درس زیست‌شناسی را می‌توان مهم‌ترین و سرنوشت‌‌سازترین درس تخصصی در کنکور رشته‌ی تجربی دانست. این درس در کنکور ۵۰ تست دارد و مدت زمان پاسخگویی به این سوالات، ۳۶ دقیقه در نظر گرفته شده است. تست‌ها از هر سه کتاب زیست‌شناسی پایه دهم، یازدهم و دوازدهم طرح می‌شود و اگر بخواهیم نگاهی به بودجه‌بندی هر یک از این کتاب‌ها بندازیم، باید بگوییم که تقریبا ۱۷ سوال از زیست دهم، ۱۷ تست از زیست یازدهم و ۱۶ تست نیز از کتاب زیست دوازدهم مطرح می‌گردد. ماهیت تست‌های درس زیست‌شناسی در کنکور، مفهومی و ترکیبی است؛ لذا نمی‌توان با حفظ کردن مطالب به درصد بالا در این درس رسید. بلکه باید مطالعه‌ی جزئی‌تر صورت بگیرد و در بازه‌های زمانی‌ای که در برنامه‌ی روزانه برای مطالعه‌ی این درس اختصاص داده می‌شود، برقراری ارتباط بین مطالب هر سه کتاب به خوبی انجام شده و با حل تست‌های متنوع، چالشی و ترکیبی، این فرآیند تکمیل شود تا منجر به کسب درصد مطلوب در این درس گردد.
با توجه به حجیم بودن مطالب در درس زیست‌شناسی، نیاز است که داوطلبان کنکور تجربی، منبعی را برای مطالعه انتخاب کنند که علاوه بر کامل و کاربردی بودن درسنامه‌های آن، دارای تست‌های استاندارد و جامع و چالشی‌ای باشد تا بتواند با توجه به سیر صعودی سطح دشواری تست‌ها در کنکورهای اخیر، نیاز دانش‌آموزان را در این زمینه برطرف نماید. یکی از ناشرانی که در چاپ کتاب‌های کمک آموزشی کنکور بسیار موفق عمل کرده، انتشارت خیلی سبز است. این انتشارات، مجموعه‌ی زیست‌شناسی جامع کنکور را در دو جلد به چاپ رسانده است که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خودشان را دارند. در این مطلب قصد داریم به تحلیل، بررسی و نقد این مجموعه‌ی دو جلدی بپردازیم. جلد این کتاب، با تصاویری از پینوکیو در سه برهه‌ی زمانی مختلف زیباسازی شده است. مولفان کتاب هدفشان را از این کار، به این صورت بیان کرده‌اند که:
پینوکیوی قصه‌ی ما، که پدر ژپتو رو خیلی دوست داست و می‌دونست تنها آرزوی پدرش اینه که روپوش سفید رو بر تن یه دونه پسرش ببینه، از ته دل آرزو کرد که یه روز بتونه به یه دکتر واقعی تبدیل بشه. دوست من، هروقت نیاز به دلگرمی و کمک داشتی، اول به این نقاشی نگاه کن و بعدش کتاب رو بخون. اگه قول بدی شجاع و فداکار باشی، روزی یه دکتر واقعی میشی!
جهت آشنایی بیشتر با این مجموعه‌ی دو جلدی از انتشارات خیلی سبز، با ما همراه باشید.
شماری از ویژگی‌های کلی کتاب زیست‌شناسی جامع از انتشارات خیلی سبز
- این مجموعه‌ی دو جلدی، توسط آقایان دکتر پوریا خیراندیش و دکتر فرزام فرهمندنیا با همکاری گروه آموزشی ماز تالیف شده است.
- تمامی مباحث کتاب‌های زیست‌شناسی پایه دهم، یازدهم و دوازدهم مطابق با ترتیب فصول در کتاب‌های درسی، در این کتاب به طور کامل بررسی شده است.
- جلد اول این کتاب، مشتمل بر ۴۳۶ صفحه است که فقط شامل پرسش‌های چهار گزینه‌ای است و برای تمامی مباحث هر سه پایه، به تفکیک فصل، تست‌های متنوع و استانداردی جهت یادگیری بهتر و بیشتر دانش‌آموزان طراحی شده است. تعداد کل تست‌های موجود در جلد اول، ۳۷۸۱ تست است که در جدول زیر تعداد تست‌های مربوط به هر فصل را به تفکیک مشخص کرده‌ایم.
- پاسخنامه‌ی کلیدی این تست‌ها در انتهای جلد اول قرار گرفته و پاسخنامه‌ی تشریحی‌شان نیز در جلد دوم این مجموعه قرار دارد.
- جلد دوم ۷۲۶ صفحه دارد که شامل درسنامه‌های آموزشی و پاسخنامه‌ی تشریحی است.
- یکی از نکات جالبی که روی جلد اول کتاب زیست جامع خیلی سبز نوشته شده، این است که در این کتاب، بیش از ۴۳۰۰ تست متنوع و چالشی وجود دارد؛ در حالی که تعداد تست‌های این کتاب ۳۷۸۱ تست است و این اختلاف تقریبا ۵۰۰ واحدی بین چیزی که وجود دارد و چیزی که نوشته شده است، اندکی جای تعجب دارد!
بررسی جلد اول کتاب زیست‌شناسی جامع انتشارات خیلی سبز (بانک تست)
در جلد اول کتاب زیست جامع خیلی سبز در کل ۳۷۸۱ پرسش چهار گزینه‌ای ارائه شده است. تست‌های هر فصل مطابق با گفتارهای موجود در کتاب درسی، طبقه‌بندی شده‌اند. در هر فصل، علاوه بر تست‌های مبحثی، یک آزمون ۱۰ سوالی جامع از آن فصل نیز وجود دارد که دانش‌آموزان می‌توانند جهت جمع‌بندی مباحث آن فصل و سنجش آموخته‌های خود از آن استفاده کنند. اگر بخواهیم مرجع تست‌های موجود در این کتاب را مورد بررسی قرار دهیم، باید بگوییم که اکثر تست‌های کتاب زیست جامع خیلی سبز را، تست‌های تالیفی تشکیل می‌دهند. همچنین جهت آشنایی بیشتر دانش‌آموزان با شیوه‌ی طراحی تست‌های کنکور سراسری، تعدادی سوال کنکوری متناسب با هر مبحث در تست‌های هر فصل قرار گرفته است و دانش‌آموزان می‌توانند با حل این تست‌ها، با مدل سوالات زیست کنکور آشنا شوند. علاوه بر تست‌های تالیفی و کنکوری، تست‌هایی در این کتاب وجود دارند که با علامت‌های «۱۰+»، «۱۱+» و «۱۲+» مشخص شده‌اند. هدف از استفاده‌ی این اعداد، این است که دانش‌آموزی که در حال حل تست از یک مبحث مشخص است، بداند که آیا آن تست به صورت مستقل طراحی شده یا از مباحث و مفاهیم موجود در کتاب‌های زیست دهم، یازدهم و دوازدهم نیز در آن به کار گرفته شده است.
به طور مثال در سوال ۲۳۴۸ این کتاب که مربوط به فصل «پاسخ گیاهان به محرک‌ها» از زیست‌شناسی یازدهم است و در صفحه‌ی ۲۸۰ جلد اول قرار دارد، علامت «۱۲+» درج شده است. منظور از این علامت این است که در طراحی این سوال، مباحث سال دوازدهم نیز مورد استفاده قرار گرفته است و در مجموع می‌توان این تست را ترکیبی از زیست یازدهم و دوازدهم به شمار آورد. متاسفانه در این کتاب، تست‌ها از نظر سطح دشواری برای دانش‌آموزان علامت گذاری نشده‌اند و هیچ آیکونی برای نشان دادن درجه سختی سوالات اختصاص داده نشده است. اما اگر بخواهیم به طور کلی نگاهی به وضعیت تست‌های این کتاب بیندازیم، لازم است که به این نکته اشاره کنیم که یکی از انواع تست‌های که در درس زیست مطرح می‌شود و دانش‌آموزان عمدتا از آن هراس دارند، تست‌های شمارشی است. در این کتاب تست‌های شمارسی نسبتا زیادی وجود دارد و با نگاهی به سایر تست‌های موجود در کتاب، می‌توان تست‌های این کتاب را در درجه‌ی تست‌های متوسط از نظر سطح دشواری دسته‌بندی کرد.
یکی از موارد مهمی که نیاز است دانش‌آموزان توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند تا بتوانند نتیجه‌ی مطلوبی را از شرکت در آزمون‌های آزمایشی موسسات مختلف مانند کانون فرهنگی آموزش قلم‌چی، گزینه دو، سنجش و … و حتی آزمون‌های درون مدرسه‌ای کسب کنند، این است که حتما آزمون‌های خود را تحلیل کنند. در مجله‌ی کتابچی مقاله‌ی مفصلی در این زمینه منتشر کرده‌ایم و اصول صحیح یک تحلیل کاربردی را در آن مورد بررسی قرار داده‌ایم که می‌توانید جهت مطالعه‌ی این مطلب، به مقاله‌ی «روش صحیح و اصولی تحلیل آزمون‌های آزمایشی» مراجعه کنید. در انتهای جلد اول کتاب زیست‌شناسی جامع خیلی سبز، پاسخنامه‌ی کلیدی تست‌های هر فصل قرار گرفته و دانش‌آموزان جهت تحلیل اولیه می‌توانند از این پاسخنامه استفاده کنند و درصد کسب شده‌شان را محاسبه کنند. به طور کلی می‌توان گفت که این کتاب با توجه به تنوع بالای تست‌های خود، می‌تواند برای تمامی دانش‌آموزان، چه ضعیف و چه قوی، مناسب باشد. چرا که دانش‌آموزان قوی می‌توانند با حل این تست‌ها به صورت زماندار و تمرکز بر حل تست‌های شمارشی، بر تسلط خود بیفزایند. همچنین دانش‌آموزانی که سطح ضعیف‌تری دارند، می‌توانند با آموزش‌های کامل و رویکرد نوینی که در تشریح پاسخ تست‌ها در جلد دوم این مجموعه به کار گرفته شده است، سطح علمی خود را به خوبی در این درس ارتقا دهند و خود را برای آزمون‌های آزمایشی و همچنین آزمون سراسری کنکور آماده کنند.
بررسی جلد دوم کتاب زیست‌شناسی جامع انتشارات خیلی سبز (درسنامه+ پاسخ تشریحی)
جلد دوم این مجموعه شامل ۷۲۶ صفحه است که شامل درسنامه‌های آموزشی زیست پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم است و همچنین پاسخ‌های تشریحی تست‌های جلد اول را نیز در برگرفته است. اساسی‌ترین ویژگی‌ای که در جلد دوم زیست جامع خیلی سبز مشاهده می‌شود، ارائه توضیحات و تشریح مباحث در خلال توضیحات مربوط به پاسخ تست‌ها است. پیشنهاد می‌شود که دانش‌آموزان در هنگام تحلیل و بررسی پاسخ‌هایشان و مطابقت دادن آن‌ها با پاسخنامه‌ی تشریحی کتاب، حتی اگر به سوالی پاسخ درست داده‌اند، باز هم پاسخنامه‌ی آن تست را در جلد دوم کتاب مورد بررسی قرار دهند؛ چرا که گاهی اوقات دانش‌آموزان به صورت شانسی به تست‌ها پاسخ می‌دهند و یا علی‌رغم اینکه پاسخ درستی به تست داده‌اند، اما از راه اشتباهی به پاسخ درست رسیده‌اند و اگر پاسخنامه را بررسی نکنند، نمی‌توانند مشکلشان را برطرف کنند. لذا جهت اطمینان کامل از تکمیل فرآیند یادگیری و آموختن نکات کاربردی و مهمی که در پاسخنامه تشریح شده است، پیشنهاد می‌شود که حتما پاسخ تمامی تست‌ها را بررسی نمایید. در پاسخنامه‌ی تشریحی این کتاب، در تمامی سوالاتی که امکان بررسی سایر گزینه‌ها وجود داشته، این کار به خوبی انجام شده است. تک تک گزینه‌ها در این سوالات تشریح شده و علت درست یا غلط بودن هر کدام تجزیه و تحلیل شده است. یکی دیگر از ویژگی‌های خوب این کتاب، این است که برای جلب توجه بیشتر دانش‌آموزان به مطالب و عبارات مهم و کلیدی هر مبحث، از فونت برجسته‌تری در نگارش آن‌ها استفاده شده است. لحن نویسندگان کتاب در ارائه‌ی درسنامه‌ها و پاسخ‌های تشریحی، رسمی است. اما در برخی تست‌ها جهت برقراری ارتباط بیشتر و تعمیق بیشتر مفاهیم از لحن خودمانی و صمیمی نیز به کار گرفته شده است. به طور مثال در توضیحات تست ۲۹۸۱ از فصل «تغییر در اطلاعات وراثتی» مربوط به زیست دوازدهم، این طور نوشته شده است:
فقط مورد «د» برای تکمیل عبارت داده شده مناسب است. افرادی از یک گونه که در یک زمان و مکان زندگی می‌کنند، جمعیت نام دارند. اما وقتی میگیم همه‌ی افرادی که در یک زمان و مکان زندگی می‌کنند، شامل افراد غیر هم‌گونه هم می‌شه!! مثلن با پشه‌هایی که روی سرت وَر میرن، تو یه جا زندگی می‌کنین، ولی نمی‌تونی که باهاش آمیزش موفقیت‌آمیز داشته باشی!
همچنین با توجه به ماهیت ترکیبی بودن تست‌های دشوار این درس، جهت رفع ابهام و یادآوری مباحث دروس کتاب‌های هر سه پایه، باکس‌های رنگی‌ای با عنوان «ترکیب» مشاهده می‌شود که در این کادرهای آموزشی، اگر مبحثی از کتاب‌های دیگر وجود داشته که با آن تست خاص مرتبط است، به طور کامل بررسی شده است. به طور مثال در تست شماره‌ی ۸۷۷ که مربوط به فصل ۷ از کتاب زیست‌شناسی دهم است و مرتبط با مبحث «تغذیه‌ی گیاهی» است، در تشریح گزینه‌ها و بیان ترکیب مطالب با کتاب‌های زیست‌شناسی دهم، یازدهم و دوازدهم، این چنین نوشته شده است:
ترکیب با فصل ۶ زیست دوازدهم: گیاهان CAM مانند آناناس، در واکوئول خود ترکیباتی دارند که آب را نگه می‌دارد.
ترکیب با فصل ۵ زیست دهم: پروتئین‌ها از مواد آلی نیتروژن‌دار هستند و تجزیه‌ی آن‌ها منجر به تولید مواد زائد نیتروژن‌دار می‌شود.
ترکیب با فصل ۹ زیست یازدهم: ترکیبات سیانیددار در تعدادی از گونه‌های گیاهی ساخته می‌شوند. سیانید تنفس یاخته‌ای را متوقف می‌کند.
از دیگر ویژگی‌هایی که سبب جذاب‌تر شدن مطالعه‌ی آن برای دانش‌آموزان می‌شود، می‌توان به تمام رنگی بودن صفحات این کتاب اشاره کرد. تمامی تصاویر، جداول، اشکال و نمودارهای کتاب به صورت رنگی ترسیم شده‌اند و مانع از خسته شدن چشم دانش‌آموزان در حین مطالعه می‌شود. همچنین در برخی از تست‌ها، تکنیک‌هایی جهت فهم و حل بهتر و سریع‌تر سوالات عنوان شده است. به طور مثال در پاسخ تشریحی تست ۲۴۱۹ که مربوط به فصل ۹ از کتاب زیست یازدهم است و در صفحه‌ی ۴۸۸ جلد دوم قرار گرفته است، نویسنده به این صورت نوشته شده است:
تکنیک: حتمن هم به متن کتاب و هم به متنی که در کنار شکل‌ها نوشته شده دقت کنید، گاهی اوقات کلمات کلیدی در متن کتاب گفته نشده، اما در شکل است. به طور مثال، عبارت «حمله‌ی زنبور به نوزاد کرمی شکل» در متن کتاب گفته نشده، اما در شکل نوشته شده و می‌تواند تله‌ی خوبی برای طراحی تست باشد.
همچنین در کادرهای مجزایی، به اشتباهات رایج دانش‌آموزان پرداخته شده که با تیترهای «حواستون باشه» یا «دقت کنید» از سایر بخش‌ها مجزا شده‌اند. مثلا در توضیحات مربوط به تست ۱۵۸۸ از فصل «تنظیم شیمیایی» که چهارمین فصل از کتاب زیست یازدهم است، نوشته شده است:
حواستون باشه که اکسی توسین مثل یک ناقل عصبی باعث تحریک یاخته‌ای می‌شود.
از دیگر ویژگی‌هایی که سبب می‌شود این کتاب برای دانش‌آموزان مستعد و تیزهوش، کتاب مناسبی محسوب شود، می‌توان به کادرهای «نکته‌ی خارج از کتاب ولی مفید» اشاره کرد که دانش‌آموزانی که علاقمند به یادگیری بیشتر هستند و به کسب درصد بالا در این درس فکر می‌کنند، بتوانند با مطالعه این کادرهای آموزشی، یک گام جلوتر از سایر رقبایشان باشند.
جمع‌بندی
مجموعه دو جلدی زیست‌شناسی جامع انتشارات خیلی سبز توسط آقایان دکتر پوریا خیراندیش و دکتر فرزام فرهمندنیا با همکاری گروه آموزشی ماز تالیف شده است. جلد اول این کتاب ۴۳۶ صفحه دارد که شامل ۹۹۹ تست از زیست دهم، ۱۴۳۲ تست از زیست یازدهم و ۱۳۵۰ تست از زیست دوازدهم است و در مجموع ۳۷۸۱ پرسش چهار گزینه‌ای را در بر می‌گیرد. جلد دوم این مجموعه نیز شامل درسنامه‌های آموزشی و پاسخنامه تشریحی است که در ۷۲۶ صفحه نگاشته شده است.