قدرت بی‌قدرتان

«قدرت بی‌قدرتان» –که در نسخهٔ انگلیسی آن عنوان ضمنی «مردم در برابر حکومت در مرکز اروپای شرقی» ذکر شده- کتابی غیرداستانی در ژانر فلسفه و جامعه‌شناسی است که واتسلاف هاول، اولین رئیس‌جمهور غیرکمونیست چک‌اسلواکی، در سال ۱۹۷۹ نگارش کرد. این کتاب با تمرکز بر تاریخ حکومت دیکتاتوری حاکم بر پراگ در دههٔ ۷۰ میلادی و عناصر موثر در آن، واژهٔ «پساتوتالیتر» را هدف بررسی قرار می‌دهد؛ نظام ایدئولوژیکی جدیدی که از پس یک حکومت استبدادی سر بر می‌آورد و با شیوه‌های جدیدی که در برقراری سلطهٔ پنهانی و ایجاد استبداد خاموش بر افکار و اعمال و سرنوشت یک ملت دارد، دورهٔ هوش‌مندانه و جدیدی از نظام‌های سلطه را در تاریخ رقم می‌زند. هاول نظریات این کتاب را در عرصهٔ عملی سیاست به ثمر رساند و با رهبری انقلاب مخملی، موفق به تفکیک چک‌اسلواکی به دو کشور جمهوری چک و اسلواکی به شکل امروزی شد. نشر نو این کتاب را در مجموعه‌ای با عنوان تجربه و هنر زندگی و در ادامهٔ کتاب فلسفهٔ تنهایی اثر لارنس اسونسن، منتشر کرده؛ سرپرست مجموعه، خشایار دیهیمی، نیز در مقدمهٔ این کتاب از اهمیت فلسفه‌خوانی، شناخت عمومی نسبت به ماهیت فلسفه و تاثیر آن در آموزش هنر زندگی فردی و اجتماعی، سخن گفته‌است. چاپ اول و دوم این کتاب در سال ۱۳۹۸ با ترجمهٔ روان و خواندنی احسان کیانی‌خواه منتشر شد.

مباحث اصلی کتاب قدرت بی‌قدرتان

این کتاب در زمینهٔ سیاست جهانی و نقش کمونیسم در آن، و هم‌چنین ارتباط سیستم‌های حکومتی در زندگی روزمرهٔ ملت تحت سلطه، بحث می‌کند. هاول این کتاب را به ۲۲ بخش تقسیم می‌کند و در هر بخش به بررسی عواملی می‌پردازد که در تشکیل چنین حکومت‌هایی نقش دارند؛ از چگونگیِ تشکیل ایدئواوژی‌های سیاسی در این نظام‌ها تا چراییِ همکاری و سکوت مردم در برابر فشار و ظلمی که از سمت قدرت به آن‌ها وارد می‌شود. بنابراین و باتوجه به عنوان کتاب، هدف نویسنده برآورده کردن آرزوی آزادی سیاسی به‌وسیلهٔ آموزش‌های فردی و ارتقای سطح دانش عمومی است. توصیف شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در دههٔ ۱۹۶۰ چک‌اسلواکی، مثال عینی جامعی را برای خواننده فراهم آورده؛ شرایطی که هم حقیقی بودن وقایع آن در متن تاریخ ثبت شده و هم مولفه‌های مختلفی را برای مقایسه و نتیجه‌گیری به‌دست می‌دهد. به‌عنوان مثال، هاول از یک شخصیت سبزی‌فروش بهره می‌برد تا نمادی از یک مهرهٔ تشکیل‌دهندهٔ جامعه را توصیف کند؛ شخصی که به‌واسطهٔ فشار و استبداد حکومت هیچ حقی برای پرسش و اعتراض ندارد، اما از سمت دیگر خودِ او هم از شدت تاثیرگذاری خود در کمک به منافع حکومت بی‌خبر است و بنابراین به کمترین‌هایی که هرروز کمتر می‌شود، قانع است. نویسنده در داستان‌های کوتاهی را هم در متن کتاب روایت می‌کند و سپس با توصیف دیدگاه کلّی جامعه نسبت به وقایع آن داستان، حقایقی را که در پشت پردهٔ سیاست نهفته را، آشکار می‌کند. در توضیحات پشت جد کتاب هم ذکر شده که تمام دروغ‌های حکومت، الزاماً توسط مردم تایید نمی‌شود؛ بلکه کافی است مردم حقایق کتمان‌شده را فراموش کنند و به‌این ترتیب، حرف نویسنده عینیّت پیدا می‌کند: وقتی دورویی، ریا و دروغ ستون‌های اصلی یک نظام سیاسی باشد، بزرگ‌ترین دشمن این سیستم افشای حقیقت خواهد بود.

دربارهٔ واتسلاف هاول

واتسلاف هاول، سیاست‌مدار و نویسنده و بازیگر تئاتر، در سال ۱۹۳۶م. در خانواده‌ای فرهنگی و مبارز در جمهوری چک امروزی متولد شد. ژنتیک مبارزی که در خون او بود، حتی پیش از رسیدن به سنین بزرگ‌سالی و فعالیت سیاسی، باعث نگرانی حکومت شد و بعد از منع شدن از تحصیل در دبیرستان، دیپلمش را در مدرسه‌ای شبانه گرفت. به اصرار خانوادهٔ رشتهٔ اقتصاد را در دانشگاه انتخاب کرد، اما پس از دو سال انصراف داد و پس از دورهٔ سربازی، وارد مدرسهٔ تئاتر شد. در این دوره، بازی‌های درخشانی که در چند اجرای اول به روی صحنه برد، آیندهٔ او را به عنوان یک هنرمند برجستهٔ تئاتر تضمین می‌کرد. بهار پراگ –که دورهٔ آزادی سیاسی این کشور بود- با دخالت مستقیم نیروهای نظامی شوروری به خیابان‌ها، منحل شد و ممنوعیتی که در پی این اتفاق مانع فعالیت‌های هنری او شد، پایش را به عرصهٔ سیاسی باز کرد. این فعالیت‌ها برای هاول گران تمام شد؛ چهار سال زنان و مراقبت‌های شدید سیاسی. هاول پس از بهای سنگینی که در طی سال‌ها برای آزادی سیاسی خود و مردم کشورش داد، سرانجام در سال ۱۹۸۹ توانست یکی از مهره‌های کلیدی در پیش‌برد انقلاب مخملی و فروپاشی کمونیسم باشد؛ تغییری که بدون جنگ و خون‌ریزی به شکاف مرزها و تشکیل دو کشور جدا انجامید.