دین زردشتی یکی از آیین‌های باستانی جهان است که هزاران سال پیش در ایران برپا می‌شود و پیروان آن تا به امروز در چندین شهر از ایران و هند همچنان حضور دارند. پیامبر زردشتیان که نام این دین هم از او گرفته شده زردشت نام دارد که در ۳۷۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش می‌زیسته است. زردشتی در سلسله‌ها و شاهان ایران باستان حضور و رواج داشته و در زمان ساسانیان به دین رسمی کشور تبدیل می‌شود و روحانیان زردشتی که مغ نام داشتند، قدرت زیادی به‌دست می‌آورند. در این‌جا می‌خواهیم کتابی را معرفی کنیم که به تاریخچهٔ دین زردشتی و باورها و آموزه‌های آن می‌پردازد. این کتاب «زردشتیان» نام دارد که به‌قلم مری بویس نوشته و به وسیلهٔ عسگر بهرامی ترجمه و با همت نشر ققنوس چاپ و منتشر شده است. پیش از آن‌که به سراغ کتاب برویم بهتر است کمی با مری بویس آشنا شویم. پس با ما همراه باشید.

آشنایی با مری بویس

مری بویس، زبان‌شناس و تاریخ‌نگار بریتانیایی بود که در سال ۱۹۲۰ چشم به جهان گشود. او دانش‌آموختهٔ رشته‌های زبان انگلیسی، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی از کالج نیونهام کمبریج بود و در سال ۱۹۵۲ موفق به دریافت مدرک دکتری شد. علاقهٔ بویس به ایران و آیین‌های باستانی ایرانی سبب شد تا او زبان فارسی باستان و میانه را بیاموزد و برای رسالهٔ دکتری خود به سراغ متون مانوی برود. مری بویس پس از سفری که به ایران داشت شیفتهٔ دین زردشتی شد و حاصل این شیفتگی کتاب سه جلدی تاریخ کیش زردشت بود که البته با مرگ نویسنده ناتمام ماند. علاوه بر کتاب تاریخ کیش زردشت، ده‌ها مقالهٔ دیگر نیز در زمینهٔ آیین‌های ایران باستان به‌ویژه دین زردشتی از بویس باقی مانده است. مری بویس در سال ۲۰۰۶ درگذشت.

نگاهی به کتاب زردشتیان

مری بویس، زردشتی را آیین اصیلی می‌داند که با آموزه‌های ویژه و برجسته‌اش توانسته زندگی هدف‌مند و رضایت‌بخشی را برای پیروانش رقم بزند. در بخش‌های ابتدایی کتاب، ما با زندگانی زردشت که در فاصلهٔ سال‌های ۱۷۰۰ تا ۱۵۰۰ پیش از میلاد می‌زیسته است آشنا می‌شویم و با اندیشه‌ها و آموزه‌های او پی می‌بریم. بیش از نیمی از کتاب به سیر تاریخی و فراز و فرودهای دین زردشت از زمان هخامنشیان تا سدهٔ بیستم میلادی می‌پردازد. برای مثال آمده است که شاهان هخامنشی از جمله کورش بزرگ و داریوش بزرگ به اهورامزدا ایمان داشتند و پیرو آموزه‌های زردشتی بوند. یکی از مهم‌ترین دوران‌های دین زردشتی به روزگار ساسانیان باز می‌گردد. در این دوران، گاهشماری زردشتی اصلاح می‌شود و آتشکده‌های زیادی برپا می‌گردد. تبدیل‌شدن دین زردشتی به آیین رسمی کشور و جمع‌آوری و به کتابت درآوردن اوستا در همین زمان رخ می‌دهد. پس از هجوم اعراب و گسترش اسلام در ایران دین زردشتی رفته‌رفته رنگ می‌بازد اما از بین نمی‌رود و می‌تواند خود را حفظ کند و کم‌وبیش پیروانی در گوشه‌وکنار ایران داشته باشد. زردشتیان در دوران دو حکومت صفویه و قاجاریه با آزار و اذیت‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند برای مثال به قتل می‌رسند، کتاب‌هایشان در آتش می‌افتد و مورد تمسخر و ریشخند دیگران قرار می‌گیرند و گاهی با تهدید و فشار مسلمان می‌گردند. با همهٔ این‌ها زردشتیان تا امروز در شهرهایی مانند یزد و کرمان و اصفهان حضور دارند و آداب و رسوم‌های خود را انجام می‌دهند.

جملاتی از کتاب «زردشتیان»

کورش تلاشی برای تحمیل دین ایرانی بر اتباع بیگانه نکرد بلکه آنان را تشویق کرد تا با نظم زندگی کنند و زندگی صادقانه‌ای بر اساس اعتقادات‌شان داشته باشند. از جمله انیرانی‌هایی که مهربانی دولت‌مردانهٔ کورش را دیدند، یهودیانی بودند که وی اجازه داد از تبعید در سرزمین بابل به دیار خویش بازگردند و معبد خود را در اورشلیم بازسازی کنند. این تنها یکی از اعمال آزادی‌خواهانهٔ کورش است. یهودیان از این پس احساس گرمی نسبت به ایرانیان داشتند و این کار، آنان را در برابر تاثیرات کیش زردشتی پذیرا ساخت.

***

پس از شاه عباس، اوضاع زردشتیان فقط بدتر شد. شاه عباس دوم گبرهای اصفهان را به شهرک جدیدی منقل کرد و در این مکان جدید و در دورهٔ شاه سلطان حسین آنان رنج بسیار دیدند. چرا که وی فرمان تغییر دین آنان را صادر کرد. یک اسقف مسیحی شاهد اقدامات خشونت‌آمیز برای اجرای این فرمان بود: پرستشگاه‌های زردشتیان را ویران کردند، شماری از گبرها را به پذیرش اسلام وا داشتند و خون آنان که امتناع می‌کردند رودخانه را رنگین ساخت.