ژانر داستان تاریخی
داستان تاریخی یا رمان تاریخی، نوشته‌ای است که داستانی را در قالب اتفاقات تاریخی گذشته بیان می‌کند. شخصیت‌های داستان تاریخی، معمولا واقعی بوده و در تاریخ وجود داشته‌اند. یک داستان برای این که در ژانر تاریخی قرار بگیرد باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد. البته تشخیص یک داستان تاریخی، چندان دشوار نیست؛ زیرا ترکیب تاریخ و ادبیات داستانی فقط در ژانر داستان تاریخی اتفاق می‌افتد.
خصوصیات داستان تاریخی
در رمان تاریخی، نویسنده زمانی را که اتفاقات داستان در آن رخ داده است، بازسازی می‌کند. آن‌چه در یک داستان تاریخی مهم است، توصیف وقایعی که اتفاق افتاده یا روایت از زندگی عادی مردم نیست؛ بلکه مهم‌ترین مسئله بازسازی مسیر گذشته زندگی است. در این ژانر، نویسنده داستانش را در بستر اتفاقاتی که قبلا یا گذشته خیلی دور اتفاق افتاده است، بازسازی می‌کند. به عبارت دیگر، نویسنده در این ژانر، شخصیت‌های حقیقی یا غیرحقیقی داستان خود را وارد داستانی با شخصیت‌های واقعی می‌کند که به طور مثال صد سال پیش یا خیلی دورتر اتفاق افتاده است.
علاوه بر زمان، شخصیت‌پردازی نیز از عناصر لازم برای داستان تاریخی محسوب می‌شود. در داستان تاریخی شخصیت‌های تاریخی نیز باید وجود داشته باشند. حال ممکن است این شخصیت تاریخی، شخصیت اصلی داستان باشد یا نقشی فرعی در داستان ایفا کند. رمان تاریخی بیشتر از آن که به تاریخ ربط داشته باشد به ادبیات مربوط است. در واقع تفاوتی بین رمان تاریخی و سایر داستان‌ها از نظر ادبیات وجود ندارد، بلکه تنها مشخصه داستان تاریخی، استفاده از شخصیت‌ها و عناصر تاریخی در لابه‌لای داستان است.
در ژانر داستان تاریخی، تاریخ و ادبیات با هم ترکیب می‌شوند. نویسنده به درون شخصیت‌ها و تاریخ گذشته می‌رود و می‌کوشد آن‌ها را احیا کند یا با بیان داستانی جذاب، حس غرور و افتخار ملی را بابت اتفاق‌ها و اشخاص گذشته زنده کند. از آن جا که تاریخ ماهیتی عبرت آموز دارد، ژانر داستان تاریخی انسان را به تفکر در مورد گذر زمان وا می‌دارد و به او کمک می‌کند با درک گذشته، به آینده با دیدی روشن‌تر و آگاهانه‌تر نگاه کند.
تاریخچه ژانر داستان تاریخی
قرن نوزدهم را می‌توان زمان شکوفایی رمان تاریخی دانست. والتر اسکات اولین نویسنده رمان‌های تاریخی محسوب می‌شود. رمان ویورلی اولین تلاش این نویسنده اسکاتلندی برای خلق داستان تاریخی است که داستانی مهیج از تاریخ اسکاتلند را روایت می‌کند. آثار بعدی اسکات در تاریخ بریتانیا و فرانسه قرون وسطی، با شخصیت‌هایی مثل شاه، گدا، ملکه، راهزن‌ها، مردان سیاسی و… شکل گرفته است. از جمله این آثار می‌توان به آیوانهو، راب‌روی و بانوی دریاچه اشاره کرد.
از دیگر آثار این ژانر در قرن نوزدهم، می‌توان به رمان تاریخی-عشقی گوژ پشت نتردام اثر ویکتور هوگو و جنگ و صلح لئون تولستوی اشاره کرد. در آمریکا، جیمز فنیمور کوپر از سرشناس‌ترین نویسنده‌های داستان تاریخی است و در فرانسه بالزاک در ژانر داستان تاریخی شایسته عمل کرده است.
ژانر داستان تاریخی در ایران
اولین رمان تاریخی ایران با نام شمس و طغرل در سال ۱۲۸۷ شمسی به قلم محمد باقر میرزا خسروی به چاپ رسید. نویسنده در این کتاب داستان عاشقانه‌اش را به زمان فروانروایی مغول‌ها بر ایران کشانده و از ترکیب تخیل و ماجراجویی و چند شخصیت و واقعه تاریخی، رمانی تاریخی پدید آورده است.
در ایران به قدر کافی به ژانر داستان تاریخی پرداخته نشده است. شاید دلیل آن آشنا نبودن نویسندگان با تاریخ و رویدادهای آن است. ادبیات کلاسیک ایرانی برای اکثر نویسنده‌ها ناآشناست و کمتر نویسنده‌ای به آن اشراف دارد. تاریخ و تمدن کهن ایران ظرفیت زیادی برای تولید داستان‌های فاخر تاریخی دارد اما متاسفانه، جای رمان تاریخی در ادبیات ایران بسیار خالی است.
در ادبیات کلاسیک ایران، ژانری تحت عنوان داستان تاریخی وجود نداشته است اما آثاری مثل سفرنامه ناصر خسرو و تاریخ بیهقی شاید بی‌شباهت به داستان تاریخی نباشد. پس از مشروطه، نویسندگان ایرانی به تقلید از غرب به نوشتن رمان‌های وطنی روی آوردند. در این زمان، داستان‌هایی تاریخی-اجتماعی که به وضعیت دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی می‌پرداخت، تولید شد. مجمع دیوانگان اثر صنعتی زاده، تهران مخوف اثر مشفق کاظمی و روزگار سیاه اثر عباس خلیلی از این آثار به شمار می‌روند.
معروف‌ترین داستان‌های تاریخی ایران
عشق و سلطنت کوروش کبیر اثر کبودرآهنگی، سرگذشت کوروش اثر حسن بدیع، دام گستران (انتقام خواهان مزدک) و مانی نقاش اثر صنعتی‌زاده، مظالم ترکان خاتون و لازیکا اثر علی‌کمالی، دلیران تنگستانی اثر رکن زاده و آشیانه عقاب اثر موتمن، از معروف‌ترین آثار این ژانر به شمار می‌روند.
10 داستان تاریخی برتر جهان
روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف، ۱۰ رمان برتر تاریخی جهان را انتخاب کرده است. فلاشمن اثر جورج مک دونالد، جنگ و صلح اثر لئو تولستوی، استاد و فرمانده اثر پاتریک ابرایان، ایوانهو اثر والتر اسکات، وارث اثر ویلیام گولدینگ، گل آبی اثر پنه‌لوپه فیتزجرالد، احیاء اثر رز ترمین، نوزایش اثر پت پارکر، دختری با گوشواره‌های مروارید اثر تریسی شوالیه و ولف هال اثر هیلاری مانتل، به ترتیب، ده رمان برتر تاریخی جهان انتخاب شده‌اند.