ژانر جنایی
ژانر جنایی، گونه‌ای از ادبیات داستانی است که اولین بار در جهان توسط نویسنده‌ای به نام «ادگار آلن پو» با داستان جنایی «قتل در خیابان مورگ» در سال ۱۸۴۱ خلق شد و به عنوان یکی از محبوب‌ترین داستان‌های آن زمان تبدیل شد. نویسنده‌های زیادی به سرعت با الهام گرفتن از متن این داستان، داستان‌های جنایی جدیدی نوشتند؛ داستان هزار و یک شب، سه سیب و بازرگان و دزد از جمله داستان‌های جنایی معروف هستند. معمولا داستان‌های جنایی را بر اساس مسائل اجتماعی، آداب و فرهنگ هر جامعه می‌نویسند و در طول داستان از قتل‌های مختلف، بزه، ظلم و معما استفاده می‌کنند و گناه‌کار در پایان داستان، توسط قهرمان ماجرا کشته یا به دست قانون سپرده می‌شود. برخی از این داستان‌ها مانند «رازهای شرلوک هلمز» بسیار رمزآلود هستند که هوش و ذکاوت بالای نویسنده را بیان می‌کنند.
اولین داستان معروف جنایی مدرن را نویسنده‌ای به نام هافمن با رمان مادموزل اسکودری در سال ۱۸۱۹ نوشته است. او در آن زمان با اصول جدید خود، داستان‌های جنایی امروزی را پایه‌گذاری کرد.
تاریخچه ژانر جنایی مدرن در ایران با داستان «فیل در تاریکی» به نویسندگی قاسم هاشمی‌نژاد در سال ۱۳۵۵ آغاز شد که در آن شخصیت اصلی داستان، مردی به نام جلال است و در پی انتقام گرفتن از قاتل برادرش، داستان اصلی را خلق می‌کند اما عده‌ای نیز امیر عشیری را اولین نویسنده داستان‌های جنایی پلیسی ایران می‌دانند. شهرت او بیشتر مدیون پاورقی‌های جنایی پلیسی‌اش در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ است. با این حال، امروزه نویسنده‌های ایرانی و خارجی زیادی با قلم خود آثار ماندگاری در ژانر جنایی نوشته‌اند که به چند نمونه از معروف‌ترین آن‌ها در ادبیات ایران و جهان اشاره می‌کنیم.
- سین مثل سودابه (کاوه میرعباسی ۱۳۹۳)
- شیطان در شهر سفید (اریک لارسون 1893)
- برای هیجان آن (سیمون باتز 1924)
- جلسه محاکمه نگهبان جهنم (هامپتون سیدز 2010)
- قطعه عجیبی از بهشت (تری جنتو 2006)
- سوء ظن‌های آقای ویچر (کیت امرسکل 2008)
- در سیّد خندان کسی را نمی‌کشند (مهام میقانی 1397)
- مرداد دیوانه (محمد حسین شهسواری 1396)
عناصر اصلی ژانر جنایی
با وجود این که تمام داستان‌های جنایی، محتوای متفاوتی دارند اما در تمام آن‌ها یک سری خصوصیت‌های مشترک وجود دارد که تمام نویسنده‌ها از آن پیروی می‌کنند. این ویژگی‌ها شامل موارد زیر هستند:
جنایت
جنایت، عنصر اصلی ژانر جنایی است و در همه داستان‌ها گونه‌ای از جنایت، خیانت، قتل، سرقت و بزه وجود دارد و ماجرای اصلی داستان بیان این جنایت و نحوه خاتمه آن است.
قهرمان
شخصیت اول داستان کسی است که به دنبال حل جنایت و معما می‌رود و این شخص از نظر هوش و قدرت بدنی نسبت به سایر شخصیت‌های داستان بسیار قوی است و در طول داستان با انجام کارهای مختلفی برای حل مشکل تلاش می‌کند. در این راه، ممکن است با مشکلات زیادی مواجه شود که خواننده را به هیجان بیاورد. معمولا شخصیت‌های قهرمان داستان پلیس، وکیل یا افراد حقیقی هستند که شخصیت ضد قهرمان داستان علیه او یا نزدیکانش جنایتی را مرتکب شده است.
مظنون
نویسنده معمولا در حین داستان از چند شخصیت مختلف به عنوان مظنون ماجرا استفاده می‌کند و با نسبت دادن کارهایی به او، شک قهرمان ماجرا را بر می‌انگیزاند تا با انجام تحقیقاتی، بتواند مظنون اصلی را پیدا کند. نویسنده باید به مظنون‌های ماجرا، اعمالی را نسبت دهد که خواننده نتواند ادامه ماجرا را حدس بزند و به راحتی مظنون اصلی را پیدا کند. در این صورت جذابیت ژانر جنایی برای خواننده بیشتر خواهد بود و برای خواندن ادامه داستان کنجکاو می‌شود.
قاتل یا شخصیت منفی
در ژانر جنایی، شخصیت منفی داستان، مانند شخصیت قهرمان داستان از نظر هوش و توانایی بسیار قوی است و در انجام بی‌عدالتی‌ها، قتل و فرار از دست قانون بسیار زبردست و زرنگ است. این ویژگی‌های شخصیت منفی داستان جذابیت ماجرا را بیشتر می‌کند تا خواننده برای ادامه داستان تمایل پیدا کند و بداند قهرمان داستان چگونه بر او غلبه می‌کند.
واقع‌گرایی
نویسنده باید ماجرا را به گونه‌ای بیان کند که از حالت عادی، فراتر نرود؛ چرا که نویسنده‌هایی موفق هستند که از صحنه‌های واقع‌گرایانه و ایجاد هم‌ذات‌پنداری استفاده می‌کنند و از صحنه‌های خیالی و غیرقابل تصور پرهیز می‌کنند تا مخاطب بتواند در حین مطالعه داستان آن را با واقعیت مقایسه کند.
انواع داستان‌های جنایی
ژانر جنایی یکی از تاثیرگذارترین ژانرهای ادبی است که در زندگی بعضی از افراد، تاثیر مثبت و منفی زیادی دارد. تاثیر مثبت خواندن داستان‌هایی در ژانر جنایی، درمان افسردگی یا درمان حواس پرتی است. از نظر پزشکان، مطالعه این نوع داستان‌ها برای بیماران افسرده بسیار مفید است.
داستان‌های جنایی را بر اساس محتوا به چند دسته مختلف تقسیم‌بندی می‌کنند که در زیر به چند نمونه آن اشاره می‌کنیم.
داستان کارآگاهی
داستان‌های کارآگاهی زیرمجموعه‌ای از ژانر جنایی هستند. در این نوع داستان‌ها یک بازپرس یا کارگاه در پی حل یک جنایت یا قتل رمز آلودی است و در حین داستان، همواره تلاش می‌کند عامل یا عامل‌های اصلی جرم را دستگیر کند.
معمایی
برخی از نویسنده‌ها با استفاده از بیان ماجرای‌های رمزآلود، معماهای مختلفی را بیان می‌کنند که هیجان و جذابیت زیادی دارند. به طوری که در میان ماجرا از صحنه‌های قتل و جنایت هولناکی پرده برمی‌دارند و در پایان نیز شخصیت‌های منفی داستان به دست قانون سپرده می‌شوند یا توسط افراد مختلفی مانند قهرمان داستان کشته می‌شوند. «دختر گمشده» نوشته جلیلیان فلین، «رمز داوینچی» نوشته دن براون و رمان «فیل در تاریکی» قاسم هاشمی‌نژاد از جمله داستان‌های جنایی معروف هستند.
جاسوسی
در این گونه داستان‌ها، معمولا جنگ میان دو کشور بیان می‌شود و در این جنگ، افراد زیادی کارهای جاسوسی انجام می‌دهند. این افراد، توسط ماموران امنیتی کشور دشمن، شناسایی شده و به دست قانون سپرده می‌شوند.
حقوقی
شخصیت‌های قهرمان و اصلی این ژانرها، وکلا و مقام‌های دادگستری هستند که با استفاده از اسناد و مدارک معتبر سعی در حل معماهای حقوقی دارند.
تاریخی
این گونه داستان‌ها با اتکا به روایت‌های تاریخی و جنایت‌های واقعی نوشته می‌شوند، از این رو برای خوانندگان جذابیت بیشتری دارند.
نمونه‌ای ژانر جنایی
اسلحه‌ام را به سمت حرام‌زاده لعنتی‌ای گرفتم که زنم را کشته بود. او که از اتفاقی که در شرف وقوع بود، ترسیده بود شروع به گریه کرد. ماشه را کشیدم. فقط در صورتی که شروع به صحبت و سعی در قانع کردنم، می‌کرد، شانس زنده ماندن را داشت اما مسلما همچین اتفاقی نمی‌توانست بیفتد. هرچی بود تنها چند دقیقه پیش به دنیا آمده بود. (بخشی از داستان «گریه کردن کمکت نمی‌کند» نویسنده ملیکا خوش نژاد)