ژانر تاریخی
ادبیات تاریخی در کشورهای گوناگون دارای سابقه و پیشینه‌ای به وسعت تاریخ آن کشور است. فراز و نشیب‌هایی که هر ملتی در تاریخ خود تجربه کرده است در ادبیات آن کشور به عنوان بخش مهمی از تمدنش منعکس می‌شود. ادبیات تاریخی همان‌طور که از نامش پیداست، بیان‌گر و روایت کننده بخشی از تاریخ است. در این سبک ادبی یک نوع روایت‌گری وجود دارد، در واقع محققان و مورخان پس از مطالعه عمیق و گسترده بخشی از تاریخ اقدام به نگارش حوادث و اتفاقات آن برهه تاریخی می‌کنند.
اهمیت مورخ در ژانر تاریخی
از نکات مهم که در این ژانر می‌توان به آن اشاره کرد، موضع مورخ است، تاکید فراوان همواره روی این نکته بوده است که مورخ بی‌طرفی خود را حفظ کند، به طور جانب‌دارانه با وقایع تاریخی برخورد نکند و از تفسیر شخصی حوادث هنگام روایت بپرهیزد. یک جمله بسیار معروف را نقل می‌کنم تا منظور خود را بهتر بیان کنم: «تاریخ را فاتحان می‌نویسند» این به آن معناست که تاریخ را افرادی نقل و روایت می‌کنند که پیروز و فاتح میدان بوده‌اند. به همین دلیل بی‌طرفی در ادبیات تاریخی به ندرت دیده می‌شود.
اهمیت مطالعه تاریخ
مطالعه تاریخ علاوه بر ارضا کردن حس کنجکاوی انسان، موجب عبرت آموزی و بالا رفتن آگاهی می‌شود. کسب اطلاعات تاریخی و آن‌چه بر مردمان گذشته است از چندین بعد، مهم و قابل بررسی است:
- کسب اطلاعات در خصوص فرهنگ و تمدن یک ملت، یک قومیت یا یک کشور
- عبرت آموزی و درس گرفتن از تجربیات گذشتگان و به کار بستن پندهای مهم سرگذشت آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها
- لذت بردن از مطالعه تاریخ به دلیل آگاه شدن از احوال گذشتگان
- معرفت شناسی و انسان شناسی
- پی بردن به زوایای گوناگون فرهنگی در تمدن قومیت‌های مختلف
- آشنایی با رسوم هر ملت و ریشه‌های آن
بهترین آثار ادبیات تاریخی
بعضی زندگی نامه‌ها: از برجسته‌ترین نمونه‌های زندگی نامه می‌توان به کوروش نامه اثر گزنفون اشاره کرد. این کتاب ارزشمند به شرح زندگی شاهنشاهان ایران می‌پردازد. اولین کتاب زندگی‌نامه در ادبیات فارسی نو اثر محمد عوفی است به نام لباب الالباب. در ادبیات فارسی کتاب‌های زندگی‌نامه را تذکره نیز می‌نامند. در کتبی که به زندگی اشخاص برجسته مذهبی می‌پردازد سیره می‌گویند، مثل سیره نبوی که به شرح زندگی رسول اکرم(ص) اختصاص دارد.
اشعار حماسی-تاریخی در ادبیات ایران و جهان
اشعار حماسی برجسته که به زندگی و شرح احوالات، جنگ‌ها، دلیری‌ها و سلحشوری‌های اساطیر باستانی می‌پردازد. خوشبختانه کشور ما ایران در ادبیات غنی خود این سبک را به بهترین نحو پوشش داده است به گونه‌ای که شاهنامه فردوسی از وزین‌ترین انواع شعر حماسی-تاریخی است.
در سطح جهانی می‌توان به ایلیاد و ادیسه اثر هومر، شاعر یونانی قرن هشتم پیش از میلاد مسیح اشاره کرد. ویرژیل نیز حماسه‌سرای بزرگ روم در سال ۷۰ قبل از میلاد مسیح است که ایلیاد را ادامه می‌دهد.
رمان‌های تاریخی
از معروف‌ترین و ارزشمندترین کتب رمان تاریخی می‌توان رمان جنگ و صلح شاهکار لئو تولستوی را نام برد. تولستوی نویسنده معروف روس این رمان را که معروف‌ترین اثر اوست، در سال ۱۸۶۹ میلادی نوشته است. از دیگر رمان‌های تاریخی می‌توان به فلاشمن اثر جورج مک دونالد فریزر اشاره کرد. این کتاب روایت‌گر خاطرات ژنرال هری فاشمن در طی سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۵ است.
نثر تاریخی
یکی از معروف‌ترین و وزین‌ترین کتب نثر تاریخی، تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی اثر ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی است. این کتاب در نوع خود بی‌سابقه بوده است چرا که پیش از آن کتابی به این میزان مستند در وقایع ذکرشده وجود نداشت. این کتاب از نظر پرداختن به ریزترین جزییات تاریخی نیز بسیار ارزشمند است. تاریخ بیهقی دوره حکومت سلطان مسعود غزنوی را دربر می‌گیرد از این رو آن را تاریخ مسعودی هم می‌نامند. نام‌های دیگر این کتاب عبارت‌اند از: تاریخ آل ناصر، تاریخ آل سبکتگین، جامع‌التواریخ، جامع فی تاریخ سبکتگین و مجلدات.
ادبیات تاریخی و تاریخ ادبیات در ادوار گوناگون کشور ما
شایسته است به تاثیر اتفاقات گوناگون مهم در تاریخ و تاثیر آن بر ادبیات نیز بپردازیم، برای مثال می‌توان به دوران مشروطه اشاره کرد، در پی انقلاب مشروطه و تغییر و تحول بزرگی که در کشور ما ایران رخ داد، سطح فکر شعرا و نویسندگان دست‌خوش تغییر و دگرگونی فراوان شد. از شعرای معروف آن دوران می‌توان ادیب‌الممالک فراهانی، ادیب پیشاوری، پروین اعتصامی، محمد تقی بهار، افسر، ایرج، شوریده، عارف، عشقی، وحید دستگردی را نام برد.
تشابه ادبیات داستانی و ادبیات تاریخی
سبک کار داستان‌نویس و مورخ گاهی بسیار شبیه هم است زیرا هر دو روایت‌گر هستند، با این تفاوت که در ادبیات داستانی نویسنده از قدرت خیال و خلاقیت خود برای توصیف وقایع بهره می‌گیرد ولی مورخ باید آن‌چه را که در گذشته رخ داده است را در کمال صداقت و بی‌طرفی برای آیندگان روایت کند و در عین حال جذابیت نوشتاری برای مخاطب نیز ایجاد کند. به همین دلیل کمی کار مورخ سخت‌تر می‌شود. در این میان آن‌چه بسار ملموس است، پیوند ناگسستنی بین ادبیات و تاریخ است.