اقتصاد روایی

کتاب اقتصاد روایی (به انگلیسی: Narrative Economics)، اثری قطور در زمینهٔ کارآفرینی و کسب و کار است که مضمون‌های جذابی از علم اقتصاد را با مثال‌ها و نکات جذابی درهم می‌آمیزد و باعث ساده‌فهم شدن آن‌ها برای عامهٔ مردم تا متخصصان بزرگ اقتصادی می‌شود. این کتاب، نوشتهٔ رابرت جی شیلر، اقتصاددان بزرگ اهل ایالات متحدهٔ آمریکاست؛ او این کتاب را برای اولین بار در سال ۲۰۱۹ میلادی به انتشار رسید و به سرعت تبدیل به اثری مشهور و کاربردی برای فهم علم اقتصاد شد. سعید زرگریان این اثر را برای نشر آموخته به زبان فارسی برگرداند و ترجمهٔ این کتاب در سال ۱۳۹۹ هجری شمسی به چاپ رسید؛ نسخه‌ای که در همین مدت کوتاه یک بار تجدید چاپ شده است. این نسخه ۴۱۶ صفحه از قطع رقعی را با جلدی شومیز شامل می‌شود که برای خرید کتاب می‌توانید از سایت کتابچی اقدام بفرمایید. چارلز گودهارت، اقتصاددان بزرگ انگلیسی، اثر حاضر را به عنوان «کتاب جالبی برای خواندن و پر از نقل قول‌های سرگرم‌کننده و دلچسب و جزئیات جذاب» معرفی کرده بود.

موضوع کتاب اقتصاد روایی

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم و از اسم کتاب هم مشخص است، اثر حاضر روایت را با علم اقتصاد به هم آمیخته است. در این اثر، شیلر با اتکا به خرده‌روایت‌ها، ضرب‌المثل‌ها، متل‌ها و هر چیزی که از فرهنگ عامهٔ جوامع برآمده است، سعی می‌کند تا تاثیر روایت‌های رایج و فرهنگ هر دوره را بر اقتصاد آن زمانهٔ خاص بررسی کند. برای مثال، چه روایت‌هایی باعث دگرگونی‌های اقتصادی می‌شوند؟ راه دور نرویم، چه اتفاقی افتاد که ارزش بیت‌کوین به ناگهان، به ۲۰ هزار برابر ارزش اولیه‌اش رسید؟ پی همین خط را بگیریم، چه اتفاقی می‌افتد که برخی افراد موفق می‌شوند تا در بازارهای مالی و تجارتی از فرش به عرش، یا بالعکس، از عرش به فرش برسند؟! رونق و رکود اقتصادی آیا تماماً علمی و فنی است یا بعضا به مسائلی بچگانه و دور از ذهن انسان مربوط است؟! حباب‌های اقتصادی چگونه متورم می‌شوند و چگونه ترکیده می‌شوند؟ آیا تحلیل و بررسی این مسائل به معیارهایی بسته مربوط است و خدشه‌ناپذیر به مثابه یک امر ریاضی جلو می‌رود یا ممکن است هزار چیز مرتبط و غیر مرتبط بر آنان اثر بگذارد؟ از سوی دیگر، تجمع این همه چیز کوچک و بزرگ که همه بر اقتصاد تاثیر می‌گذارند، باعث می‌شود افراد عامه نتوانند آن را درک کنند و یا اتفاقا این امور باعث ساده‌سازی بیشتر اقتصاد در مرحلهٔ فهمش می‌شوند؟! پاسخ به تمام این سوال‌ها را می‌توانید در کتاب اقتصاد روایی، اثر رابرت جی شیلر پیدا کنید؛ آن هم به نحوی بسیار جذاب و پویا…

آشنایی با رابرت جی شیلر

رابرت جیمز «باب» شیلر(Robert James «Bob» Shiller) یکی از مطرح‌ترین اقتصاددان‌های روز دنیاست که در سال ۲۰۱۳ میلادی به پاس فعالیت‌های خود، برندهٔ جایزهٔ نوبل در رشتهٔ اقتصاد شد. البته داستان نوبل گرفتن او خیلی جالب است و او از آن‌جا که همراه با دو اقتصاددان دیگر به نام‌های پیتر هانسن و یوجین فاما برنده شده بود، مجبور شد تا جایزهٔ هشت میلیون کرونیِ آکادمی علوم سلطنتی سوئد را با آن دو تقسیم کند! شیلر در سخنرانی خود بعد از دریافت جایزهٔ نوبل گفته بود:

سرمایه، پیکره‌ای از دانش را با خود دارد که به درد جامعه می‌خورد. بحران کنونی در اقتصاد جهان، انعکاسی از اشتباهات و عیوب سیستم‌های مالی ماست که ما هم‌اکنون در حال کار برای اصلاح آنها هستیم. سرمایه، تمدن‌های مدرن را پیش می‌برد و من بیشتر می‌خواهم گسترش سرمایه‌داری را ببینم تا اینکه به بشریت خدمت کنم…

آکادمی نوبل هم در توضیح علت کسب جایزه توسط شیلر گفته بود:

این سه نفر [یعنی شیلر، هانسن و فاما] پایهٔ کار خود را بر روی درک کنونی از ارزش دارایی‌ها [ی جهانی] گذاشته‌اند. این کار بزرگ، متکی بر بخش نوسانات در ریسک [احتمالی] و نگرش ریسکی، تعصبات رفتاری و اصطکاک بازار است.

او علاوه بر کتاب حاضر، یعنی اقتصاد روایی، اثر مشهور دیگری به نام «فریب طعمه‌ها» را هم در کارنامهٔ خود دارد؛ اثری که نامزد جایزهٔ فایننشال تایمز و کتاب تجاری مک‌کنزی در سال ۲۰۱۵ شده بود و برخلاف کتاب کنونی، کم و کاستی‌های علم متعارف اقتصاد را هدف گرفته بود.

جملاتی از کتاب اقتصاد روایی

اقتصاددانی به نام ویلیام استنلی جونز در سال ۱۸۷۸ این فرضیه را طرح کرد که شاید نوسانات اقتصادی دنیا تحت تاثیر «تغییرات دوره‌ای پرتوهای خورشید باشند که یکی از نشانه‌های آن، لکه‌های خورشیدی است.» اگر گرمای صادره از خورشید در برخی سال‌ها شدیدتر از سال‌های دیگر باشد، در این صورت شاید محصولات کشاورزی و سایر برون‌دادهای اقتصادی در سال‌های گرم‌تر رونق بیشتری داشته باشند که این امر می‌تواند به نوسانات اقتصادی بزرگ منجر شود. تا آن سال، گواه اخترشناسانه‌ای برای فعالیت خورشید وجود داشت که به قرن‌ها پیش بازمی‌گشت و آن هم تعداد لکه‌های خورشیدی در گذر زمان بود. استنلی جونز گمان کرد که به وجود نوعی همبستگی بین تعداد این لکه‌های خورشیدی و رخدادهای اقتصادی پی برده است. علت این همبستگی هم به طور حتم باید خورشید می‌بود، چراکه هیچ نظریهٔ باورپذیری وجود ندارد که نشان دهد جهت علیت می‌تواند از رخدادهای اقتصادی روی زمین به سمت لکه‌های روی خورشید باشد!

گاهی نوعی وضعیت روانی شبیه بی‌تی‌اس‌دی می‌تواند به کل جامعه سرایت کند. شاعر لهستانی، چسلاو میلوش در کتاب سال ۱۹۵۱ خود به نام «ذهن در بند» به بیان برداشت‌هایش از روایت‌های درگوشی و غیر رسمی موجود در اواخر رژیم استالین می‌پردازد و متذکر می‌شود که جو ترس ایجاد شده از سوی این رژیم اهمیت به‌سزایی داشته است. مردم می‌ترسیدند که به دست پلیس مخفی سر به نیست شوند، می‌ترسیدند که به همراه خانواده‌شان به سیبری تبعید شوند و در آن‌جا از گرسنگی یا سرما بمیرند…

ترانهٔ «تولدت مبارک» نمونهٔ خوبی از یک روایت مسری است، چراکه ترجمه‌های مختلف آن به سراسر دنیا راه یافته‌اند و شاید مشهورترین ترانهٔ تاریخ باشد. یکی از دلایل مسری شدن آن، برگزاری مداوم جشن‌های تولد است، نه علاقهٔ مردم به خود این ترانه! این ترانه را زیاد به خاطر زیبایی یا ظرافتش تحسین نمی‌کنند. رشد آن برنامه‌ریزی نشده و کنترل نشده بوده است. جایی نمی‌بینیم که دولتی دستور خوانده شدن این ترانه را داده یا یک کمپین بازاریابی تضمین کرده باشد کسانی که خودشان این ترانه را می‌خوانند یا از دیگران می‌خواهند آن را برای‌شان بخوانند، محبوبیت ابدی خواهند داشت!