ژانر کودک
ژانر کودک، گونه‌ای ادبی است و به مجموعه آثار کتبی و شفاهی گفته می‌شود که برای کودکان و متناسب با سن و سطح سواد آن‌ها به صورت نظم و نثر نوشته‌شده است و جنبه تخیلی دارد. ژانر کودک یکی از مهم‌ترین گونه‌های ادبیات است؛ چرا که در دوره‌ای از زندگی خوانده می‌شود که شخصیت و شناخت کودک در حال شکل‌گیری و رشد است.
ژانر کودک چیست؟
ژانر کودک نوشته‌ها و سروده‌هایی هستند که ارزش ادبی و هنری دارند و مخاطب آن‌ها کودک است. این نوشته‌ها به زبان و نثری روان و مناسب کودکان نوشته می‌شود و حس و حال کودکانه دارد. نوشته‌های این گونه ادبی، معمولا دارای تصویر هستند و بخشی از پیام را با تصویر بیان می‌کنند. این گونه ادبی زمانی به وجود آمد که بزرگ‌سالان متوجه شدند که کودکان به دلیل تجربه‌های کم و ویژگی‌های رشدی خود آماده پذیرش و درک متن‌های سنگین نیستند و به نوشته‌هایی نیاز دارند که مناسب سن آن‌ها باشد تا برای‌شان قابل درک باشد. هدف اصلی ژانر کودک ارتباط کودک با اثر ادبی است. هرگاه یک اثر ادبی کودک، بتواند با کودک تعامل برقرار کند و در او یک حس مطلوبی ایجاد کند آن اثر به هدف ایده‌آل خود رسیده است. مهم‌ترین هدف ایجاد یک اثر ادبی برای کودکان آشنا کردن کودک با ارزش‌های واقعی زندگی است.
از جمله اهداف ژانر کودک، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آماده کردن کودک برای شناخت محیط زندگی و جامعه
- شناخت طبیعت
- ایجاد احساس و درک زیبایی‌شناسی در کودک
- سرگرم کردن کودک
- علاقه‌مند کردن کودک به مطالعه و ایجاد عادت به خواندن
- آماده کردن کودک برای زندگی آینده
- ایجاد و تقویت صلح در جهان
انواع ژانر کودک
از متداول‌ترین انواع ادبیات کودک، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داستان: داستان‌های واقعی و افسانه‌ها.
- غیر داستان: شامل مطالب علمی، کتاب‌های مربوط به اجتماع و محیط، کتاب‌هایی درباره اختراعات و اکتشافات، زندگی‌نامه و شرح‌حال و… است.
- شعر: شامل لالایی‌ها، اشعار شوخی‌آمیز، قصه و حکایات منظوم است.
تاریخچه ژانر کودک در ایران
ادبیات کودک در ایران در دوره‌های مختلفی به شکل‌های متفاوتی وجود داشته است. این نوع ادبی از گذشته‌های دور با قصه‌های مادربزرگ در فرهنگ شفاهی مردم ظهور پیدا کرد. ژانر کودک به صورت نوین آن از دوره مشروطه آغاز شد.
در ادبیات مشروطه تحولی بزرگ رخ داد آن‌هم گرایش و حرکت شعر از درباریان و خواص بین مردم عادی بود. در اشعار این دوره شعرهایی در ژانر کودک دیده می‌شود. از نخستین شاعرانی که اشعاری برای کودکان سروده است ایرج میرزا بود. غیر از او حاجی میرزایحیی دولت‌آبادی، مهدی قلی خان هدایت، محمدتقی ملک‌الشعرای بهار، نیما یوشیج اشعاری را در برای کودکان سروده‌اند. سال ۱۳۴۰ نقطه عطفی در تاریخ ادبیات کودک ایران است؛ چرا که در آن دوره «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» و «شورای کتاب کودک» تأسیس شد و نهادهایی مانند کتابخانه‌ها شکل گرفت. اگر چه در آن سال‌ها و حدود یک دهه بعد از آن شاهد پیشرفت ژانر کودک در تاریخ ادبیات ایران بودیم اما در سال‌های اخیر فعالان این حوزه به دلایل گوناگون تا اندازه‌ای از تولید آثار تأثیرگذار برای کودکان و نوجوانان عقب مانده‌اند.
معرفی بهترین آثار ژانر کودک
از برترین آثاری که در زمینه ژانر کودک معرفی شده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چین‌وچروک زمان: رمان «چین‌وچروک زمان» رمانی علمی –تخیلی و فانتزی است که توسط نویسنده آمریکایی به نام «مدلین لانگل» نوشته شده است و اولین بار در سال ۱۹۶۳ منتشر شد.
- جادوگری از دریای زمین: رمان «جادوگری از دریای زمین» اثر «اورسولا لوگوئین» نویسنده آمریکایی فرانسوی است. این رمان برای اولین بار در یک نشریه کوچک در سال ۱۹۶۸ منتشر شد.
- چارلی و کارخانه شکلات‌سازی: چارلی و کارخانه شکلات‌سازی یکی از معروف‌ترین و شناخته‌ترین آثار ادبیات کودک و نوجوان است که توسط نویسنده انگلیسی به نام «رولد دال» نوشته شده است.
- شازده کوچولو: شازده کوچولو اثر «آنتوان دوسنت‌اگزوپری» نویسنده معروف فرانسوی است و یکی از مشهورترین و سرآمدترین رمان‌های اوست که به بیش از ۲۵۰ زبان ترجمه شده است.
- زنان کوچک: رمان معروف زنان کوچک اثر نویسنده آمریکایی به نام «لوئیس می‌الکات» است و در سال‌های ۱۸۶۸ و ۱۸۶۹ در قالب دو جلد وارد بازار ادبیات شد.
- آلیس در سرزمین عجایب: یکی از ماندگارترین آثار در گونه ادبی کودک رمان آلیس در سرزمین عجایب نوشته «لوئیس کارول» است.
نمونه‌ای از ژانر کودک
«آلیس بی‌اختیار از جا برخاست و مسیری را که خرگوش نشان داده بود پیش گرفت؛ حتما خرگوش او را با مستخدمش اشتباه گرفته بود. او به خانهٔ کوچکی رسید که روی درش عبارت «آقای خرگوش» به چشم می‌خورد. سپس وارد شد و مطابق انتظار روی میز چند دست‌کش سفید بچه‌گانه و یک بادبزن دید. او دست دراز کرد تا وسایل خرگوش را از روی میز بردارد، اما چشمش همان لحظه به بطری شیشه‌ای افتاد که برچسب روی آن می‌گفت: من را بنوش«
(آلیس در سرزمین عجایب نوشته لوئیس کارول)