یکی از دروس تخصصی مشترک در کنکور رشتههای علوم تجربی و ریاضی فیزیک، درس شیمی است. این درس در کنکور هر دو رشته، ۳۵ تست را به خود اختصاص می‌دهد و زمان پاسخگویی به این سوالات نیز، ۳۵دقیقه، یعنی برای هر سوال یک دقیقه در نظر گرفته شده است. تست‌های شیمی کنکور از کتاب‌های شیمی پایه دهم، یازدهم و دوازدهم طرح می‌شود. با نگاهی اجمالی به تست‌های درس شیمی در کنکورهای اخیر، می‌توان گفت که سهم شیمی یازدهم در ۳۵ تست این درس، به طور میانگین چیزی حدود ۱۳ تست است. شیمی یازدهم در هر دو رشته دارای ۳ فصل است. بودجه‌بندی هر یک از این فصول در کنکور هر دو رشته را می‌توانید در جدول مشاهده کنید.
با توجه به لزوم تهیه‌ی یک منبع کمک آموزشی جامع و کامل که بانک تست استانداری نیز داشته باشد، با توجه به کم شدن حجم کتاب‌های درسی در طی سال‌های اخیر و همچنین روند صعودی‌ای که در سطح دشواری تست‌های این درس مشاهده می‌شود، اهمیت این مقوله بیش از پیش حس می‌شود. لذا در این مقاله قصد داریم که با بررسی ۳ کتاب که از پر فروش‌ترین و بهترین منابع کمک درسی شیمی پایه یازدهم هستند، به شما کمک کنیم تا بتوانید انتخاب بهتر و مناسب‌تری در این زمینه داشته باشید. عناوین این ۳ کتاب که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت، به شرح زیر است:
۱- کتاب شیمی یازدهم از انتشارات خیلی سبز
۲- کتاب شیمی یازدهم تک جلدی – واجب از انتشارات مبتکران
۳- کتاب شیمی یازدهم دو جلدی از انتشارات مبتکران (جلد اول، جلد دوم)
کتاب شیمی یازدهم از انتشارات خیلی سبز
کتاب تک جلدی پرسش‌های چهار گزینه‌ای شیمی یازدهم با قلم آقایان دکتر نیما سپهری و مهدی براتی، با همکاری انتشارات خیلی سبز در ۵۹۱ صفحه به چاپ رسیده است. این کتاب از کاغذ سفید و مرغوبی تهیه شده و تصاویر و جداول استفاده شده در آن، تمام رنگی است. دانش‌آموزان پایه‌ی یازدهم رشتههای ریاضی و تجربی، همچنین داوطلبان کنکور این دو رشته، می‌توانند جهت آمادگی در آزمون‌های آزمایشی و آزمون سراسری کنکور، از این کتاب استفاده کنند. فصول ۱، ۲ و ۳ شیمی یازدهم در قالب ۴ بخش اصلی در این کتاب ارائه شده است که به ترتیب عبارتند از:
- پرسش‌های چهار گزینه‌ای
- پاسخنامه‌ی کلیدی
- درسنامه
- پاسخنامه‌ی تشریحی
پرسش‌های چهار گزینه‌ای
تست‌های این کتاب در ۳ گروه مختلف طبقه‌بندی شده‌اند که در ادامه به بررسی این دسته‌بندی خواهیم پرداخت. یکی از مواردی که در بخش پرسش‌های چهار گزینه‌ای این کتاب به چشم می‌خورد، ذکر شدن شماره‌ی صفحات کتاب درسی در آغاز هر مبحث است و این مسئله می‌تواند برای دانش‌آموزانی که در آزمون‌های آزمایشی شرکت می‌کنند و قصد دارند صفحات مشخصی از کتاب درسی را مطالعه کنند و سپس به حل تست بپردازند، موثر واقع شود. همچنین در طبقه‌بندی مباحث هر فصل، تلاش نویسندگان بر آن بوده که دانش‌آموزان با مطالعه‌ی یک مبحث کوتاه از کتاب درسی، بتوانند برای محک زدن آموخته‌های خود، به این کتاب مراجعه کنند و با حل تست، اشکالاتشان را بیابند و رفع کنند. تست‌های این کتاب، علاوه بر تست‌های کنکورهای اخیر، تست‌های مطرح شده در المپیادهای شیمی برگزار شده در دو دهه‌ی اخیر و همچنین آزمون‌های کانون فرهنگی آموزش (قلم‌چی) را نیز پوشش داده است.
به طور کلی، طبقه‌بندی تست‌های کتاب شیمی ۲ خیلی سبز به صورت زیر است:
سری A
هر ۳ فصل این کتاب، با تست‌های سری A شروع می‌شوند که شامل تست‌های کنکورهای اخیر (به گفته‌ی نویسندگان این کتاب، تست‌های کنکور سراسری از ازل تا ابد! ایرانی و فرهنگی!) می‌شود. همچنین در تست‌های این بخش، تمامی تمارین، فعالیت‌ها و مثال‌های کتاب مورد پرسش قرار گرفته و از خط به خط متن کتاب و مفاهیم آن، تست طراحی شده است. حل این تست‌ها که بر مبنای روند آموزشی کتاب درسی مرتب شده است، برای ۱۰۰ درصد زدن در کنکور، واجب و ضروری است و دانش‌آموزان باید ابتدا به حل و بررسی تست‌های این قسمت بپردازند و سپس سراغ تست‌های سری Z بروند.
آزمون جامع فصل
دانش‌آموزانی که وقت زیادی ندارند (معمولا دانش‌آموزان کنکوری) و قصد دارند در مدت زمان کوتاه و با حل تعداد تست کمتر، به آمادگی نسبتاً بالایی در هر مبحث برسند، می‌توانند به حل تست‌های این قسمت که با علامت «+» مشخص شده است، بپردازند.
سری Z
بهتر است جهت جلوگیری از اطناب متن، سخن نویسندگان این کتاب در توضیحات مربوط به این قسمت را، مستقیماً به سمع و نظر شما برسانیم:
هِه هِه! ما اینیم دیگه! «Z» آخرین حرف انگلیسیه و این سری تست‌ها آخرین تست‌هایی هستن که بدون شک برای تک رقمی یا دو رقمی شدن شما در کنکور لازمه! سطح اغلب این تست‌ها، یه سر و گردن بالاتر از تست‌های سری قبلیه، برای کسانی که می‌خوان شیمی رو تو کنکور ۱۱۰ بزنن! در ضمن برخی تست‌ها (که لزوماً هم سخت نیستد) از مباحثیه که به طور مستقیم در کتاب درسی اشاره نشده ولی ممکنه یه روز تو کنکور بیاد و ما برای محکم‌کاری براتون آوردیم! همیشه بهترین باشین!
تعداد تست‌های موجود در این کتاب به تفکیک فصل، در جدول زیر مشخص شده است.
| شماره فصل | عنوان فصل | تعداد تست‌ها |
| ۱ | قدر هدایای زمینی را بدانیم | ۵۰۹ |
| ۲ | در پی غذای سالم | ۶۳۷ |
| ۳ | پوشاک نیازی پایان ناپذیر | ۳۱۷ |
کتاب شیمی یازدهم دو جلدی از انتشارات مبتکران
انتشارات مبتکران، مجموعه‌ی دو جلدی شیمی یازدهم را با تالیف آقای بهمن بازرگانی که از مدرسان به‌نام و معروف شیمی کنکور هستند، به چاپ رسانده است. جلد اول این مجموعه شامل پرسش‌های چهار گزینه‌ای و پاسخنامه‌ی تشریحی فصل اول شیمی یازدهم است که در ۴۱۰ صفحه تنظیم شده است. جلد دوم این مجموعه‌ی دو جلدی نیز که شامل ۶۴۲ صفحه است، فصل‌های دوم و سوم این کتاب را در بر می‌گیرد. هر دو جلد این مجموعه، همانند کتاب خیلی سبز، از کاغذهای مرغوب و سفید تهیه شده‌اند و در نوشتار و تصاویر این کتاب، از دو رنگ مشکی و نارنجی استفاده شده است. درسنامه‌ها و پرسش‌های چهار گزینه‌ای مورد استفاده در این کتاب، بسیار کامل و جامع بوده و دانش‌آموزان پایه یازدهم و همچنین داوطلبان کنکور گروه‌های آزمایشی ریاضی و تجربی، می‌توانند جهت حل تست و مطالعه‌ی درس شیمی از این کتاب استفاده کنند. تست‌های این کتاب از نظر اولویت و مهم‌بودن، به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شوند که عبارتند از:
- تست‌های V.I.T (Very Important Tests)
- تست‌های دسا (دومین سـطح اهمیت)
- تست‌های بدون علامت
اگر دانش‌آموز سال یازدهم هستید و این کتاب را انتخاب کرده‌اید، تلاشتان را بکنید که از همان ابتدای سال تحصیلی، استفاده از این کتاب را آغاز کنید و همگام با پیشروی مطالب درسی در کلاس توسط معلم، ایستگاه‌های درس و نکته‌ی مربوط به مباحث تدریس شده را مطالعه کنید، سپس شروع به حل تست‌های V.I.T کنید، سپس تست‌های «دسا» و در پایان، به حل تست‌های «بدون علامت» بپردازید. همچنین تعدادی آزمون چکاپ در هر دو جلد این مجموعه وجود دارد که می‌توانید جهت محک زدن آموخته‌های خود، به پرسش‌های چهار گزینه‌ای این آزمون‌ها نیز پاسخ دهید. پس از اتمام هر فصل نیز، با حل آزمون‌های جامع که در انتهای هر فصل قرار گرفته، به قول مهندس بازرگانی، «قال قضیه را بکنید!». با توجه به حجم زیاد کتاب و شرح و بسط زیادِ مطالب، پیشنهاد می‌شود که اگر وقتتان محدود است و می‌خواهید این درس را در مدت زمان کمتری مطالعه و جمع‌بندی کنید، از کتاب خیلی سبز که در ابتدای مقاله معرفی کردیم یا کتاب تک جلدی واجب که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت، استفاده کنید. چرا که مطالعه‌ی مجموعه دو جلدی مبتکران با توجه به حجم بالای آن، نیاز به زمان خیلی بیشتری دارد. اما اگر باز هم در انتخاب این کتاب مصمم هستید، پیشنهاد می‌شود که کمی سیاست مدارانه‌تر عمل کنید و روند مطالعاتی‌تان را به صورت زیر پیش ببرید:
- مطالعه‌ی ایستگاه‌های درس و نکته
- حل تست‌های V.I.T تمامی مباحث هر فصل
- حل آزمون‌های جامع در انتهای هر فصل
جهت محکم کاری و در صورت داشتن زمان کافی، پیشنهاد می‌شود پس از اتمام تست‌های V.I.T و آزمون جامع پایانی فصل، مجددا به ابتدای فصل برگشته و تست‌های «دسا» را حل کنید و این روند را تا انتهای فصل انجام دهید. گام بعدی حل تست‌های «بدون علامت» است و در انتها نیز می‌توانید نسبت به حل آزمون‌های چکاپ اقدام کنید. بدیهی است که هر چه گام‌های بیشتری را بتوانید طی کنید، ضریب اطمینان کارتان افزایش خواهد یافت و اگر به هر دلیلی نتوانستید به حل تست‌های دسا یا بدون علامت و یا آزمون‌های چکاپ بپردازید، نگران نباشید! تعداد تست‌های هر فصل به تفکیک نوع و طبقه‌بندی آن‌ها، در جدول زیر مشخص شده است.
طبقه‌بندی موضوعی مباحث در این کتاب با دقت و وسواس فراوان انجام شده و هر فصل به تعدادی بخش و هر بخش، به تعدادی زیر بخش تقسیم شده و تست‌های هر کدام از این بخش‌ها به تفکیک موضوع طراحی شده است. در لابه‌لای تست‌ها، جملاتی با تیتر «پارازیت» دیده می‌شود که نویسنده سعی بر آن داشته با بیان جملاتی به توضیح محتوای تست‌ها یا درجه‌ی سختی سوالات با بیانی بسیار صمیمی و طنز، روحیه‌ی دانش‌آموزان را تلطیف کند. به طور مثال در پارازیت تست ۲۷۲ فصل اول شیمی یازدهم در جلد اول اینطور نوشته شده است:
به جون عزیزم اگه بتونی تست بعدی رو حل کنی، پزشکی دانشگاه تهران یا برق صنعتی شریف یا هر چی که تو رویاهات داری، رو شاخته! ولی اگه نتونی حلش کنی، جایزه‌ی ویژه‌ی تست‌سازی رو شاخمه!
در ابتدای تست‌های هر مبحث، تیتری با عنوان «تطابق با متن کتاب درسی» مشاهده می‌شود که دقیقا ذکر می‌کند که تست‌های مطرح شده در آن بخش، مربوط به کدام صفحات از کتاب درسی است. علاوه بر این موضوع، تیتر دیگری نیز با عنوان «پیش نیاز» وجود دارد که شماره‌ی ایستگاه درس و نکته‌ی مربوط به تست‌های آن بخش را نوشته است. بیان نویسنده در ایستگاه‌های درس و نکته نیز صمیمی، ساده و روان است. همچنین سعی شده که با استفاده از جداول و تصاویر کاریکاتوری، از دشواری مطالب بکاهد و با زبانی ساده‌تر، مفاهیم را برای دانش‌آموزان تفهیم کند. ترتیب مطالب در این کتاب به این صورت است که ابتدا پرسش‌های چهار گزینه‌ای تمام مطالب موجود در هر فصل، طراحی و تنظیم شده است، سپس پاسخنامه‌ی کلیدی این تست‌های درج شده و در نهایت پاسخنامه‌ی تشریحی کتاب قرار گرفته که ایستگاه‌های درس و نکته در این بخش از کتاب وجود دارد. در تمامی سوالاتی که امکان بررسی سایر گزینه‌ها وجود داشته، این کار به خوبی انجام شده است. به طور مثال در پاسخ تست شماره‌ی ۶۴۶ فصل دوم که در صفحه‌ی ۴۰۲ جلد دوم این مجموعه تشریح شده است، نویسنده به طور کامل و مفصل به بررسی سرعت واکنش پرداخته و در بررسی گزینه‌ی سوم این تست نوشته است:
گزینه‌ی ۳ نیز که نقش هلو را در این تست ایفا می‌کند (!) به طرز تابلویی نادرست است. زیرا به مرور زمان و با مصرف ماده‌ی بنفش رنگ (I2) شدت رنگ سامانه کاهش می‌یابد. پس شدت رنگ سامانه در شکل (C) از همه کمتر است.
همچنین تست‌های کنکور سراسری هر مبحث، به ترتیب سال (از ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۰) در انتهای تمامی مباحث قرار گرفته شده است و تسلط بر این تست‌ها برای تمامی دانش‌آموزان، واجب و ضروری است. از دیگر ویژگی‌های مثبت پاسخنامه‌های این کتاب، می‌توان به مشخص کردن سطح دشواری سوالات اشاره کرد. به این صورت که تمامی تست‌ها در ۴ رده از نظر سطح دشواری قرار گرفته‌اند. رده‌بندی مذکور در قالب ۴ گروه زیر انجام شده است:
- تست آسان (زیر ۳۰ ثانیه)
- تست متوسط (زیر ۱ دقیقه)
- تست سخت (بیش از ۱ دقیقه)
- تست خیلی سخت(بیش از ۳ دقیقه)
کتاب شیمی یازدهم تک جلدی – واجب از انتشارات مبتکران
از دیگر کتاب‌های انتشارات مبتکران در درس شیمی پایه یازدهم، می‌توان به کتاب تک جلدی واجب اشاره کرد. این کتاب در ۷۷۶ صفحه تنظیم شده و مولف آن نیز، مهندس بهمن بازرگانی است. مخاطبین این کتاب، دانش‌آموزان پایه دوازدهم رشتههای ریاضی و تجربی هستند، البته دانش‌آموزان کنکوری نیز می‌توانند به خوبی از این کتاب جهت مطالعه و حل تست شیمی یازدهم استفاده کنند. همچنین از این کتاب برای امتحانات نهایی و تشریحی مدرسه نیز می‌توان استفاده کرد. در ابتدای هر فصل از این کتاب، همانند مجموعه‌ی دو جلدی شیمی یازدهم از همین انتشارات، طبقه‌بدی مطالب هر فصل انجام شده و مباحث به چندین زیرفصل تقسیم‌بندی شده‌اند.
چیدمان مطالب نیز همانند مجموعه‌ی دو جلدی چاپ شده از این انتشارات است؛ یعنی ابتدا پرسش‌های چهار گزینه‌ای مباحث به تفکیک قرار گرفته است، سپس پاسخنامه‌ی کلیدی آورده شده و در نهایت پاسخنامه‌ی تشریحی کتاب قرار گرفته است. یکی از مقوله‌های جذابی که هم در مجموعه‌ی دو جلدی و هم در کتاب تک جلدی واجب شیمی یازدهم مشاهده می‌شود، استفاده از روش مباحثه و مناظره در فرآیند آموزش مباحث است. به این صورت که مناظره و بحث‌هایی بین یک معلم و ۳ دانش‌آموز در سه سطح مختلف که هر کدام نماینده‌ی گروه خاصی از دانش‌آموزان هستند، انجام می‌شود. این سه سطح عبارتند از: «صفر کیلومتر و بی‌دقت»، «متوسط و کاملاً معمولی» و «تیز و عمیق و دقیق». نویسنده سعی داشته که با استفاده از این روش، آموزش را موثرتر و گیراتر کند و به خوبی از پس این کار برآمده است. در این بخش علاوه بر آموزش مفاهیم، به بررسی اشتباهات رایج دانش‌آموزان در مباحث مختلف پرداخته می‌شود و بیان این اشتباهات از زبان دانش‌آموز، سبب می‌شود که دانش‌آموزان بهتر با کتاب ارتباط بگیرند و با یادگیری کامل و رفع ابهامات موجود در هر مبحث، درصد اشتباهاتشان در این درس را کاهش دهند.
همچنین نکات خارج از کتاب درسی نیز در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته و علاقمندان به درس شیمی، می‌توانند به مطالعه‌ی این بخش‌ها جهت افزایش سواد علمی‌شان بپردازند. به طور مثال در صفحه‌ی ۱۳۴ این کتاب، کادری با تیتر «از این به بعد را فقط عاشقان شیمی بخوانند!» وجود دارد که اطلاعات اضافه‌تری درباره‌ی واکنش ترمیت ارائه داده است. به طور کلی درسنامه‌های این کتاب را، می‌توان منبع مناسبی برای آن دسته از دانش‌آموزانی که قصد دارند درس شیمی را به صورت خودآموز مطالعه کنند و جلو ببرند، محسوب کرد. در مجموع می‌توان گفت که تمامی ویژگی‌هایی که در مجموعه‌ی دو جلدی مبتکران وجود داشت، در این کتاب نیز وجود دارد اما مختصرتر است و اگر زمان کافی برای مطالعه‌ی مباحث حجیم موجود در مجموعه‌ی دوجلدی شیمی مبتکران را ندارید، می‌توانید از این کتاب استفاده کنید (البته لازم به ذکر است که در مجموعه‌ی دوجلدی شیمی یازدهم مبتکران، تست‌ها به سه دسته‌ی وی آی تی، دسا و بدون علامت تقسیم‌بندی می‌شدند؛ اما در مجموعه‌ی تک جلدی واجب شیمی یازدهم، فقط تست‌های وی آی تی و بدون علامت وجود دارد و اثری از تست‌های دسا دیده نمی‌شود!). به طور کلی اگر هدفتان صرفا مرور است و کتابی می‌خواهید که درسنامه‌ی خلاصه‌تری داشته باشد، کتاب فیل شیمی یازدهم منتشر شده توسط همین انتشارات، می‌تواند پیشنهاد مناسب‌تری برای شما باشد. در جدول زیر به بررسی تعداد تست‌های طراحی شده در هر فصل پرداخته‌ایم.
| شماره فصل | عنوان فصل | تعداد تست‌ها |
| ۱ | قدر هدایای زمینی را بدانیم | ۴۲۰ |
| ۲ | در پی غذای سالم | ۵۲۱ |
| ۳ | پوشاک نیازی پایان ناپذیر | ۲۰۶ |
تعداد تست‌ها و صفحات کتاب‌های معرفی شده در یک نگاه
جمع‌بندی
کتاب‌های شیمی یازدهم خیلی سبز، تک جلدی واجب و دو جلدی مبتکران به طور کامل معرفی شدند و مورد بررسی قرار گرفتند. از نظر حجمی، کتاب خیلی سبز مناسب‌تر است و دانش‌آموزانی که زمان کافی برای مطالعه‌ی کتاب‌های قطور و سنگین مبتکران را ندارند، می‌توانند از این کتاب ۵۹۱ صفحه‌ای استفاده کنند. اما اگر زمان کافی دارید و می‌تواند با حوصله و دقت فراوان به مطالعه‌ی این درس بپردازید، می‌توانید کتاب‌های مبتکران را به عنوان منبع مطالعاتی خود انتخاب کنید. در مجموع هر ۳ کتاب منابع بسیار خوبی برای شیمی یازدهم هستند و مطابق با نیازهایتان و همچنین مدت زمانی که قصد دارید برای مطالعه‌ی این درس اختصاص دهید، می‌توانید با توجه به مطالب ارائه شده در این مقاله، نسبت به تهیه‌ی یکی از این ۳ کتاب اقدام نمایید.