخش قبلی به توضیح آرایههای لفظی ادبی و معنوی پرداختیم. حالا نگاهی موشکافانه‌تر به این کتاب خواهیم داشت تا برای انتخاب منبع مطالعاتی خود، بتوانید با دید آگاهانه‌تری تصمیم بگیرید. از ویژگی‌های خوب این کتاب که در سه کتاب دیگر مشاهده نمی‌شود، این است که یک جدولی در صفحات آغازین کتاب قرار داده شده است که در آن آرایه‌ها را به صورت درس به درس تفکیک کرده است. این ویژگی برای دانش‌آموزانی که در آزمون‌های آزمایشی شرکت می‌کنند و بودجه‌بندی آزمون‌هایشان به صورت درس به درس است، بسیار خوشایند خواهد بود. به طور مثال در این جدول آمده است که آرایه‌ی تشخیص، در درس ۱۷ پایه دهم و درس ۹، ۱۱ و ۱۶ پایه یازدهم آمده است. سایر آرایههای ادبی را نیز میتوان از طریق این جدول آدرس‌دهی کرد. در هر درس، ابتدا توضیحات و آموزش‌های مربوطه در قالب درسنامه و نمونه تست داده می‌شود، به این صورت که تست‌های آموزشی هدفمندی در هر بخش وجود دارد که مولف با پاسخگویی به آنها و ذکر کردن پاسخ تشریحی ذیل هر تست، یادگیری و حل تست را برای دانش‌آموز ملموس‌تر کرده است. سپس در پایان درسنامه‌ی هر آرایه، تعدادی تست تالیفی و کنکوری آورده شده که دانش‌آموزان با حل این تست‌ها، تسلط خود را بر مباحث افزایش می‌دهند. به جرئت میتوان این کتاب را از نظر درسنامه‌های آموزشی، نسبت به ۳ کتاب دیگر، بسیار کامل‌تر و مفصل‌تر دانست. کتاب شامل ۳ ایستگاه دوره‌ای و ۲۷ آزمون دوره‌ای است. در ایستگاه‌های دوره‌ای یک مرور بسیار کلی و کوتاه از آرایههای تدریس شده انجام می‌شود(فقط در این حد که نام آرایههای تدریس شده به ترتیب عنوان می‌شود و اگر نکته‌ای باقی مانده باشد، در اینجا بیان می‌شود)، ولی نمیتوان به عنوان یک خلاصه‌نویسی کامل و جامع به آن نگاه کرد و این ویژگی را میتوان از نقاط ضعف کتاب به شمار آورد که در عین حال که درسنامه‌های مفصل و کاملی دارد، اما خلاصه نویسی و جمع‌بندی خوبی برای مرور در آن قرار داده نشده و صرفا به آزمون‌های دوره‌ای جهت مرور بسنده کرده است. دانش آموزان با پاسخگویی به این ۲۷ آزمون که هرکدام ۱۰ تست دارد، تمامی آرایههای ادبی را مرور می‌کنند و از طریق پاسخنامه تشریحی، به رفع اشکال‌های خود در حل این تست‌ها می‌پردازند.
آرایههای ادبی انتشارات نشر الگو
کتاب آرایههای ادبی به قلم علیرضا عبدالمحمدی توسط نشر الگو به چاپ رسیده و دومین جلد از مجموعه ۵ جلدی ادبیات جامع نشر الگو محسوب می‌شود. این کتاب در ۴۴۰ صفحه تالیف شده و آرایههای ادبی هر سه پایه‌ی دهم، یازدهم و دوازدهم را در بر گرفته است. داوطلبان کنکور تمامی رشته‌ها می‌توانند برای یادگیری و حل تست مبحث آرایههای ادبی از این کتاب استفاده کنند. تک به تک آرایه‌ها با مثال‌های متعدد در این کتاب تدریس شده و تست‌های مربوط به هر آرایه تفکیک شده است. این کتاب دارای ۱۱۴۱ پرسش چهارگزینه‌ای است که نسبت به ۳ کتاب دیگر، تعداد تست‌های بیشتری دارد. کتاب شامل ۵ فصل است که ترتیب فصول به صورت زیر است:
- فصل اول: دو کلمه حرف حساب
- فصل دوم: تک آرایه‌ها
- فصل سوم: تکنیک‌ها و مدل‌ها
- فصل چهارم: تست کلی و ترکیبی
- فصل پنجم: پاسخ‌های تشریحی
مولف در فصل اول کتاب، به روش مطالعه‌ی مبحث آرایههای ادبی پرداخته و نحوه حل تست‌ها و به طور کلی شیوه‌ی اصولی مطالعه‌ی این کتاب را توضیح داده است که این ویژگی را در کتاب‌های«آرایههای ادبی نشر دریافت» و «آرایههای ادبی هفت خان خیلی سبز» شاهد نیستیم و مزیت خوبی برای این کتاب به حساب می‌آید، چرا که اگر دانش‌آموزی بخواهد به صورت خودخوان این مبحث درسی را مطالعه کند، باید راهنمایی برای مطالعه‌ی کتاب داشته باشد و در کتاب آرایههای ادبی نشر الگو، دانش‌آموز به خوبی تفهیم می‌شود که برای حصول نتیجه مطلوب، چگونه باید این کتاب را مطالعه کند. در فصل دوم نیز به تدریس آرایه‌ها پرداخته‌شده و نویسنده‌ی کتاب، مثال‌ها و نمونه‌های فراوانی از هر آرایه را ذیل توضیحات هر بخش آورده که سبب فهم کامل‌تر و کاربردی‌تر آرایه‌ها می‌شود. همچنین متناسب با اهمیت هر آرایه، تعدادی تست در انتهای هر بخش طراحی شده که دانش‌آموزان بلافاصله پس از مطالعه هر بخش می‌توانند به حل تست‌های آن بپردازند. پاسخنامه تشریحی این تست‌ها در فصل پنجم کتاب قرار گرفته است. در فصل سوم که با عنوان «تکنیک‌ها و مدل‌ها» نامگذاری شده است، مولف کتاب از ۳ تکنیک رونمایی کرده است که عناوین آن به صورت زیر است:
- تکنیک «خوب-بد-زشت»
- تکنیک «موک»
- تکنیک «حذف گزینه»
دانش‌آموزان با مطالعه‌ی این فصل، نحوه مواجهه با تست‌های آرایه را می‌آموزند و یاد می‌گیرند که چگونه میتوان در کوتاه‌ترین زمان ممکن، به پاسخ تست‌های آرایه رسید. در فصل چهارم نیز تست‌ها بر اساس سطح دشواری و همچنین با توجه به اینکه از کدام یک از سه تکنیک گفته شده باید استفاده شود، به ۱۰ تیپ تقسیم بندی می‌شوند. تست‌های فصل ۵ علاوه بر اینکه تست‌های تالیفی متنوعی دارد، تست‌های کنکور سال‌های اخیر را نیز شامل می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های مثبتی که در این کتاب وجود دارد، این است که ضمیمه‌‌ای تکمیلی برای داوطلبان گروه علوم انسانی به آن اضافه شده که به طور اختصاصی به مباحث ادبیات رشته انسانی پرداخته است.
آرایههای ادبی(هفت خان) انتشارات خیلی سبز
خان پنجم از هفت خان فارسی کنکور، متعلق به مبحث آرایههای ادبی است که توسط آقایان محمد امیرسلیمانی، شاهین شیرزادی، دکتر حنیف افخمی و علیرضا جعفری در ۳۷۶ صفحه به نگارش درآمده و ادبیات فارسی پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم را پوشش می‌دهد. از نظر ساختاری کتاب به ۳ بخش تقسیم شده که عبارتند از:
- آموزش
- آزمون
- پاسخنامه تشریحی
در این کتاب از انتشارات خیلی سبز نیز همانند سه کتاب دیگر، با روال آموزشی مشابهی روبرو هستیم که ابتدا هر آرایه تدریس شده و سپس تست‌های مربوط به آن در پایان هر تدریس قرار گرفته است. در بخش دوم کتاب که با عنوان «آزمون» نامگذاری شده است، ابتدا به ارائه توضیحاتی درباره‌ی شیوه‌های پاسخگویی سریع به تست‌های آرایههای ادبی پرداخته شده و سپس ۴۰ آزمون تستی جامع ۱۵ سوالی طرح شده است که از نظر تعداد و تنوع تست‌ها، مناسب و استاندارد است. به طور کلی، این کتاب دارای ۹۱۷ پرسش چهارگزینه‌ای است که پاسخنامه تشریحی و همچنین پاسخنامه کلیدی این تست‌ها، در آخرین بخش کتاب قرار گرفته است. پاسخنامه تشریحی این کتاب، بسیار پخته‌تر از سه کتاب دیگر است و نویسندگان کتاب با لحن گرم و صمیمی‌شان، تک تک گزینه‌ها در تمامی تست‌ها را تشریحی کرده و روش‌ها و شگردهای پاسخگویی به سوالات را نیز در پاسخنامه آورده اند و دانش‌آموزان در هر سطحی که باشند، می‌توانند از محتوای آن نهایت استفاده را ببرند.
بررسی مشخصات و ویژگی‌های پرفروش‌ترین کتاب‌های آرایههای ادبی:
| نام کتاب | آرایههای ادبی لقمه طلایی | آرایههای ادبی برای همه رشته‌ها | آرایههای ادبی | آرایه های ادبی (هفت خان) |
| انتشارات | مهر و ماه | نشر دریافت | نشر الگو | خیلی سبز |
| نویسنده (نویسندگان) | حمزه نصرالهی | دکتر هامون سبطی | علیرضا عبدالمحمدی | محمد امیرسلیمانی، شاهین شیرزادی، دکتر حنیف افخمی، علیرضا جعفری |
| تعداد صفحات | ۳۵۲ | ۳۳۶ | ۴۴۰ | ۳۷۶ |
| تعداد تست‌ها | ۱۹۰ | ۴۹۱ | ۱۱۴۱ | ۹۱۷ |
| بررسی تیپ تست‌های کنکور | بلی | خیر | بلی | بلی |
| تست‌های مبحثی | دارد | دارد | دارد | دارد |
| آزمون‌های جامع تالیفی (بدون توجه به ترتیب دروس کتاب‌های درسی) |
ندارد | دارد | دارد | دارد |
| پاسخنامه تشریحی | دارد | دارد | دارد | دارد |
| پاسخنامه کلیدی | ندارد | ندارد | ندارد | دارد |
مقایسه‌ی کتاب‌ها:
دانش‌آموزان در سال کنکور، علاوه بر دروس دوازدهم، باید دروس دهم و یازدهم را نیز جمع‌بندی کنند و به همین دلیل، اهمیت دارد که حجم کتاب‌های کمک آموزشی‌ای که انتخاب می‌کنند، معقول و مناسب باشد. اگر از نظر حجم صفحات بخواهیم قیاسی بین این ۴ کتاب پرفروش داشته باشیم، باید بگوییم که کتاب آرایههای ادبی نشر الگو از سایر کتاب‌ها حجیم‌تر است و در مقابل، کتاب آرایههای ادبی لقمه طلایی مهر و ماه، از نظر ابعاد کوچکتر از سایر کتاب‌هاست و به عنوان یک کتاب جیبی میتوان از آن استفاده کرد که حمل و نقل آن را آسان‌تر می‌کند و دانش‌آموزان می‌توانند همیشه کتاب را به همراه داشته باشند.
یکی از رموز موفقیت در این مبحث درسی، حل تست زیاد و آشنا شدن با انواع تست‌های آرایه است. لذا منبعی که انتخاب می‌کنید باید از نظر تستی غنی باشد و پاسخگوی نیازهای یک دانش‌آموز کنکوری باشد. کتاب آرایههای ادبی نشر الگو با ۱۱۴۱ تست، صدرنشین این لیگ چهار کتابی است. کتاب آرایههای ادبی لقمه طلایی مهر و ماه نیز با ۱۹۰ تست، کمترین تعداد تست را دارد که با توجه به اینکه فقط تست‌های کنکورهای اخیر در آن مطرح شده و به تست‌های تالیفی پرداخته نشده است، میتواند در ایام منتهی به کنکور، منبع تستی خوبی برای جمع‌بندی باشد، اما برای استفاده در طول سال تحصیلی، پیشنهاد می‌شود از کتابی با تعداد تست بیشتر که تست‌های متنوع و تالیفی بیشتری در آن باشد، استفاده شود.
اگر بخواهیم پاسخنامه این ۴ کتاب را با یکدیگر مقایسه کنیم، باید بگوییم که کتاب آرایههای ادبی هفت خان خیلی سبز توانسته پاسخنامه تشریحی کامل‌تری را ارائه دهد، البته که کتاب آرایههای ادبی دکتر هامون سبطی نیز به همین اندازه قوی عمل کرده و توانسته با پاسخ‌های کامل خود، ابهامات دانش‌آموزان را در رابطه با تست‌های مطرح شده در کتاب، شفاف‌سازی و برطرف کند.
گروه کتابچی پیشنهاد می‌کند که:
- اگر در مبحث آرایههای ادبی، صفر کیلومتر هستید و هیچ سررشته‌ای از آن ندارید و قصد دارید که روی تست‌های آرایه سرمایه گذاری کنید، بهتر است که از کتاب آرایههای ادبی نشر دریافت که نویسنده‌ی آن دکتر هامون سبطی است استفاده کنید. درسنامه‌ی این کتاب به قدری گویا و روان است که اگر پیش‌زمینه‌ای هم در این مبحث نداشته باشید، به خوبی متوجه مطالب خواهید شد و با پیروی کردن از خط فکری نویسنده و همچنین بررسی روش حل تست‌ها، می‌توانید از پس تست‌های آرایه در کنکور برآیید.
- اگر تسلط نسبی‌ای بر مبحث آرایههای ادبی دارید و نیاز به منبعی دارید که تسلطتان را در پاسخگویی به تست‌ها افزایش دهد، کتاب آرایههای ادبی نشر الگو میتواند منبع خوبی برای شما باشد، چرا که نویسنده از شرح و بسط دادن زیاد مطالب در درسنامه پرهیز کرده و سعی داشته با طرح تست‌های فراوان و متنوع، تسلط دانش‌آموز را در پاسخگویی به سوالات بیشتر کند. لذا حل تست‌های تیپ بندی شده‌ی این کتاب، میتواند نیازهای شما را در این مبحث درسی برطرف کند.
- اگر زمان کمی دارید و می‌خواهید در مدت زمان کوتاهی، این درس را جمع‌بندی کنید، کتاب آرایههای ادبی لقمه مهر و ماه، کتابی است که غالبا از تست‌های کنکورهای اخیر در آن استفاده شده و درسنامه‌های خلاصه‌ای دارد و تعداد تست‌های محدودی هم در آن قرار داده شده است. همچنین با توجه به سایز و ابعاد کتاب، میتواند همیشه همراهتان باشد، بدون اینکه از نظر سنگینی شما را خسته کند! البته به دانش‌آموزانی که پایه ضعیفی در مبحث آرایههای ادبی دارند، به‌خاطر خلاصه بودن درسنامه، این کتاب پیشنهاد نمی‌شود.
- اگر می‌خواهید در آزمون‌های آزمایشی نتیجه خوبی کسب کنید و از نظر پایه‌ای خود را تقویت کرده‌اید و قصد دارید که به‌صورت جدی به حل تست بپردازید، ابتدا کتاب آرایههای ادبی هفت خان انتشارات خیلی سبز و سپس کتاب آرایههای ادبی نشر دریافت، می‌توانند منابع تستی بسیار خوبی برای شما باشند. در کتاب آرایههای ادبی خیلی سبز، ۴۰ آزمون ۱۵ تستی طراحی شده است که در می‌توانید هر شب به حل یکی از این آزمون‌ها بپردازید و با تداوم و استمرار در این کار، تسلط خودتان را در این مبحث درسی افزایش دهید. کتاب آرایههای ادبی نشر دریافت نیز، با طراحی ۲۷ آزمون دوره‌ای ۱۰ سوالی میتواند گزینه مناسبی برای شما باشد.
امیدواریم با مطالعه‌ی این مقاله، بتوانید با توجه به نیاز خود، کتاب متناسب با وضعیتتان را انتخاب کنید و بتوانید در جلسه کنکور، به ۴ تست مربوط به مبحث آرایههای ادبی، که چیزی حدود ۱۶ درصد از کل سوالات ادبیات را به خود اختصاص داده است، پاسخ صحیح بدهید.