کتاب «چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند» که در سال ۱۹۹۴ توسط رابرت‌ام. ساپولسکی، نوشته شده است اثری برجسته در حوزهٔ علوم اعصاب و روان‌شناسی است که به بررسی تأثیرات استرس مزمن بر بدن و ذهن انسان می‌پردازد. این کتاب به بررسی تأثیرات استرس مزمن بر سلامت جسمی و روانی انسان می‌پردازد. ساپولسکی با ترکیب تحقیقات علمی و مثال‌های روزمره، نشان می‌دهد که چگونه استرس مزمن می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند: زخم معده، بیماری‌های قلبی، افسردگی و اختلالات خواب شود. ​

یکی از ترجمه‌های معتبر این کتاب، ترجمه محمدعلی امام‌هادی است که توسط «نشر نوین» منتشر شده است.

خلاصه و محتوای کتاب چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند اثر رابرت‌ام. ساپولسکی

ساپولسکی در این کتاب با زبانی علمی و در عین حال طنزآمیز، به بررسی تفاوت‌های بین استرس‌های حاد در حیوانات و استرس‌های مزمن در انسان‌ها می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که حیواناتی مانند گورخرها تنها در مواجهه با تهدیدات فوری مانند حمله شکارچیان دچار استرس می‌شوند، در حالی که انسان‌ها به دلیل پیچیدگی‌های روانی و اجتماعی، اغلب در معرض استرس‌های مزمن قرار دارند که می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلفی شود. ​

کتاب به بررسی تأثیرات فیزیولوژیکی استرس، از جمله افزایش سطح کورتیزول، بر سیستم‌های مختلف بدن مانند قلب، گوارش، ایمنی و مغز می‌پردازد. همچنین، ساپولسکی به نقش عوامل اجتماعی مانند جایگاه اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی در تجربه و مدیریت استرس اشاره می‌کند. ​

ساختار محتوایی و سبک نگارش کتاب چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند

کتاب در ۱۸ فصل تنظیم شده است که هر فصل به بررسی جنبه‌ای خاص از استرس و تأثیرات آن می‌پردازد. ساپولسکی با ترکیب تحقیقات علمی، مثال‌های روزمره و طنز، مفاهیم پیچیده را به زبانی ساده و قابل فهم ارائه می‌دهد. او با استفاده از داستان‌ها و مثال‌های واقعی، خواننده را درگیر موضوع می‌کند و اطلاعات علمی را به صورت جذاب و قابل درک منتقل می‌نماید. ​

برخی از فصل‌های مهم کتاب عبارتند از: ​

چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند؟
بررسی تفاوت‌های استرس در حیوانات و انسان‌ها.

غدد، پوست‌مرغی و هورمون‌ها
نقش سیستم غدد درون‌ریز در پاسخ به استرس.

سکته، حملات قلبی و مرگ وودو
تأثیرات استرس بر سیستم قلبی‌عروقی.

استرس، متابولیسم و تخلیه منابع بدن
نحوه تأثیر استرس بر متابولیسم و ذخایر انرژی بدن.

استرس و سیستم ایمنی
بررسی تأثیرات استرس بر عملکرد سیستم ایمنی.

استرس و مغز
تأثیرات استرس بر ساختار و عملکرد مغز، به‌ویژه هیپوکامپ.

مدیریت استرس
ارائه راهکارهایی برای مقابله با استرس‌های مزمن.

جمع‌بندی

کتاب «چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند» اثری جامع و قابل فهم در زمینه تأثیرات استرس مزمن بر سلامت انسان است. ساپولسکی با ترکیب تحقیقات علمی و مثال‌های روزمره، مفاهیم پیچیده را به زبانی ساده و جذاب ارائه می‌دهد. این کتاب برای افرادی که به دنبال درک عمیق‌تری از تأثیرات استرس بر بدن و ذهن خود هستند، بسیار مفید است. همچنین، برای متخصصان حوزه‌های پزشکی، روان‌شناسی، علوم اعصاب و حتی مدیران منابع انسانی که به بهبود سلامت روان کارکنان خود اهمیت می‌دهند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود. ​

درباره نویسنده

رابرت‌ام. ساپولسکی نویسنده، عصب‌شناس، زیست‌شناس و استاد دانشگاه آمریکایی است که به واسطه آثار علمی-ترویجی خود در حوزه سلامت روان، علوم اعصاب و رفتار انسانی، به یکی از چهره‌های برجسته در دنیای علم عمومی تبدیل شده است. او در ۶ آوریل ۱۹۵۷ در بروکلین نیویورک، در یک خانواده یهودی متولد شد و از همان نوجوانی به علوم رفتاری و زیستی علاقه‌مند بود.

ساپولسکی تحصیلات دانشگاهی‌اش را در رشته زیست‌شناسی در دانشگاه هاروارد آغاز کرد و سپس در دانشگاه راکفلر دکترای علوم اعصاب گرفت. او از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی تا دهه‌ها بعد، به‌طور مستمر در آفریقا، به‌ویژه کنیا، بر روی گروهی از بابون‌ها مطالعه میدانی انجام داد تا تأثیر استرس‌های اجتماعی بر مغز و بدن آن‌ها را بررسی کند. این پژوهش‌ها، پایه علمی بسیاری از کتاب‌ها و نظریاتش را شکل دادند.

او اکنون استاد دانشگاه استنفورد در رشته‌های زیست‌شناسی، علوم اعصاب و عصب‌پزشکی است و هم‌زمان به فعالیت‌های پژوهشی، تدریس و نوشتن ادامه می‌دهد.

ساپولسکی با قلمی قدرتمند و طنزآمیز، مفاهیم پیچیده علمی را به زبان ساده برای عموم مردم توضیح می‌دهد. مهم‌ترین کتاب او «چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند» است که به بررسی فیزیولوژی استرس و بیماری‌های ناشی از آن می‌پردازد. دیگر آثار او مانند «رفتار»، «یادداشت‌های یک نخستی‌سان»، «ماجرای تستوسترون» و «عشق میمون‌ها» نیز به‌طور گسترده به مسائل مربوط به زیست‌شناسی انسان، سلامت روان، هورمون‌ها و رفتار اجتماعی می‌پردازند.

ساپولسکی یکی از محبوب‌ترین اساتید علوم اعصاب در دنیاست و سخنرانی‌های او در یوتیوب و پلتفرم‌های آموزشی میلیون‌ها بازدید داشته‌اند. او پلی میان علم، سلامت و زندگی روزمره ایجاد کرده است و نوشته‌هایش نقش مهمی در ارتقای سواد سلامت روان و جسم در جوامع مختلف داشته‌اند.

جملاتی از کتاب چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند اثر رابرت‌ام. ساپولسکی

«اگر می‌خواهید خطر بیماری‌های مرتبط با استرس را کاهش دهید، مطمئن شوید که ناخواسته فقیر به دنیا نیایید. »

«سیستم فیزیولوژیک بدن ما برای پاسخ‌گویی به شرایط اضطراری حاد تکامل یافته است، اما ما با نگرانی بابت پرداخت وام‌های بانکی، روابط اجتماعی، تبلیغات و افزایش حقوقمان آن را ماه‌ها فعال نگاه می‌داریم. ‫تفاوت بین روش‌های برخورد ما و گورخر با استرس باعث می‌شود که ما با تعاریفی دست‌وپنجه نرم کنیم. »

«اگر به تعدادی از زنان داوطلب یک سری عکس از مدل‌های جذاب زن نشان دهید، پس از آن، نسبت به قبل از دیدن عکس‌ها، خلق‌وخویی بدتر و اعتمادبه‌نفسی کمتر خواهند داشت. مسئله غم‌انگیزتر این است که اگر همین عکس‌ها را به مردان نشان دهید، متعاقباً میزان رضایت آن‌ها از همسرانشان کاهش می‌یابد. »

«بدن برای انواع متنوعی از عوامل استرس‌زا، مجموعه‌ای پاسخ دارد که به طرز شگفت‌آوری مشابه هستند (که او آن را سندرم سازگاری عمومی۱۹ نامید، اما اکنون ما به آن پاسخ به استرس می‌گوییم). ‫اگر عوامل استرس‌زا برای مدتی طولانی ادامه داشته باشند، می‌توانند شما را بیمار کنند. »

«من در یک خانواده ارتدکس بزرگ شدم و قبلاً فردی کاملاً معتقد بودم، اما اکنون بی‌دین هستم و معنویت در زندگی من هیچ جایی ندارد و معتقدم که دین به طرز قابل‌توجهی آسیب‌زننده است. اما آرزو می‌کنم که کاش می‌توانستم مذهبی باشم. اما دین برای من بی‌معنی است و من حیران در افراد معتقدم. اما آن‌ها مرا تحت تأثیر نیز قرار می‌دهند. پس نتیجه این است که من کلاً این موضوع را نمی‌فهمم. پیش به سوی مطالب علمی. »

«در کشورهای درحال‌توسعه، فقیر بودن به معنای مشکل داشتن در تهیه غذاست، درحالی‌که در دنیای غرب فقیر بودن به معنای مشکلاتی در تهیه غذای سالم است. »