کتاب بیگانه یکی از مشهورترین آثار آلبر کامو است. اثری که در سال ۱۹۴۲ در پاریس توسط انتشارات گالیمارد (Gallimard) منتشر شد. این کتاب نه تنها در جهان، که در ایران نیز از شهرت و محبوبیت زیادی برخوردار است. درواقع بیش از یازده ترجمه از آن به زبان فارسی در طول هشتاد سال منتشر شده است. در این نوشته کوشیده‌ایم تا به بررسی معروف‌ترین برگردان‌های این اثر پرداخته و ویژگی‌های شاخص هرکدام را بررسی و مقایسه کنیم.
نخستین ترجمه از کتاب بیگانه
نخستین ترجمه‌ی فارسی این اثر از علی‌اصغر خبره‌زاده و به تصحیح و ویراستاری جلال ال الحمد در ۱۳۲۸ هجری شمسی توسط کانون معرفت ترجمه شد. این برگردان فارسی که شاید معروف‌ترین نسخه‌ی آن نیز به شمار آید، در سال ۱۳۸۲ توسط نشر نگاه دوباره منتشر گردید. این نسخه از چاپ پنجاه و پنجم کتاب که در سال ۱۹۴۸ منتشر شده، ترجمه شده است.
مهم‌ترین ویژگی این ترجمه، روان بودن و نثر ساده‌‌ی آن است. اصطلاحاتی چون «خیلی دلم برایش رفت»، «طاق‌باز»، «برای خوشمزگی» و «سربه تو» به خوبی بیان‌گر زبان روان و نسبتا خودمانی مترجم است. به عبارت دیگر، این ترجمه رنگ و بویی از قلم آل احمد داشته است. همین موضوع، ترجمه را بسیار شیرین و خواندنی می‌سازد. پس از یکی دو فصل چنان به این ترجمه خو می‌گیرید که فراموش می‌کنید، کتابی خارجی است. از این نظر، ترجمه‌ی حاضر بسیار طبیعی و متناسب با زبان مقصد (فارسی) است. هم‌چنین کتاب در بخش مقدمه، خلاصه‌ای از تفسیر سارتر را که در فصل اول کتاب وی به نام شرایط (situations) انتشار یافته، ضمیمه کرده است. نکته‌ای که به فهم کتاب، کمک شایانی می‌کند.
ترجمه لیلی گلستان و نشر مرکز
یکی دیگر از ترجمه‌های مشهور بیگانه، توسط لیلی گلستان و انتشارات مرکز در سال ۱۳۸۶ منتشر شده است. شاید مهم‌ترین خصوصیت این کتاب، مقدمه‌ی سنگین آن باشد. بخش ابتدایی کتاب به زندگی‌نامه و عقاید کامو، چاپ رمان بیگانه، و چندین نقد مهم آن همچون تفسیر سارتر و رولان بارت اختصاص داده شده است. بخشی که حجم قابل توجهی دارد.
این توضیحات مفصل، فضای فکری و ادبی مناسبی را برای فهم رمان فراهم کرده‌اند و به مخاطب اطلاعات زیادی می‌دهند. از لحاظ فرمی، نثر گلستان از آل احمد سخت‌تر بوده و احساس قرابت آن را ندارد. به نظر می‌رسد که گلستان تلاش زیادی کرده تا قلم کامو را بی کم و کاست به فارسی منتقل سازد. پس به همین دلیل فضای رمان‌های فرانسوی به خوبی در آن حس می‌گردد.
دیهیمی، اعلم، شهدی و دیگران
یکی از مستعدترین مترجم‌های معاصر خشایار دیهیمی است. ترجمه‌ی او از رمان بیگانه توسط نشر ماهی و در سال ۱۳۸۸ منتشر شده است. نثر کتاب همانند دیگر آثار دیهیمی، روان و خودمانی است. نکته‌ای که موجب می‌شود تا خواننده بتواند کتاب را حتی در یک روز به پایان برساند. زمین گذاشتن کتابی با این ترجمه‌ی روان و شفاف بسیار سخت است.
می‌توان گفت دیهیمی حد وسطی از گلستان و آل احمد است. کسی که در عین توجه به حفظ ادبیات کامو، در ساختار زبان فارسی نیز به خوبی جای گرفته است. از این ترجمه تا به حال نوزده چاپ صورت گرفته است. این نسخه از محبوب‌ترین ترجمه‌های بیگانه به زبان فارسی به شمار می‌رود.
امیرجلال‌الدین اعلم و نشر نیلوفر نیز در سال ۱۳۷۷ ترجمه‌ی دیگری از این کتاب چاپ کرده‌اند. معروف‌ترین ترجمه‌ی داستانی اعلم، تهوع نوشته‌ی سارتر است. می‌توان گفت این برگردان بیگانه نیز مانند تهوع از زبانی نسبتا سخت برخوردار بوده و به نسبت دیگر ترجمه‌ها ادبی‌تر است. پرویز شهدی نیز در سال ۱۳۸۸ رمان بیگانه را ترجمه و توسط انتشارات مجید منتشر نمود. دیدگاه و قلم او هم شبیه به اعلم است.
به نظر می‌رسد هردوی این مترجم‌های باسابقه و متخصص، ارزش زیادی برای بعد ادبی رمان قائل هستند. همین امر باعث شده که درهنگام مطالعه‌ی رمان، احساس مطالعه‌ی آثار کلاسیک و فاخر را داشته‌اند. این موضوع کتاب را از بُعدِ روزمره و پیش پاافتاده‌ای که در فضای داستان ترسیم شده است، دور می‌گرداند.
از دیگر برگردان‌های این اثر می‌توان به ترجمه‌ی امیر لاهوتی که در سال ۱۳۹۲ توسط نشر جامی و ترجمه‌ی محمدرضا پارسایار که در سال ۱۳۸۸ توسط نشر هرمس منتشر شد، اشاره کرد. نقطه‌ی مشترک آن‌ها سادگی کلام و کم‌حجمی کتاب است. مقدمه‌ی تنها به بیان زندگی‌نامه‌ی کامو پرداخته است. او از ذکر مطالب دیگر چون نقدها خودداری نموده است. به همین دلیل می‌توان این دو ترجمه را کاربردی و معمولی خواند.
ترجمه‌های متأخر
در سال ۱۳۹۵، بهاره جواهری برگردان دیگری از کتاب بیگانه نوشت که توسط انتشارات نگارستان کتاب به چاپ رسید. جواهری در مصاحبه با ایسنا بیان کرده که ترجمه‌های پیش از او دارای ابهام بوده و فحوای کلام کامو را به خوبی منتقل نکرده‌اند. به همین دلیل وی علاوه بر مقدمه‌ای مفصل در راستای تمایز دو مفهم absurdité و nihilisme, اشاره می‌کند که کامو به عنوان پیش‌گام مکتب absurdité، نهیلیست نبوده و به همین علت با خودکشی موافق نیست.
ترجمه‌ی جواهری بیشتر خصلتی فلسفی داشته و همین آن را از دیگر برگردان‌های فارسی این اثر متمایز می‌سازد. می‌توان گفت تاکید جواهری بر حفظ فضا و سبک فرانسوی داستان، اگر چه آن را اثری ارزش‌مند می‌سازد، اما باعث شده تا به روانی و سادگی ترجمه‌ی دیهیمی یا آل احمد نباشد.
روان‌ترین و تخصصی‌ترین ترجمه از کتاب بیگانه
رمان بیگانه که یکی از مهم‌ترین آثار ادبی معاصر است، تا به حال چندین بار به زبان فارسی ترجمه گشته که هرکدام ویژگی خاص خود را دارند، به نظر می‌رسد که ترجمه‌ی دیهیمی روان‌ترین و ترجمه‌ی جواهری تخصصی‌ترین برگردان از این کتاب باشد.
این کتاب با ترجمه‌ی بیع آتی در انتشارات نوای مکتوب، پر از غلط املایی و رعایت نکردن هکسره‌س. واقعا از ویراستاری این کتاب ناامید شدم و بابت هزینه‌ای که پرداخت کردم پشیمونم. از حالا به بعد فقط از انتشارات شناخته شده خرید می‌کنم.
دست کم ۳۰ بار بیگانه رو با ترجمه آل احمد- خبره زاده خوندم. به نظرم ترجمه این دو نفر که یکی صرفا مترجم و دیگری نویسنده بزرگی بوده، کامل ترین و نزدیک ترین ترجمه به اصل کتاب بوده است.
من ترجمه خانم فاطمه کاظمی را ترجیح می دهم ، بسیار روان و ویرایش عالی دارد
ترجمه جلال آل احمد بسیار صعیف و پر از اشتباهات است