دموکراسی یا دموقراضه

«دموکراسی یا دموقراضه»؛ اثری متفاوت از نویسنده‌ای نام‌آشنا

سیدمهدی شجاعی از نویسندگان شناخته‌شده حوزه ادبیات داستانی است که خوانندگان و منتقدان این حوزه وی را با سبک خاص نوشتاری‌اش می‌شناسند؛ سبکی که در عین استفاده از آرایه‌های ادبی همچون تمثیل، ثقیل نبوده و می‌تواند طیف زیادی از مخاطبان را راضی ساخته و با خود همراه کند. اغلب آثار شجاعی در حوزه موضوعات مذهبی قابل دسته‌بندی هستند اما «دموکراسی یا دموقراضه» داستانی خیالی با موضوعی کمابیش سیاسی و البته همراه با تمی طنزآمیز است. همین سبب شده تا این کتاب در عین تفاوت با آثار قبلی شجاعی، توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کند.

به غربستان خوش آمدید؛ کشور هرج‌ومرج‌ها

داستان کتاب در سرزمینی خیالی به نام غربستان اتفاق می‌افتد. پادشاه این سرزمین که زمان مرگ خود را نزدیک دیده است به دنبال راه‌حلی برای مسئله جانشینی است. او ۲۵ پسر با خصوصیات مختلف دارد و باید راهکاری پیدا کند که میان آنان برای رسیدن به تاج و تخت تفرقه و خون‌ریزی نیفتد و مردم از جنگ و آشوب در امان باشند. البته حکمرانی این پادشاه به نام «ممول» چندان حکمرانی پیشرفته و باثباتی نیست و او هم در تمام عمر به عیش و نوش خود مشغول بوده و خبری از حال مردم نداشته است. در نهایت قرار بر این می‌شود که بر خلاف رویه معمول میان پادشاهی‌ها که پادشاهی به بزرگ‌ترین فرزند می‌رسد، هر کدام از فرزندان که بیشترین رای را در دوره‌های دوساله انتخابات مردمی بدست آورد پادشاه شود. بر خلاف ظاهر زیبا و معقول این راهکار، به زودی غربستان دچار هرج‌ومرج می‌شود و مردم در هر دوره برای فرار از وضعیت بی‌ثبات روز به یکی دیگر از فرزندان پادشاه پناه برده و او را به پادشاهی برمی‌گزینند. اما چاره‌ای پیدا نمی‌شود و همچنان غربستان در آشوب بی‌لیاقتی فرزندان ممول می‌سوزد.

دموقراضه وارد می‌شود

فرزندان پادشاه همه ناقص‌الخلقه و کریه‌منظر بودند و از این لحاظ پیشوند اسم‌شان «دمو» بوده است. در نهایت نوبت به فرزند بیست‌وپنجم می‌رسد که ناقص‌الخلقه‌ترین، زشت‌ترین و احمق‌ترین فرزند پادشاه است. نام او «دموقراضه» است و همه منتظرند تا با انتخاب او وضعیت بهتر شود. اما در نهایت با انتشار بیانیه حکومتی دموقراضه معلوم می‌شود که قرار است بدترین پادشاهی که غربستان به خود دیده بر مردم حکومت کند. حال چه بر سر غربستان خواهد آمد؟ آیا دموقراضه می‌تواند به خوبی حکومت کند؟ او کیست و چرا تصمیم گرفته است این‌گونه حکومت کند؟

مفاهیمی عمیق در قالب داستانی طنزآمیز

سخن‌گفتن از حقایق عالم پرازتغییر و پرهرج‌ومرج سیاست امری دشوار است. غالباً به سختی می‌توان فهیمید که چه کسی راست می‌گوید و چه کسی دروغ و حتی پس از فهمیدن هم نمی‌توان به خوبی از آن سخن گفت و مردم را به پذیرشش دعوت کرد. از این لحاظ در طول تاریخ همواره نویسندگان دغدغه‌مند و علاقه‌مند به حوزه سیاست تلاش کرده‌اند تا با بهره‌گیری موثر از ابزار تمثیل و داستان‌پردازی، حقایق را با زبانی ساده و در عین حال مخاطب‌پسند روایت کنند. در میان آثار خارجی حوزه ادبیات داستانی به صورت مشخص می‌توان از آثار شناخته‌شده جرج اورول مانند «مزرعه حیوانات» و «۱۹۸۴» نام برد که در این مبحث قابل بررسی‌اند. حتی در میان آثار کلاسیک ادبیات کهن شرقی مانند «کلیله و دمنه» نیز استفاده از چنین ابزارهایی دیده می‌شود. به‌واقع می‌توان گفت که قلم‌زدن در این حوزه هنرمندی خاص خود را می‌طلبد. نویسنده باید بتواند به خوبی حقیقت را در قالب داستانی خیالی روایت کند و از این راه به مخاطب خود آگاهی ببخشد. باید خاطرنشان ساخت که سیدمهدی شجاعی توانسته است از عهده این مهم در «دموکراسی یا دموقراضه» برآید.

مردم و انتخاب‌های پیش‌رویشان

مسئله اصلی‌ای که می‌توان در خلال داستان کتاب حاضر آن را شناسایی کرد، آسیب‌شناسی یکی از اصول نظام‌های سیاسی دموکراتیک است: انتخاب مردم. دموکراسی به مثابه نظامی که بیش از هر زمان دیگر در تاریخ بر اساس آرای مردمی اداره می‌شود بسیار توسط اندیشمندان و نویسندگان مختلف تحسین شده است. اما پرسش مهمی که اینجا قابل طرح می‌باشد آنست که آیا این سازوکار مبتنی بر انتخاب مردمی کارآمدی و اثربخشی لازم را دارد؟ آیا می‌تواند به بهبود وضع مردم و فراهم‌آوردن یک زندگی باثبات و مرفه برای ایشان بینجامد؟ در واقع باید بیش از آن که درگیر تحسین و ستایش دموکراسی شد به این پرسش‌ها پرداخت. در کتاب حاضر اگر زندگی مردم را به دو برهه قبل و بعد از مرگ پادشاه اصلی یا ممول تقسیم کنیم، زندگی مردم با همه کاستی‌ها و فساد دربار، در دوران پادشاهی ممول به مراتب بهتر از زمانی بود که آن‌ها توانایی انتخاب میان ۲۵ فرزند او را داشتند تا بتوانند پادشاه آینده خود را برگزینند. حداقل می‌توان گفت که زندگی ایشان از ثبات و صلح بیشتری برخوردار بود. انتقاد دیگری که می‌توان به نظام‌های سیاسی دموکراتیک وارد کرد اینست که تا چه حد امکان ورود افرادی به غیر از چهره‌های معمول به عرصه انتخابات وجود دارد؟ در کتاب تنها ۲۵ فرزند پادشاه که هر کدام از دیگری احمق‌تر و نالایق‌تر بود گزینه‌های پیش‌روی مردم را تشکیل می‌دادند. کسانی که تجربه کافی سیاست‌ورزی را نداشتند و نمی‌توانستند به خوبی حکمرانی کنند.

«دموکراسی یا دموقراضه»؛ راهنمایی برای درک بهتر دموکراسی

کتاب حاضر دارای متنی روان، ساده و همه‌فهم است که علاوه بر گروه سنی بزرگسال، برای گروه سنی نوجوان هم می‌تواند جذاب باشد. این کتاب می‌تواند به نوجوانان برای رسیدن به درکی بهتر از حوزه سیاست و به ویژه آشنایی اجمالی با کژکارکردهای دموکراسی کمک کند.

«دموکراسی یا دموقراضه» در ۱۹۸ صفحه و توسط انتشارات نیستان منتشر شده است.