درس زیستشناسی مهم‌ترین درس رشته‌ی تجربی است. با توجه به حذف دروس عمومی در کنکور سراسری ۱۴۰۲، اهمیت این درس برای این رشته بالاتر رفته است. موضوعات زیستشناسی پایه‌ی یازدهم دارای ۹ فصل است که به طور کلی موضوعات آن‌ها به ۳ بخش بدن انسان، تقسیم یاخته و تولید مثل و زیستشناسی گیاهی تقسیم می‌شود. در جدول زیر تعداد تست‌های مطرح شده در کنکورهای سراسری اخیر از زیستشناسی یازدهم به تفکیک فصل ارائه شده است:
از آن‌جایی که مطالعه و تسلط بر درس زیستشناسی برای کسب نتیجه‌ی مطلوب در کنکور تجربی حائز اهمیت است، ناشران کتاب‌های کمک‌آموزشی انواع مختلف کتب پایه به پایه، جامع و موضوعی را برای این درس تألیف کرده‌اند. انتخاب کتاب کمک‌آموزشی مناسب گامی تأثیرگذار بر روند مطالعه در سال‌های منتهی به کنکور است. در جهت تسهیل این انتخاب برای دانش‌آموزان پایه‌ی یازدهم تجربی، بر آن شدیم تا سه مورد از بهترین کتاب‌های کمک‌آموزشی زیستشناسی پایه‌ی یازدهم را معرفی و مقایسه نماییم. عناوین این کتاب‌ها به شرح زیر است:
- کتاب زیستشناسی یازدهم تست از انتشارات خیلی سبز
- کتاب زیست یازدهم میکرو قرن جدید از انتشارات بین‌المللی گاج
- کتاب جامع زیستشناسی ۲ (یازدهم) برآیند از نشر الگو
بررسی محتوا و ساختار بهترین منابع زیستشناسی یازدهم و نکاتی در مورد این کتاب‌ها
هر سه منبع نام برده شده در قسمت قبل، منابع خوبی برای یادگیری و تسلط بر تست‌زنی دانش‌آموزان در درس زیستشناسی هستند؛ اما طبیعتاً از نظر ساختار و محتوا تفاوت‌هایی دارند. جدول زیر ساختار کلی این کتاب‌ها را مقایسه می‌کند:
هر سه کتاب یاد شده در ۹ فصل مطابق کتاب درسی پایه‌ی یازدهم نوشته شده‌اند. کتاب نشر الگو دو جلدی است و پاسخنامه‌ی تشریحی و آزمون‌های آن در جلد دوم قرار دارد. قابل ذکر است که دانش‌آموزان می‌توانند جلد دوم آن را به صورت رایگان از سایت نشر الگو بارگیری نمایند. همچنین درسنامهی درختی فصول پایه‌ی یازدهم نیز به جلد دوم این کتاب ضمیمه شده است. پاسخنامه‌ی کتاب خیلی سبز در انتهای هر فصل و پاسخنامه‌ی کتاب گاج در انتهای کتاب قرار دارد. کتاب نشر الگو علاوه بر آزمون جمع‌بندی فصل به فصل و سؤالات کنکور ۱۴۰۱ در بخش جداگانه، سؤالات کنکور مربوط به هر فصل را تحت عنوان آزمون سراسری در انتهای آن فصل ارائه کرده است. همان طور که در جدول بالا نمایش داده شد، کتاب گاج فاقد درسنامه است و نکات مهم هر تست در قالب نکته، در کادر مجزا و به طور خلاصه بیان شده‌اند که در بخش پاسخنامه بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت. به طور کلی اصلی‌ترین نقاط قوت کتاب گاج بانک تست آن است که به صورت میکرو از تمام مطالب کتاب درسی در آن تست وجود دارد و پس از آن پاسخنامه‌ی کامل و پر نکته‌ی آن است که دانسته‌های قبلی دانش‌آموزان را تکمیل می‌کند. قابل ذکر است که هر سه کتاب نام برده شده تمام رنگی هستند و این موضوع از نقاط قوت آن‌ها است. در جدول زیر اطلاعات کلی این کتب نمایش داده شده است:
چاپ جدید هر سه‌ی این کتاب‌ها ویژه‌ی کنکور ۱۴۰۲ منتشر شده است و تغییرات خوبی در راستای کتاب درسی در آن‌ها داده شده است؛ اما دانش‌آموزان می‌توانند از نسخه‌های قبلی کتاب الگو نیز استفاده کنند چرا که لیست اصلاحات آن در سایت این کتاب موجود است.
بررسی و مقایسه‌ی درسنامه‌های بهترین منابع زیستشناسی یازدهم
همان طور که پیش‌تر بیان کردیم، کتاب گاج درسنامه ندارد. درنتیجه در این بخش، تنها ویژگی‌های اصلی کتاب‌های خیلی سبز و نشر الگو را با یک دیگر مقایسه می‌کنیم:
به طور کلی هر دو درسنامه غنی و کامل هستند و دانش‌آموزان با مطالعه‌ی هر کدام از آن‌ها از منابع دیگر آموزشی بی‌نیاز خواهند شد؛ اما آن چه قابل توجه است آن است که درسنامهی نشر الگو نسبت به کتاب خیلی سبز بسیار رنگی‌تر و متنوع‌تر است. این امر باعث می‌شود توجه دانش‌آموزان بیشتر به نکات مهم جلب شود. همچنین داشتن مثال و تست‌های آموزشی در درسنامه از دیگر نکات مثبت کتاب الگو است. این تست‌ها پاسخ تشریحی دارند و در حل آن‌ها مواردی همچون تله‌های تستی نیز بیان شده است. درسنامهی درختی، درسنامهی جانوری و پاسخ فعالیت‌های کتاب درسی نیز از ضمائم کتاب الگو هستند که کمک زیادی به یادگیری دانش‌آموزان می‌کنند.
بررسی و مقایسه‌ی تست‌های بهترین منابع زیستشناسی یازدهم
درسنامهی هر فصل از کتاب خیلی سبز به چند قسمت تقسیم شده است که در میان هر قسمت تست‌های آن بخش قرار داده شده است. در انتهای هر فصل نیز تست‌های ترکیبی فصل قرار دارند که به دانش‌آموزان کمک می‌کنند از دانسته‌هایشان به صورت تلفیقی استفاده کنند. سطح تست‌های کتاب خیلی سبز مطابق کنکور سراسری است و به خصوص تست‌های تألیفی از کیفیت خوبی برخوردارند.
همان طور که گفتیم، مهم‌ترین نقطه‌ی قوت کتاب گاج، بانک تست آن است. در این بانک تست فصول کتاب درسی به صفحاتی تقسیم شده است و برای هر قسمت ۴ مدل تست ارائه شده است:
- تست‌های خط به خط: تست‌هایی هستند که از گوشه گوشه‌ی متن کتاب درسی طراحی شده‌اند و حل آن‌ها نیاز به تسلط بر خط به خط کتاب درسی دارد.
- تست‌های مفهومی و استنباطی: مبنای این تست‌ها نیز کتاب درسی است اما طراحان به طور مستقیم متن خود کتاب را استفاده نمی‌کند بلکه از مفهوم یا برداشتی از متن یا کتاب درسی، این تست‌ها را طراحی می‌کنند.
- تست‌های ترکیبی: این تست‌ها ترکیبی از مطالب بیان شده در فصول مختلف با فصل مورد نظر هستند. بیشتر سؤالات کنکور به صورت ترکیبی طرح می‌شوند. در نتیجه دانش‌آموزان می‌بایست نحوه‌ی حل این سؤالات را نیز به خوبی فرا بگیرند و بتوانند از دانسته‌های مختلف خود در راستای حل یک تست استفاده کنند.
- تست‌های کنکور سراسری: در این بخش گزیده‌ای از تست‌های سراسری ارائه شده است تا دانش‌آموزان بتوانند سطح تسلط خود را محک بزنند.
در انتهای هر فصل از کتاب گاج نیز یک آزمون جامع فصلی قرار داده شده است. با استفاده از این آزمون‌ها دانش‌آموزان می‌توانند علاوه بر جمع‌بندی فصل، خود را در شرایط آزمون قرار داده و عملکرد خود را بسنجند. موارد بیان شده به علاوه مشخص بودن تست‌های مهم و ضروری و تست‌هایی با ایده و نکات جدید و حائز اهمیت در این کتاب، مواردی هستند که بانک تست کتاب گاج را منحصر به فرد ساخته‌اند.
تست‌های کتاب نشر الگو در ۳ سطح A (کنکوری آسان)، B (کنکوری متوسط) و C (کنکوری سخت) طراحی شده‌اند. در انتهای هر گفتار نیز تست‌های ATP قرار دارند که از سطح بالاتری برخوردارند. انواع آزمونک‌های مختلف برای سنجیدن سطح دانش و تسلط دانش‌آموزان نیز در این کتاب قرار داده شده است. به علاوه دو آزمون جامع در انتهای هر فصل با رویکرد کنکور سراسری طراحی شده است و همچنین سؤالات آزمون‌های برنامه‌ای قلمچی نیز در این کتاب قرار ارائه شده است. کد QR فیلم تدریس و حل سؤالات مهم و نکته‌دار کتاب نیز در کنار این تست‌ها قرار گرفته است که منبع بسیار خوبی برای یادگیری دانش‌آموزان هستند. به طور کلی، هر سه کتاب بانک تست قوی و پرمحتوایی دارند و دانش‌آموزان می‌بایست با توجه به روش مطالعه و نیازهای خود، کتاب مد نظرشان را از میان این کتب انتخاب کنند.
بررسی و مقایسه‌ی پاسخنامه‌های بهترین منابع زیستشناسی یازدهم
پاسخنامه‌های هر سه کتاب مورد بحث توضیحات کامل و مفصلی دارند اما تفاوت آن‌ها در نکات و اشاراتی است که در پاسخنامه‌ی تست‌ها و برای تکمیل بیشتر نکات بیان شده در درسنامه می‌آیند. در پاسخنامه‌ی گاج نکات بیان شده به صورت «سؤال چی میگه»، «تذکر»، «ترکیب»، «ترکیب با آینده»، «ترکیب با گذشته»، «ترکیب با گذشته و آینده»، «تله‌ی تستی»، «تحلیل تست کنکور»، «تفکر طراح»، «سؤال»، «نکته»، «مشاوره»، «لب کلام» و «استراتژی و تکنیک حل تست» تقسیم‌بندی شده‌اند و هر کدام علائم، کادربندی و رنگبندی مخصوص به خود را دارند. البته همان‌طور که گفته شد، این کتاب درسنامه ندارد و با بیان این نکات سعی شده است تا جای خالی نکات درسنامه پر شود. کتاب نشر الگو از نکات کمتری نسبت به کتاب گاج برخوردار است چرا که درسنامهی کاملی دارد و این نکات بیشتر به شکل تذکر و یادآوری هستند. همچنین درسنامهی درختی این کتاب به صورت بخش به بخش در میان پاسخ تست‌ها قرار داده شده است که مشاهده‌ی آن در خلل تحلیل پاسخنامه، مطالب را در ذهن دانش‌آموزان تثبیت می‌کند. در پاسخنامه‌ی کتاب خیلی سبز تقریباً نکته‌ی جدیدی به صورت مجزا بیان نشده است و این به دلیل درسنامهی جامع این کتاب است و این که تمامی نکات در درسنامه بیان شده است. جدول زیر ویژگی‌های کلی ساختار و محتوای پاسخنامه‌های تشریحی این سه کتاب را بررسی و مقایسه می‌نماید:
جمع‌بندی و کلام آخر
در این مطلب، سه مورد از بهترین منابع کمک آموزشی درس زیستشناسی پایه‌ی یازدهم معرفی، بررسی و مقایسه شده است. این کتب کتاب زیستشناسی یازدهم تست از انتشارات خیلی سبز، کتاب زیست یازدهم میکرو قرن جدید از انتشارات بین‌المللی گاج و کتاب جامع زیستشناسی ۲ (یازدهم) برآیند از نشر الگو هستند. هر کدام از این کتاب‌ها ویژگی‌های مختص به خود را دارند که آن‌ها را از دو کتاب دیگر متمایز می‌سازد و دانش‌آموزان می‌بایست با توجه به این ویژگی‌ها کتاب کمک‌آموزشی مناسب خود را تشخیص دهند. در ادامه، بخ طور خلاصه چند پیشنهاد برای دانش‌آموزان بیان می‌شود تا بتوانند با در نظر گرفتن این نکات در مسیر انتخاب کتاب کمک آموزشی مناسب خود، بهترین کتاب را انتخاب کنند:
- اگر به دنبال منبع کامل و جامع برای درسنامه هستید، کتاب‌های خیلی سبز و الگو به شما کمک می‌کنند.
- اگر از منبع دیگری مثل جزوه‌ی دبیر به عنوان درسنامه استفاده می‌کنید و به دنبال کتاب تست متنوع هستید، کتاب گاج مناسب شماست.
اگر وجود آزمون‌های متعدد و فیلم‌های حل تست برای شما اهمیت دارد، کتاب الگو بهترین انتخاب است.