در کنکور سراسری دروس عمومی در یک دفترچه جداگانه به دانش‌آموزان داده می‌شود. در این دفترچه به ترتیب چهار درس ادبیات فارسی، زبان عربی، فرهنگ و معارف اسلامی (دین و زندگی) و زبان انگلیسی آورده شده که هر کدام ۲۵ سوال و در مجموع دفترچه‌ی عمومی ۱۰۰ سوال دارد. بیشترین ضریب را بین این دروس برای همه‌ی رشته‌ها، درس ادبیات فارسی دارد که این ضریب ۴ است. بنابراین نمی‌توان آن را نادیده گرفت و یا وقت کمی در طول سال تحصیلی برای آن گذاشت. سوالات کنکور ادبیات از ۵ مبحث زیر ارائه می‌شود:
- لغت و املا: سوالات این مبحث در حوزه‌ی معنای لغات و املای صحیح آن است. برای اینکه بتوانید در بخش لغت به سوالات پاسخ دهید، باید در طول سال تحصیلی مرور زیاد داشته باشید. این بخش بسیار فرار است برای همین نیاز به مرور چندباره دارد. بخش املا نیز بیشتر به کلماتی می‌پردازد که چند نوشتار با معنای متفاوت دارند مثل سلاح و صلاح می‌پردازد. در کنکور ریاضی ۱۴۰۰ از این مبحث ۶ سوال مطرح شد.
- تاریخ ادبیات: در کتاب درسی اطلاعاتی راجع به اشخاص، اعلام و کتاب‌ها داده شده که همین موارد، منبع سوالات تاریخ ادبیات کنکور سراسری است. این بخش نیز نیاز به مرور زیاد دارد که در ذهن نقش ببندد. در کنکور ریاضی ۱۴۰۰ سهم تاریخ ادبیات یک سوال بود؛ که البته این تعداد در سال‌های پیش بیشتر بود. بنابراین تضمینی بر این نیست که در کنکور ۱۴۰۱ هم یک سوال بیاید. پس نمی‌توان به دلیل این که یک سوال در کنکور ۱۴۰۰ مطرح شده از آن صرف‌نظر کرد.
- آرایه‌های ادبی: دو پارامتر مهم در ادبیات وجود دارد که به زیبایی و جذابیت آن افزوده است. این دو پارامتر احساسات و عواطف و آرایه‌های ادبی هستند. آرایه‌های ادبی در کنکور ریاضی ۱۴۰۰، ۴ سوال داشت. راهکار رسیدن به مهارت در سوالات آرایه‌های ادبی، ابتدا شناخت آرایه‌ها و موارد مرتبط با آن و حل تست‌های زیاد است.
- دستور زبان فارسی: شاید بتوان دشوارترین مبحث ادبیات فارسی کنکور را، دستور زبان فارسی معرفی کرد. سوالات این بخش به شمارش تعداد واج‌ها و تکواژها، تشخیص گروه اسمی، ترکیب‌های وصفی و اضافی، اجزای جمله و… مربوط می‌شود و معمولاً سوالات شمارشی درصد خطای بالایی دارند. بنابراین نیاز به دقت و تمرین زیاد دارند. تعداد سوالات این مبحث در کنکور ریاضی ۱۴۰۰، ۵ تا بود.
- قرابت معنایی: سوالات قرابت بیشترین تعداد را در بین ۵ مبحث ادبیات فارسی کنکور دارد. از این مبحث ۹ سوال مطرح می‌شود (یعنی ۳۶ درصد!!). بنابراین در کنکور اهمیت ویژه‌ای دارد. کسب درصد بالا در این مبحث نیازمند درک ادبی است. برخی از دانش‌آموزان به طور ذاتی این مهارت را دارند؛ اما این جمله به آن معنا نیست که افرادی که خود از این نظر ضعیف می‌دانند، نتوانند به درصد بالا برسند. فقط نیازمند مطالعه و حل تست به صورت هدفمند هستند. حتی دانش‌آموزانی که شعور ادبی بالایی دارند هم نیاز به حل تست دارند که از پس سوالات کنکور قرابت برآیند. علیرضا عبدالمحمدی که یکی از تواناترین نویسندگان در حوزه‌ی زبان و ادبیات فارسی کنکور است، در کتاب قرابت معنایی انتشارات نشر الگو درباره‌ی قرابت معنایی چنین گفته است:
فارسی پایه (دهم و یازدهم) تست جامع خیلی سبز
افزایش درک ادبی، روندی زمان‌بر است و آنچه در این راه اهمیت دارد، عمق یادگیری و درگیری با مفاهیم است، نه تعداد تست‌های زده شده! عمق و استمرار را فدای هیچ چیز نکنید. بنابراین شما باید هر شب ۵ یا ۱۰ تست قرابت معنایی را در طول سال تحصیلی بررسی کنید که تداوم را حفظ کنید. با این کار می‌توان گفت به سادگی می‌توانید از پس سوالات قرابت معنایی برآیید و ۳۶ درصد آن را به طور کامل کسب کنید. یکی از کتاب‌های برتر بازار در درس ادبیات، کتاب ادبیات فارسی جامع انتشارات خیلی سبز است که در دو جلد و با قلم افشین محی‌الدین، دکتر ابوالفضل غلامی، دکتر جلال‌الدین دهقانی، امیر افضلی و با نظارت محتوایی دکتر کورش بقائی راوری وارد بازار کتاب شده است. در حقیقت شما با این مجموعه‌ی دو جلدی، هر ۵ مبحث ادبیات کنکور را به تفکیک درس، در اختیار خواهید شد.
ویژگی‌های کتاب ادبیات فارسی جامع انتشارات خیلی سبز
این مجموعه‌ی دو جلدی (جلد اول ۵۵۱ صفحه و جلد دوم ۶۴۱ صفحه) داوطلبان کنکور همه‌ی رشته‌ها را مخاطب قرار داده است، اما با توجه به این که هر درس از هر پایه درسنامه و تست‌های جداگانه‌ای دارد، برای دانش‌آموزان دهم و یازدهم نیز قابل استفاده است. جلد اول این کتاب شامل بخش‌های زیر است:
ادبیات فارسی جامع کنکور جلد اول خیلی سبز
- تست
- پاسخنامه کلیدی
جلد دوم نیز شامل بخش‌های زیر است:
- درسنامه
- پاسخنامه تشریحی
- خرت و پرت کنکوری
در ادامه به توضیح هر یک از بخش‌های بالا می‌پردازیم.
تست
تست‌های موجود در جلد اول برای هر درس از هر پایه به صورت جداگانه ارائه شده است. یعنی شما می‌توانید برای هر درس تست‌های مخصوص به خود آن را داشته باشید. سوالات هر درس هم در ۵ عنوان مجزا آورده شده است. این ۵ مبحث عبارت‌اند از: «لغت و املا، قرابت معنایی، آرایه‌های ادبی، دستور زبان فارسی و تاریخ ادبیات».
- در تست‌های لغت و املا ابتدا پرسش‌هایی از همان درس ارائه شده؛ سپس برای پایه‌های دهم و یازدهم تست‌های ترکیبی از ابتدای همان پایه تا درس موردنظر آورده شده است. در سوالات ترکیبی پایه‌ی دوازدهم، تست‌ها ترکیبی از لغات پایه و دوازدهم هستند که با تکرار، معنی لغات ملکه‌ی ذهنتان شود. در این تست‌ها، شماره‌ی برخی از تست‌ها رنگی است. این سوالات غالباً از واژه‌های خارج از واژه‌نامه‌ی کتاب درسی طرح شده‌اند. علت این تفکیک، تاکید بر این نکته بوده که ابتدا لغات واژه‌نامه‌ی کتاب درسی را خوب یاد بگیرید و سپس به سراغ لغات خارج از کتاب درسی بروید.
- در تست‌های قرابت معنایی تمام تمرکز بر همان درس بوده که بر مفاهیم هر درس به طور کامل مسلط شوید.
- در تست‌های آرایه‌های ادبی از اولین درس پایه دهم، تمام سوالات به صورت ترکیبی از تمام آرایه‌های موجود در متوسطه دوم ارائه شده است. البته فقط آرایه‌ی اسلوب معادله به پایه‌ی دوازدهم موکول شده است، زیرا تنها آرایه‌ای است که در کتاب‌های دهم و یازدهم مطرح نشده است.
- در تست‌های دستور زبان فارسی برای هر درس بیشتر تکیه بر قلمرو زبانی همان درس بوده که البته در ادامه مباحث درس‌های پیشین به تناوب در تست‌ها گنجانده شده است.
- در تست‌های تاریخ ادبیات ابتدا چند تست از مطالب همان درس و در ادامه مانند تست‌های لغت و املا با مطالب پیشین نیز ترکیب شده است.
یکی از ویژگی‌های کتاب فارسی جامع کنکور خیلی سبز، چیدمان سوالات از ساده به دشوار در هر مبحث است؛ با این روال شما مراحل یادگیری (آموزش، تثبیت، تسلط) را به ترتیب طی می‌کنید و ماندگاری مطالب در ذهن شما بیشتر خواهد شد. در کنار برخی از تست‌ها کلمه‌ی «مروری» درج شده است. این تست‌ها برای مرور در روزهای قبل از آزمون‌های آزمایشی و هفته‌های منتهی به کنکور مناسب هستند.
تعداد تست‌های این کتاب به تفکیک پایه در جدول زیر مشخص شده است:
پاسخنامه کلیدی
پاسخنامه کلیدی تست‌ها در انتهای جلد آورده شده که برای تحلیل سریع پاسخ‌ها و درصدگیری استفاده می‌شود.
درسنامه
در درسنامه‌ای که در جلد دوم آورده شده، کادرهای متعددی می‌بینیم، اولین کادر «لغت و معنی» است. در این کادر ابتدا واژگان موجود در واژه‌نامه‌ی پایان کتاب که مربوط به آن درس می‌شود، ارائه شده است. در ادامه، واژه‌های موجود در متن درس که در واژه‌نامه‌ی پایان کتاب درسی نیست، با عنوان واژگان دیگر متن آورده شده است. برای هر کلمه توضیح کافی هم ارائه شده است. کادر بعدی «جدول روابط معنایی» است که سه قسمت دارد. قسمت اول مربوط به روابط معنایی ترادف، تضاد، تضمن و تناسب است. قسمت دوم درباره‌ی «هم‌آواها/ کلماتی که نباید به جای هم به کار ببریم» مانند قربت و غربت است. قسمت سوم و آخر کلمات مهم املایی و هم‌خانواده آورده شده است.
درسنامه‌ی بعدی بررسی مفاهیم، آرایه‌ها و نکات دستوری مهم اشعار و متون کتاب درسی است. یعنی برای هر بیت یا قسمتی از متن کتاب درسی، مفهوم و آرایه‌ها و نکات دستوری بیان شده است. کتاب‌های دیگر نیز چنین کاری انجام داده‌اند اما بسیار مفصل و طولانی است و وقت زیادی برای مطالعه می‌خواهد. نکته مثبت این درسنامه، به اندازه بودن آن است، یعنی نه آنقدر کم و کوتاه است که نتواند نیازهای دانش‌آموزان را برطرف کند و نه آنکه طولانی و خسته کننده است. نکته جالب اینکه این قسمت درسنامه ۱۸ سوال کنکور (۹ سوال قرابت، ۴ سوال آرایه‌های ادبی، ۵ سوال دستور زبان فارسی) را به طور کامل پوشش می‌دهد. بخش آخر درسنامه «تاریخ ادبیات» است که در ابتدا جدولی از آثار، قالب و پدیدآورنده‌های کتاب‌های موجود در هر درس آورده شده و سایر نکات تاریخ ادبیاتی نیز به صورت متن زیر همان جدول گنجانده شده است.
پاسخنامه تشریحی
پاسخنامه تشریحی این کتاب که در ابتدای جلد دوم و قبل از درسنامه‌ها ارائه شده، مانند سایر قسمت‌های کتاب کاربردی و کامل است. در پاسخنامه تشریحی لغات علاوه بر تشریح و توضیح گزینه‌ی صحیح، معانی واژه‌های مهم گزینه‌های دیگر نیز ذکر شده تا با مطالعه‌ی پاسخنامه معانی دیگر لغات نیز برای شما مرور شود. از آنجایی که انتخاب املای درست، در بسیاری از موارد، وابسته به درک معنی متن است. در پاسخنامه‌ی سوالات مربوط به املا هرجایی که لازک بوده، متن معنی شده تا جای شک و شبهه در انتخاب املای صحیح، باقی نگذارد. در پاسخ تشریحی آرایه‌های ادبی نویسندگان خط سیر فکری خود را در یافتن آرایه‌ها ارائه داده‌اند تا به قول معروف به جای دادن ماهی، ماهیگیری را به دانش‌آموزان یاد بدهند؛ در ضمن آرایه‌های گزینه‌های دیگر نیز بررسی شده است. پاسخنامه دستور زبان کاربردی و کامل است. هر نکته‌ای که برای پاسخگویی به سوال لازم بوده را در این پاسخنامه خواهید دید. در پاسخ سوالات مربوط به قرابت معنایی و تناسب مفهومی مفاهیم تمام ابیات و عبارات گزینه‌ها با زبانی ساده و روان آمده است و هرجایی که علاوه بر مفهوم نیاز به معنی بیت بوده، این کار صورت گرفته است.
خرت و پرت کنکوری
در بخش خرت و پرت کنکوری، هر جدول و بحثی که برای مراجعه و جمع‌بندی لازم بوده در این قسمت آورده شده است. این موارد عبارت‌اند از:
- جدول کلمات هم‌آوا: در این جدول کلماتی که تلفظ یکسان اما نوشتار و معنای متفاوتی دارند، به همراه معنای هر کدام ارائه شده است. (مثل تهدید: ترساندن/ تحدید: حد و مرز تعیین کردن)
- جدول کلماتی که نباید به جای هم به کار ببریم: این جدول مربوط به کلمات نسبتاً مشابهی است که تلفظ‌شان کمی با هم فرق دارد و برای هر کدام معنای‌شان ذکر شده است. (مثل رَقَم: نشان، علامت/ رَغم: خلاف میل کسی عمل کردن)
- کلمات مشابه املایی که تلفظ و معنای متفاوتی دارند: همانطور که از توضیحات واضح است کلماتی که از نظر نوشتاری یکسان هستند و تلفظ و معنای متفاوتی دارند، در این دسته جای گرفته‌اند. (مثل آخِر: سرانجام/ آخَر: دیگر، دیگری)
- دسته‌بندی واژه‌ها: در این قسمت واژه‌های مهم کتاب درسی در دسته‌های اصطلاحات رزمی و جنگی، اصطلاحات عرفانی، جانوران، اصطلاحات پولی و مالی و مربوط به بازار و… به همراه معنای‌شان جا گرفته‌اند.
- فرهنگ املایی: در این قسمت واژه‌های مهم املایی به ترتیب حروف الفبا به همراه معنای‌شان آورده شده‌اند.
- جدول جمع و مفرد کلمات: در این جدول جمع و مفرد کلماتی که جمع مکسر دارند، ارائه شده است.
- قرابت معنایی: تمامی مفاهیم مهم کتاب درسی که احتمال طرح تست قرابت دارند، در این قسمت با چند بیت مثال، گردآوری شده‌اند.
- آرایه‌های ادبی: این قسمت مربوط به مقدمات، قالب‌های شعری و آرایه‌های ادبی است که برای هر کدام تعداد زیادی مثال ذکر شده است.
- دستور زبان: در این بخش تمامی مطالب مربوط به دستور زبان فارسی در کتاب درسی، به صورت جامع ارائه شده است.
- تاریخ ادبیات: تاریخ ادبیات موجود در کتاب‌های درسی، به صورت خلاصه در این قسمت آورده شده است.
کلام آخر
کتاب فارسی جامع خیلی سبز با این نوع تالیف، می‌تواند نیازهای یک دانش‌آموز کنکوری را در هر ۵ مبحث ادبیات فارسی کنکور برطرف کند. توضیحات کتاب به اندازه‌ای است که دانش‌آموز نیاز دارد؛ به این معنا که نه آنقدر زیاد است که زمان دانش‌آموز را برای مطالب غیرضروری بگیرد، و نه به گونه‌ای است که مطلبی را بیان نکرده باشد. دانش‌آموزان با استفاده از این کتاب می‌توانند در طول سال تحصیلی، همگام با برنامه‌ی آزمون‌های آزمایشی خود، ۵ مبحث هر درس را مطالعه کنند و تست بزنند.