زیستن با کتاب

کتاب «زیستن با کتاب»، اثر دکتر «طریف الخالدی»، تاریخ‌نگار و نویسندهٔ برجستهٔ فلسطینی است. او در دوران بازنشستگی و پس از پشت سر گذاشتن دوران پربار علمی و پژوهشی‌اش، تصمیم به نگارش این کتاب گرفت. این کتاب در واقع سرگذشت‌نامهٔ دکتر خالدی است که در آن به معرفی کتاب‌هایی که در مسیر دانشگاهی و پژوهشی‌اش با آن‌ها برخورد کرده، می‌پردازد. در این کتاب ضمن اینکه با آثار ارزشمندی از سراسر جهان آشنا می‌شویم، روایت نویسنده‌ای را می‌خوانیم که با کتاب زیسته و از کودکی تا امروز کتاب جزء جدایی ناپذیر زندگی‌اش بوده است. این اثر، تجربه‌ای زیبا از همنشینیِ استادی برجسته با کتاب است که به گفتهٔ خودش بیشتر زمان زندگی‌اش را با کتاب گذرانده تا با مردم و به همین دلیل در طول زندگی دوستانی کم اما کتاب‌هایی بسیار دارد. این کتاب را انتشارات «هرمس»، منتشر و محمدرضا مروارید آن را ترجمه کرده است.

موضوع کتاب زیستن با کتاب

دکتر خالدی در این کتاب از خاطرات زندگیِ خود در کودکی آغاز می‌کند و از همان ابتدا شروع به معرفی کتاب‌هایی می‌کند که در آن زمان با آن‌ها آشنا شده است. او در ادامه به روند تحصیل و مسیر پرفراز و نشیبی که برای کسب علم و دانش پیموده، می‌پردازد. خانواده خالدی پس از اینکه مجبور به ترک فلسطین شدند، او را به مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلستان فرستادند. پس از گذشت چهار سال از تحصیلش در این مدرسه به دانشگاه آکسفورد رفت و در رشتهٔ تاریخ مشغول تحصیل شد. پس از آن به بیروت رفت و در دانشگاه امریکایی این شهر مشغول به کار تدریس شد. اما مسیر علمیِ وی به اینجا ختم نشد و برای کسب مدرک دکتری بورسیهٔ دانشگاه شیکاگو را گرفت و راهی امریکا شد و سپس برای تدریس در دانشگاه امریکایی بیروت به لبنان بازگشت. در این راه بیشترین چیزی که به او برای رسیدن به اهداف علمی‌اش کمک کرده، خواندن کتاب‌های متعدد بوده است. خالدی در کتابِ زیستن با کتاب بیش از اینکه دربارهٔ زندگی‌نامهٔ خودش صحبت کند، به ارائه جزئیات کتاب‌هایی که خوانده، می‌پردازد. او این کار را با روشی جالب انجام می‌دهد، بطوریکه وقتی اسم کتابی را عنوان می‌کند، توضیح مختصری دربارهٔ آن کتاب و نویسنده‌اش می‌دهد. این کار به شناخت خواننده از کتاب‌هایی که عنوان می‌شود، بسیار کمک می‌کند. کتاب‌هایی که خالدی از آن‌ها یاد می‌کند، کتاب‌هایی هستند که در مسیر دانشگاهی‌اش یعنی «تاریخ تمدن عرب با نگاه به دیگر تمدن‌های مربوط» با آن‌ها روبه‌رو بوده است. بنابراین کتبی که دربارهٔ آن‌ها صحبت می‌شود، بیشتر آثاری از ژانر کلاسیک و با محوریت تاریخ هستند. با این‌حال که رشتهٔ اصلی خالدی تاریخ بوده، ولی به گفتهٔ خودِ او در زمان دانشگاه برایش روشن شده که فقط به تاریخ علاقه ندارد، بلکه به نگارش تاریخ و مطالعهٔ خاستگاه‌های فکری برای نگارش تاریخ نیز بسیار علاقه‌مند است. بر همین اساس در دوران تدریس‌اش به نگارش مقالات و کتاب‌هایی در زمینهٔ فلسفه تاریخ و اندیشه‌های مختلف تاریخی پرداخت. آرزوی دکتر طریف خالدی پس از نگارش این اثر این است که، کتاب دوستانِ دیگر نیز تجربه‌های زیستهٔ خود با کتاب را به نگارش درآورند، تا در نتیجه بتوان میراثی ارزشمند را به نسل‌های آینده منتقل کرد.

دربارهٔ طریف الخالدی؛ نویسندهٔ کتاب زیستن با کتاب

دکتر طریف الخالدی، در سال ۱۹۳۸ در بیت‌المقدس و در خانواده‌ای فرهیخته و عالم به دنیا آمد. در سال ۱۹۴۸ او و خانواده‌اش به بیروت مهاجرت کردند. دربارهٔ تحصیلات و درجات علمیِ او می‌توان به مواردی که در مقدمهٔ مترجم آمده، اشاره کرد؛ خالدی دانش‌آموختهٔ رشتهٔ مطالعات کلاسیک در انگلستان در ۱۹۵۲، کارشناس تاریخ جدید آکسفورد در ۱۹۶۰، کارشناس ارشد در ۱۹۶۳، استاد رشتهٔ مطالعات فرهنگی دانشگاه امریکایی بیروت تا ۱۹۶۶، دارندهٔ نشان دکتری مطالعات اسلامی دانشگاه شیکاگو در ۱۹۷۰ و استادیار گروه تاریخ دانشگاه آمریکایی بیروت در ۱۹۷۱ و صاحب کرسی مرکز مطالعات عربی و خاورمیانه در همان دانشگاه تاکنون است.

جملاتی از کتاب زیستن با کتاب

رشتهٔ تخصصی من در دانشگاه، تاریخ بود و آن زمان، آموزش تاریخ در دانشگاه غالبا به تاریخ انگلستان در قرون وسطی خلاصه می‌شد و گویا اتفاقاتی که در دیگر کشورهای اروپایی یا در بیزانس یا جهان عرب و جهان اسلامی رخ داده بود، هیچ ربطی به انگلستان نداشت. در میان اساتید تاریخ سده‌های میانه در آکسفورد، تنها استادی که در سخنرانی‌های عمومی‌اش به دیگر تمدن‌ها و ملت‌ها هم می‌پرداخت، مورخ مشهور سِر ریچارد سوثرن بود که بعدها کتابی کوتاه با عنوان دیدگاه‌هایی غربی دربارهٔ اسلام در سده‌های میانه نوشت و در آن به تحلیل کاستی‌های تاریخیِ آن دیدگاه‌ها پرداخت. به نظر من، گواین‌که پس از آن کتاب‌های چندی پیرامون این موضوع به نگارش درآمده، اما کتاب وی همچنان نقطهٔ آغاز هر پژوهشی در این زمینه است.

با اینکه بیشترین رویکرد من به مسئلهٔ «تاریخ اندیشه» بود، اما به موضوعات پراکندهٔ دیگری هم می‌پرداختم. چندی که گذشت، اندیشیدن به تاریخ تحولات علمی برای همیشه از سر من افتاد و پس از آن هم زمان به دو زمینهٔ دیگر روی آوردم. در دانشگاه آمریکایی بیروت یک کنگرهٔ بین‌المللی پیرامون حیات فکری در شرق عربی از ۱۹۳۹ تا ۱۹۸۰ برگزار کردیم که مجموعهٔ مقالات آن به کوشش دوست عزیزم مرحوم مروان بحیری در سال ۱۹۸۱ به چاپ رسید و پس از آن به زبان عربی هم ترجمه شد. در یکی از مقالات آن کتاب، من نیز با پرداختن به مقاله‌ای از مجلهٔ العرفان با صاحب امتیازی احمد عارف الزین مشارکت کردم. این یکی از نخستین نگاه‌های اندک من به گزارهٔ اندیشهٔ معاصر عرب بود.