شوهر آهو خانم

بسیاری از منتقدین، شوهر آهوخانم را اولین رمان فارسی -به معنای واقعی آن- می‌دانند. این رمان محصول سال‌های زندان رفتن نویسنده‌اش، یعنی علی محمد افغانی است. او طی پنج سال، بین ۱۳۳۳ الی ۱۳۳۸ هجری شمسی، این اثر را به عنوان اولین داستان بلند خود نوشت و بعد از فراغت از زندان، وقتی به دنبال چاپش رفت، به در بسته خورد. ناشران این اثر را به دلیل تازه‌کار بودن نویسنده‌اش چاپ نکردند و افغانی مجبور شد تا با هزینهٔ شخصی، شوهر آهو خانم را چاپ کند. امری که بسیار جواب داد و پس از انتشار شوهر آهو خانم در سال ۱۳۴۰، تاکنون، بسیاری از منتقدین و مخاطبین کتاب ایران، اثر حاضر را جزو آثار ماندگار خوانده شدهٔ خود، معرفی کرده‌اند. این کتاب، رمان بسیار بلندی است که بیش از ۱۰۰۰ صفحه شما را درگیر انواع فراز و فرودهای خود می‌کند. نسخهٔ چاپ شدهٔ شوهر آهو خانم توسط نشر نگاه که بیش از سی بار در تیراژ بالا، تجدید چاپ شده است، در قطع رقعی و با جلد گالینگور، نسل‌به‌نسل جلو آمده و مخاطبین زیادی را وابستهٔ داستان رئالیستی خودش کرده است. لازم به ذکر است که ناشران معتبر دیگری همانند نشر امیرکبیر و نشر جاویدان هم این اثر جذاب را چاپ کرده‌اند.

موضوع داستان کتاب شوهر آهو خانم

شوهر آهو خانم، داستانِ هفت سال زندگی یک اجتماع کوچک و شهرستانی را از سال ۱۳۱۳ تا شهریور ۱۳۲۰ در دورهٔ رضاخان، روایت می‌کند. درواقع این اثر، دیدی نقادانه به مسئلهٔ گذر اجتماعی دارد. شوهر آهو خانم را می‌توانیم، روایت مواجههٔ جامعهٔ سنتی ما با دنیای مدرن و مظاهر آن، مواجههٔ زن ایرانی با کشف حجاب و حضور در اجتماع، روایت گسست الگوهای سنتی خانواده و… بدانیم. اما از همهٔ این مسائل مهم‌تر، داستان زندگی دو زن، یکی آهو و دیگری هما که اولی یادآور کهن‌الگوی زن فرشته‌خو است و دیگری کهن‌الگوی زن وسوسه‌گر است را خواهیم خواند؛ نکته‌ای که خط اصلی داستان را تشکیل می‌دهد. در این داستان، سید میران، رئیس صنف نانوایان کرمانشاه، مرد زحمت‌کش و متدینی است در اوایل قرن حاضر که در کشاکش نو شدن‌های دورهٔ رضاخانی، گویی هستی و هویت اصلی خود را گم می‌کند. او که همسر، پدر و کاسبی خوب و پذیرفته شده و هماهنگ با هنجارهای کهنهٔ جامعهٔ ایرانی است، پیرانه‌سر دل به زنی بیوه می‌دهد که شغل و روش زندگی‌اش، بنا بر اصول سنتی زندگی میران، سبب طرد او از جامعه است: رقاصگی. وصال همای رقاص و وسوسه‌گر، به سنت معشوق عشوه‌گر و سنگدل پارسی، به راحتی دست نمی‌دهد، گویا حتی این راحت نبودن وصال بر آتش عشق پیرانه‌سرِ سید میران هم هیزمی می‌افکند. اما آهو، زن بساز، زن زندگی، یادآور کهن الگوی مادر یا زن فرشته‌خو و مقدس، کسی است که در این میان نقشی پذیرا و منفعل دارد، هرچند اوست که پشت پرده و پنهان، مدیر این زندگی‌است، اوست که سیدمیران را به همه‌جا رسانده، اما کم‌ترین حقی برای اعتراض ندارد و واکنش‌های اندکش با بیشترین برخورد همسر جواب داده می‌شود. بر اساس کلیشه‌هایی ازپیش‌تعیین‌شده، این هماست که بی‌وفایی می‌کند، پس از خرابی‌های بسیار، همه‌چیز را رها می‌کند و تازه آن وقت چشم سید میران باز می‌شود و به یار خانگی نگاهی می‌کند و این یار خانگی است که باید همیشه باشد، علی‌رغم تحقیرها، باید بماند، باید نقش سنتی زن خوب را بازی کند، یک بار دیگر بار زندگی از هم پاشیده را به دوش بکشد و برای شوهرش زنی باشد که باید و سید میران، بیدارشده از خوابی هفت ساله، فقط کافی‌است که «شوهرِ آهو خانم» باشد، همین و بس…

فمینیسم در کتاب شوهر آهو خانم

داستان شوهر آهو خانم، گویی ضمیر ناخودآگاه جامعهٔ ما را روایت می‌کند؛ در مواجهه با موضوع همچنان داغِ چند همسری. بررسی روانکاوانه‌ای است از تناقض‌های ما که با گذشت بیش از پنجاه سال همچنان با آن‌ها درگیریم. و البته مهم‌ترین نکته‌ای که در این قالب به چشم می‌آید، دید فمینیستی افغانی به ماجراست. آهو، منفعلانه و با دلی شکسته جای خود را در زندگی و قلب همسر به هوو وامی‌گذارد و گویی پیشِ خود هم حقی برای خود قائل نیست، برای آهو که گویی فقط برای رفاه همسر و فرزندان وجود دارد. هما، اما حالا که در مقام معشوق قرار گرفته، در پی همهٔ ناکامی‌های پیشین می‌خواهد هرچه می‌تواند توشه‌ای بردارد و کمبودهای زندگی پیشین را جبران کند، گویی از همان ابتدا می‌داند که در این میانهٔ این زندگی، او نقش مسافری چند روزه را دارد و روزگارش به سر خواهد آمد. در این میان تنها شخصیت چندوجهی، سید میران است. نویسنده و به همراه او خواننده، گاه به ذهن سید راه می‌یابد، گاه با او احساس همدردی می‌کند و گاه از عشق کورکورانه‌اش به زنی چنین معلوم‌الحال حیران و منزجر. سیدِ زاهد ابتدای کتاب، شیخ صنعان‌وار، دین و آبرو برباد می‌دهد و پای در راهی بی‌بازگشت می‌گذارد. میران گویی میان، تاری که دور خود تنیده و آخرین مجال‌هایش برای تجربهٔ عشق مدتی دل به دریا می‌زند و مال و آبرو در این راه می‌بازد. سید میران، اندک‌اندک، در این مسیر پوست می‌اندازد و خود را می‌شناسد هرچند به بهایی گزاف: از دست‌دادن اعتماد آهو و فرزندانش، از دست‌دادن شغل و رفاه مالی، از دست‌دادن آبرو و در آخر از دست‌دادن هما. هما که در پی کشفِ حجاب، پا بر اصول زندگی سنتی گذاشته، بی‌حجاب با سیدِ زاهد دیروز پا در اجتماع می‌گذارد و تمام اصول او را در هم می‌ریزد.  صحنه‌ای در داستان است که هما، بی‌حجاب، سیدمیران را در مهمانی صنف همراهی می‌کند. این صحنه گویی بیانیه‌ای است در تأکید بر درونمایهٔ اصلی این داستان، مواجههٔ دو زن، مواجههٔ دو زن در مواجهه با جامعهٔ خود. یکی زن خانگی، مادر، سختی کشیده و مقبول اجتماع، نمودار کلیشهٔ زن خانگی و دیگری یادآور معشوق پرآزار، رها از قیدوبند، هنجارشکن و یادآور معشوق سنگین‌دل سیم‌اندام در سنت ادب فارسی، دل‌پذیر اما بی‌وفا…

آشنایی با علی محمد افغانی، نویسندهٔ کتاب شوهر آهو خانم

علی محمد افغانی، متولد ۱۳۰۴در کرمانشاه، یک عضو از سازمان افسران حزب توده بود. او که برای تحصیل به آمریکا رفته بود، بلافاصله پس از ماجراهای سال ۳۲ به ایران بازگشت و دستگیر شد. او را در سال ۱۳۳۳ بازداشت کردند و تا سال ۳۷ در زندان بود. به گفتهٔ خودش، سال‌های فراقت کار و بار در زندان، از او نویسنده ساخت. افغانی، اصفهانی‌الاصل است اما خود را کرمانشاهی می‌داند و فضای این داستانش هم در کرمانشاه می‌گذرد. داستانی که به عقیدهٔ نجف دریابندری، انسان را به یاد آثار لئو تولستوی و انوره دو بالزاک می‌اندازد. از دیگر آثار افغانی، غیر از شوهر آهو خانم، می‌توانیم به کتاب‌های «شادکامان درهٔ قره‌سو، شلغم میوهٔ بهشته، بافته‌های رنج و هم‌چنین بوته‌زار» اشاره داشته باشیم.