ژانر غیرداستانی
ژانر غیرداستانی که از آن با عناوینی نظیر ناداستان (non-fiction) هم یاد می‌شود، ساختاری ادبی است که مبتنی بر واقعیت بوده و در عین حال، شکلی روایی دارد. در این گونه از ادبیات، خالق اثر با ارائه شواهد و مدارک و استناد بر منابع معتبر به نوعی مسئولیت روایت اتفاقات یا در میان گذاشتن اطلاعات را برعهده می‌گیرد. اطلاعات مرتبط با ادبیات غیرداستانی به شکلی آشکار بر بازگویی واقعیت تکیه داشته و به هیچ عنوان بر ذهنیت یا سلایق نگارنده مبتنی نیستند. نمونه‌های زیر از جمله آثار نگاشته شده در این سبک به شمار می‌روند:
- اسطوره شناسی اثر رولان بارت
- گزارش یک آدم ربایی اثر گابریل گارسیا مارکز (1996)
- در کمال خونسردی اثر‌ترومن کاپوتی (1966)
- اتاقی از آن خود اثر ویرجینیا وولف (1929)
- تاریخ مختصر زمان اثر استیون هاوکینگ (1988)
- جنس دوم اثر سیمون دوبووار (1949)
- چنین گفت زرتشت اثر فردریک ویلهلم نیچه (1883)
- سکوت اثر سوزان کین
- حیوان قصه‌گو اثر جاناتان گاتشال
- زبان آدم اثر درک بیکرتون
هدف ادبیات غیرداستانی
با توجه به آن‌چه گفته شد، شاید چنین برداشت شود که ادبیات غیرداستانی نقطه مقابل ادبیات داستانی بوده و کلیه آثار غیرداستانی در گروه ناداستان طبقه‌بندی می‌شوند؛ درواقع، این برداشت درستی نیست. اثر غیرداستانی در اصل، جستاری ادبی و طولانی است که موضوعاتی مستند را با کمک تنها یک راوی روایت می‌کند. خلق یک اثر غیرداستانی علاوه بر توانایی نویسنده در ارائه اثر به پژوهشی گسترده و همه جانبه درباره موضوع نیازمند است. ژانر غیرداستانی در اغلب موارد با هدف تعلیم در قالب ملاحظات ادبی و زیبایی شناختی، تشویق، روایت تجربیات و وقایع با استناد بر منابعی غیر قابل انکار نگاشته می‌شود.
ویژگی ادبیات غیرداستانی مدرن
ژانر غیرداستانی به طور عمده از نگاه شخصی آشنا به حوزه ادبیات نگاشته می‌شود و از جذابیت بسیار زیادی برخوردار است. این سبک از نگارش حاصل تأثیر مستقیم داستان نویسی و روزنامه نگاری بر یکدیگر است که خود حاصل سیاق کنونی زندگی بشر و درآمیختگی ذهنیات و واقعیات به شمار می‌رود. ناداستان به نوعی، نگاه شخصی نویسنده را حفظ کرده و واقعیات کتمان ناپذیر اطراف را با این چاشنی توأم می‌کند. شاید ادبیات غیرداستانی به اندازه داستان دارای فراز و فرود نباشد؛ با این حال، به شدت صمیمانه‌تر است. عناوین زیر، از نظر نیویورک تایمز بهترین آثار نگاشته شده به سبک غیرداستانی هستند که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده‌اند:
- زندان آمریکایی اثر شین بائر
- درس‌خوانده؛ یک خاطره اثر تارا وست‌اُور
- فردریک داگلاس اثر دیوید دابلیو بلایت
- چگونه ذهن خود را تغییر دهید اثر مایکل پولن
- ماهی کوچولو؛ یک خاطره اثر لیزا-برنان جابز
مضامین ژانر غیرداستانی
ناداستان از مضامین گوناگونی برخوردار است. روایت‌های مستند از زندگی افراد که به صورت خودنوشت یا دیگر نوشت ارائه می‌شوند، تجربیات سفر، یادداشت‌های روزانه، خاطره‌پردازی، روایت‌های علمی، موضوعات تاریخی-روایی و حتی داستان‌های جنایی واقعی و روایت گونه همگی در زمره ادبیات غیرداستانی قرار دارند.
زندگی‌نامه (دیگرنوشت)
زندگی‌نامه نویسی از قدیمی‌ترین انواع ادبیات غیر داستانی است که در آن مهم‌ترین بخش‌های زندگی افراد برجسته در قالبی ادبی و روایی بازگو می‌شود. این نوع از ادبیات همواره نظر بسیاری از خوانندگان را به خود جلب کرده است. از بهترین آثار نگاشته شده به این سبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زندگی‌نامه ساموئل جانسون به قلم جیمز بوسول (1791)
- ویکتوریای برجسته به قلم لیتون استراچی (1918)
زندگی‌نامه (خودنوشته)
اتوبیوگرافی یکی از انواع زندگی‌نامه نویسی است که در آن فرد زندگی شخصی خویش را بازگو می‌کند. نویسنده در این سبک مختار است که تفکرات و احساسات درونی خود را نیز با مخاطب در میان بگذارد. از بهترین آثار نگاشته شده به این سبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خاطرات ساموئل پپیس به قلم خود او (1825)
- خداحافظی با همه آن‌ها نوشته رابرت گریوز (1929)
- اعترافات اثر ژان ژاک روسو (1782)
- حرف بزن حافظه اثر ولادیمیر ناباکوف (1951)
یادداشت‌های روزانه (dairy)
نگارش یادداشت‌های روزانه در برخی موارد ممکن است بیانگر وقایع تاریخی بوده و در عین حال، حس و حال نویسنده را نیز به مخاطب منتقل کند. یادداشت‌های روزانه به طور عمده با گذشت زمان ارزشمند تلقی می‌شوند. بنابراین، این سبک از نگارش به طور عمده به خاطرات جهانگردان، سیاسیون، صاحب منصبان و کاشفان نسل‌های پیشین تعلق دارد.
سفرنامه
سفرنامه‌ها هم از قدیمی‌ترین انواع ادبیات غیرداستانی به شمار می‌روند. نویسنده این قبیل آثار، خاطرات و تجربیات سفر خود را اغلب به صورت روزانه با مخاطب به اشتراک می‌گذارد. سفرنامه‌ها به طور عمده بر تفاوت‌های فرهنگی اقوام و گروه‌های مختلف بشری یا آشنایی با جلوه‌های تازه طبیعی تکیه دارند. امروزه، برخی از نویسندگان تجربیات خود از امتحان کردن انواع غذاها و خوراک‌های مناطق گوناگون جهان را هم به همین شکل در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دهند. از بهترین آثار نگاشته شده به این سبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیاه و سفید بره و شاهین خاکستری اثر ربکا وست (1941)
- ونیز اثر جان موریس (1960)
- دانوب اثر کلودیو ماگریس (1986)
- حلقه‌های زحل اثر وینفرید گیورگ زبالد (1995)
سخن آخر
بدیهی است که هر خواننده‌ای از سلایقی ویژه‌ای برخوردار است. ممکن است همه آثار معرفی شده در این بخش مورد توجه همه خوانندگان این مطلب قرار نگیرد.