درس ادبیات فارسی در کنکور سراسری همواره برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکوری از جهت کسب رتبه و تراز عالی حائز اهمیت بوده و به همین جهت اغلب دانش‌آموزان به دنبال مباحث و نکات مهم در این درس هستند تا از طریق مسلط شدن به درس ادبیات به رتبه‌های برتر دست یابند. درس ادبیات فارسی، اولین درسی که داوطلبان در کنکور با آن مواجه می‌شوند و از سؤال یک تا بیست و پنج را به خود اختصاص داده است و با داشتن ضریب چهار، بالاترین ضریب را در میان دروس عمومی به خود اختصاص داده است. از آن‌جایی که شروع کنکور با سؤالات درس ادبیات است، در نتیجه اگر به تسلط بالایی در این درس برسید قطعاً می‌توانید آرامش بالایی را در همان لحظات اولیه کنکور برای خودتان فراهم کنید و در طول ساعات پاسخگویی به سؤالات کنکور امید داشته باشید. آنچه که در بین سؤالات ادبیات دیده می‌شود بخش واژگان، املا، تاریخ ادبیات، آرایه ادبی، دستور زبان و قرابت معنایی است اگر نگاهی ساده به همین بخش‌ها شود می‌بینید که تقسیم‌بندی سؤالات به دودسته‌ی حفظی و مفهومی به‌صورت کلی تفکیک شده‌اند.
شاید دلیل اینکه سؤالات کنکور را در اول دفترچه عمومی طرح کرده‌اند همان میزان اهمیت ادبیات در کنکور بوده است. دلیل اینکه با سؤالات حفظی مانند معانی واژگان، املا و تاریخ ادبیات شروع می‌شود این است که طراح و نظام آموزشی می‌خواهد منبع امید و انرژی را برای موفقیت دانش‌آموزان فراهم کند. کتابچی در گفت‌و‌گو با جناب آقای فراز توکلی، دبیر محبوب و برتر درس ادبیات فارسی، به مهم‌ترین مطالب و سؤالات پرتکرار دانش‌آموزان در خصوص درس ادبیات فارسی و کنکور سراسری پاسخ داده خواهد شد. امیدواریم با استفاده از تجربیات با ارزش اساتید برتر، گامی بزرگ در راستای موفقیت دانش‌آموزان و داوطلبان کنکوری عزیزمان برداشته باشیم. بی‌شک، مطالعه این مقاله، شما عزیزان را برای رسیدن به سؤالات زیر که از متداول‌ترین سؤالات در زمینه کنکور سراسری محسوب می‌شوند، یاری می‌نماید:
- سطح علمی و کیفیت سؤالات درس ادبیات کنکور سراسری ۱۴۰۰ در درس ادبیات فارسی چگونه بود و کنکور ۱۴۰۱ را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
- مطالعه و یادگیری درس ادبیات فارسی چه تأثیری بر زندگی هر فرد می‌گذارد؟
- نحوه مطالعه صحیح درس ادبیات فارسی چیست و نحوه برقراری تعادل بین میزان مطالعه و تست زدن به چه صورت است؟
- منابع کمک‌درسی مناسب برای یادگیری درس ادبیات فارسی کدام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند؟
- آیا شرکت در آزمون‌های آزمایشی مؤسسات مختلف، تأثیری بر موفقیت داوطلبان کنکوری می‌گذارد؟
- آیا استراتژی حذف مباحث می‌تواند کمکی به دانش‌آموزان کند؟
- آموزش مجازی چه تاثیری بر روند یادگیری دانش‌آموزان گذاشته است؟
روند قابل پیش‌بینی سوالات ادبیات فارسی کنکور ۱۴۰۰
استاد فراز توکلی در خصوص سؤالات درس ادبیات فارسی در کنکور ۱۴۰۰ و کیفیت سؤالات و درجه دشواری آن این‌گونه بیان می‌کند:
به طور کلی کنکور ۱۴۰۰، کنکوری بسیار خوبی برای داوطلبان، آن هم در درس ادبیات فارسی بود و روند آن کاملاً منطبق با سؤالات کنکور سال ۹۹ بود و اکثر سؤالات دقیقاً از کتاب درسی مطرح شد و دانش‌آموزانی که تمرین و مطالعه کافی را در درس ادبیات، سرلوحه خود قرار داده بودند، هیچ مشکلی از بابت این درس نداشتند و به هیچ عنوان غافلگیر نشدند. تنها موردی که می‌توان به آن اشاره کرد، مبحث آرایه‌های ادبی رشته علوم تجربی بود که از لحاظ سطح کیفی می‌توان آن را سخت‌ترین مبحث این آزمون در درس ادبیات دانست که سؤالات آن سطح به نسبت دشواری در میان سایر سؤالات بود و آرایه‌های تشبیه، ایهام و استعاره بیش از سایر موارد مورد توجه قرار گرفته‌اند و وجود چهار سؤال ترکیبی با شکل معمول ولی محتوای دشوار زمان پاسخگویی به سؤالات این بخش را تا حد زیادی افزایش داده بود. متأسفانه با این سطح از سؤالات تفاوت داوطلبان مشخص نمی‌شود، چرا که سطح دشوار بخش آرایه به نحوی است که داوطلبان قوی‌تر تفاوت عادلانه‌ای با سایرین نخواهد داشت! اگرچه اگر بخواهیم میزان دشواری سطح سؤالات را با کنکور سراسری سال ۹۸ مقایسه کنیم، شاهد روند دشواری سؤالات خواهیم بود که نشان‌دهنده این است که کنکور سراسری به آزمونی پویا تبدیل شده و با مرور زمان سطح آن بالاتر می‌رود.
نقش پررنگ ادبیات در زندگی!
اصولاً یکی از متداول‌ترین سؤالاتی که دانش‌آموزان در مواجهه با هر درس بیان می‌کنند این است که نقش آن درس در زندگی‌شان چیست؟ پاسخ این سؤال را از زبان آقای توکلی در مورد نقش ادبیات فارسی در زندگی هر فرد بیان می‌کنیم:
زندگى هیچ ملتى جدا از ادبیات نیست. ادبیات نزد اشخاص و ملل، به عنوان «غذاى روح» و «چاشنى زندگى» مطرح بوده است و مردم از دیرزمان با آن می‌زیسته‌اند و انس داشته‌اند. هم‌اکنون نیز این حالت وجود دارد. دامنه گسترده ادبیات و شاخ و برگ‌های آن به حدى است که هر قوم و ملتى و هر شخصى را با فرهنگ‌هاى مختلفى که دارند، به نوعى دربر مىگیرد. نگاهى به فرهنگ مکتوب ملت‌ها (کتاب)، شعرها و سرودها، دیوان‌های اشعار، امثال و حکم و ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها و افسانه‌ها، نقاشىها، خوشنویسىها، خطاطىها و هنرهاى گوناگونی که به کلام و سخن و نوشته مربوط می‌شود، گستردگى دامنه ادبیات را نشان مىدهد. جاذبه آن نیز نزد اقوام مختلف بشرى مشهور است. با نگاه و تأمل در تاریخ، به خوبی درمی‌یابیم که مطالعات ادبی و بهره‌گیری از ادبیات در زندگی بشر، به عنوان رشته‌ای در دانش بشری و نیازی اساسی برای وی، از سابقه‌ای تاریخی و باستانی برخوردار است. درواقع، زندگی انسان هیچ‌گاه از ادبیات قومی و زبان و بیان شعری و داستانی- به مقتضای حال و زمان- خالی نبوده است؛ به گونه‌ای که می‌توان ادب و هنر را از نخستین جلوه‌های حیات انسانی دانست.
همچنین این مسئله به خوبی نمایان است که ادبیات هم مانند سایر هنرها، همواره در طول تاریخ و در نزد همه اقوام و ملل، عمق و اعتبار خاصی داشته است. ادبیات، وسیله‌ای برای بیان مقاصد و تفهیم و تفاهم است. انسان که عموماً زندگی اجتماعی را برای بهتر زندگی کردن برگزیده است، به منظور برقراری ارتباط و برآوردن نیازها و رسیدن به مقاصد خویش، از عواملی همچون نطق و بیان و یا کتابت که گونه‌هایی از ادبیات هستند، سود می‌برد. اصولاً همه ما، همه جا و در همه وقت، نیاز به خوب حرف زدن، خوب خواندن و خوب نوشتن داریم. از سوی دیگر ادبیات وسیله‌ای برای وصول به گنجینه‌های دانش و اندیشه‌های بشری و کسب تجربه‌های مفیدی است که دیگران با صرف سال‌ها عمر و تلاش به آن‌ها دست یافته‌اند. حفظ استقلال، ملیت، تمدن و فرهنگ و انتقال آن‌ها به نسل‌های دیگر نیز به وسیله ادبیات ممکن می‌گردد. زبان و ادبیات هر قوم نیز پیوند دهنده ارزش‌ها و سنت‌های تاریخی آن قوم و آینه حوادث و وقایعی است که برای آن ملت پیش آمده و خاطرات تلخ و شیرینی برای مردم، به یادگار گذاشته است.
مبحثی خواندن، کلید موفقیت دانش‌آموزان در ادبیات فارسی!
یکی از چالش‌های پیش روی دانش‌آموزان، نحوه صحیح مطالعه و تمرین هر درس است؛ اگر دانش‌آموزی با نحوه صحیح مطالعه هر درس آشنا نباشد، علی‌رغم تلاش‌های پیاپی، نمی‌تواند به مقصود خود دست یابد. حال سؤال ما از استاد فراز توکلی به عنوان یکی از برترین دبیران درس ادبیات کشور این است که نحوه صحیح مطالعه درس ادبیات به چه صورت است؟
در همین ابتدا به شما می‌گویم که ادبیات را می‌بایست به‌صورت مبحث به مبحث بخوانید. ادبیات، درسی نیست که بخواهید آن را درس به درس جلو ببرید. روش صحیح مطالعه ادبیات در کنکور سراسری بخش به بخش خواندن است. همان‌طور که در کنکور سؤالات به‌صورت مبحثی طرح می‌شوند مثلاً بخش معنی لغت یا بخش تاریخ ادبیات. اولین و مهم‌ترین مبحث و بخش از ادبیات که می‌بایست پیش از سایر مباحث آن را خواند مبحث لغت است. چون در بخش آرایه‌های ادبی هنگامی که سؤالاتش را می‌خواهید پاسخ دهید حتماً می‌بایست معنی لغات را بدانید. تا بتوانید آرایه‌ها را تشخیص دهید. حتی بحث لغات در سؤالات قرابت معنایی پیش‌نیاز است؛ و این خود به شما می‌گوید که حتماً اولاً، ادبیات را مبحث به مبحث بخوانید؛ و ثانیاً پیش‌نیازی را در نحوه‌ی مطالعه خود رعایت کنید. در واقع همین نکات در نوع مطالعه به شما می‌گوید اهمیت ادبیات در کنکور با رعایت پیش‌نیاز و هم نیاز همراه است و همه‌ی موارد شما را به یک مسیر درست راهنمایی می‌کند.
چرا نباید ادبیات را به صورت درس به درس بخوانید؟
اگر شما ادبیات را به‌صورت درس به درس بخوانید، در یک درس هم لغت معنی می‌کنید، هم قرابت معنایی، هم تاریخ ادبیات، هم املا و هم آرایه ادبی را با هم می‌خوانید. پس از درس اول به سراغ درس دوم می‌روید؛ و همین روال را تا درس آخر برای آخرین کتاب خود پیش می‌گیرید. هنگامی که می‌خواهید تست بزنید تا خود را بیازمایید و نقاط قوت و ضعف خودتان را بسنجید، می‌بینید که ذهن و مغز شما نه تنها نتوانسته مباحث حفظیات را داشته باشد و نه به بخش مفهومی مسلط شود. در نتیجه مغز قبل از آنکه معنی لغت را حفظ کند به سراغ آرایه ادبی رفته است؛ و به دنبال آن املا و تاریخ ادبیات هم به همین صورت خواهند بود. در روش صحیح خواندن مبحث به مبحث ادبیات شما متوجه خواهید شد که بخش‌هایی پیش‌نیاز هستند و بخش‌هایی هم‌نیاز هستند؛ یعنی قبل از آنکه بخشی را شروع به مطالعه کنید پیش‌نیازش را بخوانید؛ و بعد به سراغ بحث و بخش مربوطه بروید. آرایه‌های ادبی با قرابت معنایی هم نیاز هستند. مبحث لغات برای این دو پیش‌نیاز است؛ یعنی ابتدا لغات را باید بخوانید؛ و بعد به سراغ دو بخش بعدی باهم بروید چون برای یکدیگر مکمل هستند؛ و اما در مورد تعادل بین میزان مطالعه و حل تست در مباحث مختلف، باید دانش‌آموزان به این مسئله توجه کنند که اگر در مبحثی مسلط نیستند بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و پس از آن صرف حل تست کنند. در مقابل، مباحثی که در آن تسلط کافی وجود دارد بهتر است از طریق حل تست‌های کافی و متنوع مورد سنجش قرار گیرد. به طور میانگین بهتر است سه بازه زمانی یک ساعت و نیم در طول هفته را به مطالعه و تمرین بپردازند.
کتاب‌های کمک‌آموزشی، سلاح اصلی دانش‌آموزان در نبرد با کنکور!
رقابت در کنکور هر سال سنگین‌تر و بیشتر می‌شود، با توجه به این امر قطعاً دانش‌آموزان دنبال این هستند که در این رقابت موفق شده و نتیجه دلخواه خود را بگیرند. کتاب‌های آموزشی با روشی نوین در تدریس سعی بر این داشته‌اند که بهترین و مفیدترین مطالب و نکات را به دانش‌آموز ارائه دهند، از این رو این سبک کتاب‌ها کمک شایانی به موفقیت دانش‌آموزان در کنکور و یا حتی امتحانات مدرسه می‌کنند. توصیه آقای فراز توکلی به دانش‌آموزان استفاده از کتاب‌های ادبیات موضوعی انتشارات گاج از سری کتاب‌های میکروطلایی (جلد اول و جلد دوم) و کتاب فارسی جامع انتشارات خیلی سبز (جلد اول و جلد دوم) به صورت منظم و مستمر است. این دو مجموعه با پوشش کامل درس ادبیات فارسی پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم از طریق تعداد کافی تست‌های متنوع، درس‌نامه‌های جامع و قابل فهم که به ریز‌ترین نکات هم اشاره‌کرده‌اند و پاسخنامه تحلیلی و تشریحی برای کلیه سؤالات، دانش‌آموزان را به تسلط لازم در درس ادبیات فارسی خواهد رساند.
پیش از شرکت در کنکور سراسری، کنکور بده!
شرکت در کنکورهای آزمایشی برای دانشجویان و دانش‌آموزان به ویژه داوطلبان ورود به دانشگاه، اهمیت ویژه‌ای دارد. به این صورت که شرکت در آزمون‌های آزمایشی، باعث آشنایی داوطلب با شرایط کنکور و آمادگی روحی و فیزیکی او جهت شرکت در جلسه کنکور خواهد شد. در بسیاری از موارد دیده شده که داوطلبین سخت‌کوش با وجود تلاش بسیار زیاد، موفق به کسب رتبه‌ی مناسب در کنکور نشده‌اند؛ و علت این موضوع در اکثر موارد آشنا نبودن این داوطلبان با فنون آزمون بوده است. این داوطلبان به دلایلی همچون تحمل ساعات طولانی آزمون، برخورد با سؤالات دشوار، عدم تمرکز در جلسه، اضطراب، تقسیم‌بندی نامناسب زمان بین تست‌ها، کنترل نکردن پاسخنامه با سؤالات و… از موفقیت در کنکور باز می‌مانند. آزمون‌های آزمایشی به داوطلبان کمک خواهد کرد تا حد زیادی خود را با شرایط روحی و فیزیکی آزمون سازگار نمایند و همچنین به جز آمادگی روحی، هنر شرکت در آزمون را نیز بیاموزند. از دیگر فواید شرکت در آزمون‌های آزمایشی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برنامه‌ریزی جامع و نظم بخشیدن به مطالعه داوطلب
- سنجش و ارزیابی مباحث مطالعه شده و مشاهده نقاط ضعف و قوت
- ارزیابی میزان پیشرفت هر آزمون نسبت به آزمون قبلی
- آماده‌سازی روحی و فیزیکی جهت تمرکز چند ساعته بر سؤالات و حضور در جلسه آزمون
- تمرین مهارت مدیریت جلسه آزمون و اختصاص زمان به هر سؤال و نهایتاً زمان به هر درس
- هشدار به داوطلبان برای جلوگیری از تعجیل در انتخاب گزینه و تأثیر نمره منفی
- مطالعه و مرور هر مبحث برای تسلط بر مباحث
- آشنایی با انواع سؤالات قابل طرح از یک مبحث
- آموزش و یادگیری فهم خواسته سؤال به جای تعجیل در انتخاب گزینه
- افزایش اطلاعات علمی لازم برای حضور در جلسه آزمون اصلی
- مقایسه سنجش علمی داوطلبان در سراسر کشور با یکدیگر و همچنین داوطلبان حوزه امتحانی
- وقتی داوطلب می‌داند که آموخته‌های او در موعد معینی، مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد، مطالعات خود را، در مقایسه با زمانی که آزمونی در کار نیست، با سرعت و دقت بیشتری انجام خواهد داد.
- آزمون آزمایشی استاندارد، میزان یادگیری و همچنین نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان و دانشجویان را مشخص می‌کند و در نتیجه به آن‌ها کمک خواهد کرد تا برنامه‌ریزی‌های خود را اصولی‌تر انجام دهند.
- آزمون‌های آزمایشی، مطالعات داوطلبان را هدفمند کرده و از آشفتگی درسی و بی‌نظمی در برنامه‌ریزی آن‌ها جلوگیری می‌نماید و در نتیجه آن‌ها را وادار به فعالیت خواهد کرد.
- شبیه‌سازی شرایط جلسه کنکور اصلی و تمرین مدیریت زمان و یافتن ایرادات در زمان‌بندی
- مرور کامل مطالب مطالعه شده و یافتن ایرادات و کمبودهای مطالعاتی و تست‌زنی
- اطلاع از وضعیت و رتبه خود در بین بخشی از جامعه دانشجویان شرکت‌کننده در کنکور
- تمرین تکنیک‌های تست‌زنی و حل مسئله در زمان محدود
اشتباه بزرگی به نام حذف مطالب!
حذف مباحث کنکور سراسری یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین سؤالات و موضوعاتی است که دانش‌آموزان در ماه‌های پایانی کنکور مدام مطرح می‌کنند؛ اما این کار دارای معایب گوناگونی همانند موارد زیر است:
- دانش‌آموزانی که مباحث کنکور را حذف می‌کنند، معمولاً نمی‌توانند به سؤالات ترکیبی کنکور پاسخ دهند چون همه مطالب رو نخوانده‌اند.
- با توجه به غیر قابل پیش‌بینی بودنِ کنکور، در صورتی که از مباحث حذف‌شده‌ی شما سؤالات زیادی طرح شود، درصد شما افت می‌کند.
- اگر بدون توجه پیش‌نیاز بودنِ برخی از مباحث، اقدام به حذف مطالب کنکور کنید، احتمالاً در هنگام مطالعه مباحث پایه‌های بالاتر دچار مشکل می‌شوید. چون پیش‌نیازها را رعایت نکرده‌اید.
دانش‌آموزانی که قصد حذف کردن مطالب را برای کنکور دارند به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- دانش‌آموزانی که ضعیف هستند و تازه مطالعه را شروع کرده‌اند: این دسته از دانش‌آموزان بهتر است به جای حذف کردن از تکنیک مطالعه انتخابی و اولویت‌بندی کردن مباحث استفاده کنند.
- دانش‌آموزانی که قوی هستند و درصدهای بالا دارند: این دانش‌آموزان بهتر است حذف کردن را کلاً کنار بگذارند و سعی کنند با افزایش تلاش و زحمت، درصد خود را به ۱۰۰ درصد نزدیک کنند تا بهترین نتیجه ممکن را بگیرند.
آموزش مجازی، ابزار و فرصتی طلایی برای دانش‌آموزان!
شکی نیست که یادگیری آنلاین (آموزش الکترونیکی) روند روبه‌رشدی است؛ اما چرا؟
- صرفه‌جویی در هزینه و زمان: در شرایط آموزش مجازی، دانش‌آموزان و مدرسان دیگر به کلاس رفت‌وآمد نخواهند کرد، در نتیجه در پس‌انداز آن‌ها نیز صرفه‌جویی می‌شود! نه تنها عدم نیاز به رفت‌وآمد موجب صرفه‌جویی در هزینه می‌شود، بلکه باعث صرفه‌جویی در وقت همگان می‌شود.
- جلوگیری از تکرار در تدریس و طراحی درس: مدرس نیازی به تکرار همان کلاس به گروه‌های مختلف فراگیران ندارد. او فقط باید یک بار محتوا را تهیه کند و سپس در هر زمان ضروری آن را با گروه‌های مختلف به اشتراک بگذارد.
- امکانات جذاب و مدرن: امروزه بسیار زیادی با بهره‌گیری از اینترنت، اقدام به مطالعه محتوا و یادگیری مطالب می‌کنند. علاوه‌بر این، آموزش مجازی امکانات بیشتری را در اختیار دبیران قرار می‌دهد تا ایشان با حداکثر توان خود قدم در مسیر هوشمندسازی تدریس خود بگذارند.
کلام آخر و نتیجه‌گیری
بهترین و مطمئن‌ترین راه برای موفقیت در کنکور سراسری، این است که دانش‌آموزان از همان ابتدای مقطع متوسطه دوم یعنی سال دهم شروع به مطالعه کنکوری وار کنند؛ در غیر این صورت کار برای او بسیار دشوار خواهد شد. پس اگر می‌خواهید به صورت تضمینی در کنکور موفق شوید از همان سال دهم شروع به مطالعه کنید؛ چرا که در سال دوازدهم نهایتاً یک سال برای مطالعه کنکور فرصت دارید درصورتی که بودجه‌بندی آن شامل سه سال دهم و یازدهم و دوازدهم است؛ یعنی باید درس سه سال را در یک سال مطالعه کنید و این کار شما را دشوارتر می‌کند!
نکته مهم این است که در برخی رشته‌ها مثل تجربی، به شدت رقابت سنگین است و اگر از راه درست و اصولی پیشروی نشود به احتمال قوی مگر در موارد خاص دانش‌آموز نمی‌تواند نتیجه خوبی بگیرد. پس به نفع شما عزیزان است که هرچه زودتر شروع به مطالعه کنکور کنید. اگر شما که در حال مطالعه این مقاله هستید در پایه دهم و یازدهم قرار دارید، باید بگویم که از فرصت استفاده کنید و برای هدفتان بجنگید؛ اما اگر در سال دوازدهم هستید، باید زمانتان را مدیریت کنید و از یک سری اصول مهم برای مطالعه و تمرین برخی مطالب درسی استفاده کنید تا تمام انرژی خود را در تایم باقی‌مانده بر گروهی از مباحث سرمایه‌گذاری کنید که ارزش بیشتری برای کنکورتان داشته باشد.