عین‌القضات همدانی

انتشارات نگاه معاصر منتشر کرد:
درباره شرح حال و مرگ عین القضات، در منابع سده‌های میانی اشاره‌ای مختصر شده است، و تنها عماد الدین کاتب (د: ۵۹۷ ق.) تاریخ نگار مشهور و از خاندان آله- در کتاب خریده القصر و جریده العصر فی ذکر فضلاء، و محمد حسنی ابوالفتح صدر الدین علی اکبر صادق، ملقب به خواجه بنده نواز گیسو دراز (د: ۸۲۵ق) در شرح تمهیدات، با جزییات بیشتری به بحث درباره او پرداخته‌اند؛ به همین علت با وجود شخصیت برجسته عین القضات، تا پیش از سده بیستم میلادی به طور کامل به شخصیت، احوال و آثار او پرداخته نشده است؛ در حالی که او مانند احمد غزالی از نخستین کسانی است که پس از ظهور اسلام و رواج زبان عربی، رساله‌های خود را در عرفان و تصوف به زبان فارسی نگاشته است. به همین علت، با وجود منابع اندکی که به شرح حال او پرداخته‌اند، بخش زیادی از مباحث مربوط به زندگی و آثار عین القضات در غبار تاریخ گم شده است؛ و با وجود پژوهش‌هایی که توسط محققان معاصر درباره او انجام شده؛ ولی باز هم زندگی و مرگ او مانند اندیشه‌هایش در هاله‌ای از ابهام است، و هر نکته تازه‌ای که روشن گر این ابهام‌ها باشد، اهمیت زیادی دارد؛ به همین علت در این فصل با پرداختن به نظر سایر محققان، نکات تازه‌ای نیز مطرح می‌شود که روشن گر مسائلی است که پس از تکمیل پژوهش مطرح می‌شود؛ زیرا شناخت یک شخصیت تاریخی، تنها از طریق بررسی و تحلیل اندیشه‌های او ممکن نیست، بلکه ابتدا مستلزم شناخت بستری است که این اندیشه‌ها در آن شکل گرفته و از آن متأثر شده‌اند. در این گفتار ابتدا به تعریف مفاهیم کلیدی این پژوهش اشاره می‌شود، و در گفتار دوم، در کنار شرح احوال و آثار عین القضات، به عوامل تأثیرگذار بر اندیشه او؛ مانند استادان او، وضعیت سیاسی دوره سلجوقی، جغرافیای مذهبی و تصوف همدان پرداخته می‌شود.