ژانر وحشت
ژانر وحشت یکی از قدیمی‌ترین و هیجان‌انگیزترین ژانرهای ادبی است که با ایجاد رعب و وحشت در خوانندگان باعث سرگرمی آن‌ها می‌شود. معمولا در این داستان‌ها از وقایع شوکه‌کننده با خشونت بالا استفاده می‌کنند تا خواننده بتواند، احساس متفاوتی را تجربه کند و از حدس وقایع بعدی و سرانجام ماجرا دچار اضطراب شود. موضوعات این داستان‌ها تخیلی یا واقعی هستند.
پیدایش ژانر وحشت
امروزه داستان‌ها را بر اساس نقد ادبی به چند دسته مختلف تقسیم‌بندی می‌کنند؛ ژانر درام، سیاسی، عاشقانه، ماجراجویی، کمدی و وحشت از جمله ژانرهایی هستند که حتما نمونه‌های زیادی از آن را مشاهده کرده‌اید. ژانر داستان‌های وحشت را معمولا در ابتدای داستان مشخص می‌کنند تا افرادی که علاقه خاصی به خواندن داستان‌های ژانر وحشت دارند؛ آن‌ها را تهیه کنند.
خاستگاه ژانر وحشت به باورها و داستان‌های اسطوره‌ای بر می‌گردد که از گذشته در ادبیات ملل مختلف وجود داشته است و از نسلی به نسل دیگر به صورت داستان‌های شفاهی منتقل شده است. برخی از این داستان‌ها بر اساس باورهای قدیمی است و برخی نیز بر اساس خرافات و افسانه‌های پریان است.
در ادبیات معاصر ایران، نمونه‌های بارزی از داستان‌های ژانر وحشت وجود دارد که مطالعه آن‌ها باعث ایجاد ترس و وحشت در خوانندگان می‌شود.
«گُجَسته دژ» از صادق هدایت و «معصوم اول» از هوشنگ گلشیری از جمله اولین آثار در ژانر وحشت ادبیات ایران به شمار می‌آیند که در آن‌ها نویسنده، صحنه‌های رعب و وحشت را به خوبی نمایان کرده است.
در ادبیات جهانی ژانر وحشت، برای اولین بار در سده ۱۸ و ۱۹ میلادی با داستان «گوتیک» خلق شد که در این داستان از پیشینه اساطیری و تاریخی باورهای مردم آن زمان، الهام گرفته شده است و در آن رازآلود بودن یک ویژگی اصلی است. در این داستان، نویسنده شرح حال قومی به نام «گوت» را بیان می‌کند که این قوم در ساختن بناهایی با معماری‌های عجیب و غریب و ساختمان‌های تو در تو و نیمه تاریک، سیاه‌چاله‌های عمیق و پلکان‌های مارپیچ مهارت خاصی داشته‌اند و معلوم نبوده در درون آن‌ها چه چیزی در انتظار آدمی است.
در سال‌های بعد، نویسندگانی با الهام گرفتن از این داستان، فیلم‌های ترسناک زیادی را نوشتند که خون‌آشام، مرد شنی، ملمات سرگردان، دراکولا و نشان هیولا از جمله این فیلم‌ها هستند و جزو معروف‌ترین فیلم‌های ژانر وحشت مربوط قرن هجدهم به شمار می‌آیند.
در سال‌های اخیر این داستان‌ها بیشتر با داستان‌های علمی- تخیلی آمیخته می‌شوند و در آن‌ها ماجرای داستان از حالت طبیعی فراتر می‌رود و با صحنه‌هایی عجیب و غریب احساس ترس و وحشت را در خواننده ایجاد می‌کنند.
ساختار ژانر وحشت
نویسندگان ژانر وحشت، معمولا داستان‌های خود را بر اساس ۵ معیار اصلی می‌نویسند تا جلوه خاصی به داستان ببخشند. بنابراین خواننده علاوه بر احساس ترس علاقه زیادی پیدا می‌کند تا آخر داستان را ادامه دهد. این معیارها شامل موارد زیر هستند:
- مقدمه چینی: نویسندگان در ابتدای داستان، سعی می‌کنند با بیان صحنه‌ها و حالت‌های مختلف ذهن خواننده را برای رویارویی با اصل داستان، هماهنگ کنند. به طوری که خواننده تا انتها داستان را ادامه بدهد.
- ترس و وحشت: ایجاد ترس و وحشت در این گونه داستان‌ها بن‌مایه اصلی داستان به شما می‌آید تا خواننده علاوه بر ترس، حس کنجکاوی برای دانستن سرنوشت نهایی داستان داشته باشد.
- تعلیق: تعلیق در ژانر وحشت، باعث ایجاد ترس فورانی در خواننده می‌شود. به طوری که ترس و وحشت تمام وجود او را فرا می‌گیرد.
- راز آلودگی: راز آلودگی داستان باعث می‌شود که خواننده حدس بزند که در انتهای ماجرا چه چیزی در انتظار است و خود را برای حوادثی که قرار است رخ بدهد آماده کند.
- خیال‌پردازی: دو عنصر رمز آلودگی و خیال‌پردازی در داستان، باعث ایجاد حس وحشت در خواننده می‌شوند. نویسندگان در ژانر وحشت با استفاده از صحنه‌های ماورأطبیعی در خواننده، حس خیال‌پردازی را ایجاد می‌کنند.
انواع ژانر وحشت
ژانر وحشت زیر شاخه‌های متفاوتی دارد که اسلشر و روان‌شناسانه از پرطرفدارترین آن‌ها است. در داستان‌های اسلشر بیشتر از صحنه‌هایی استفاده می‌شود که در آن خشونت زیاد به همراه تکه تکه شدن اعضای بدن مشاهده می‌شود و شخصیت‌های اصلی یا فرعی داستان قسمتی از اعضای بدن خود را از دست می‌دهند. بنابراین مطالعه این داستان‌ها برای تمامی افراد مناسب نیست.
از این رو در ابتدای داستان، تذکراتی درباره محتوای داستان به افراد خاص می‌دهند تا داستان را نخوانند. اما در داستان روان‌شناسانه از خشونت و صحنه‌های قتل کمتری استفاده می‌کنند یا به ندرت صحنه‌هایی پیدا می‌شود که در آن خشونت وجود دارد.
ژانر وحشت با وجود صحنه‌های وحشتناک و رعب‌انگیز زیادی که دارد، روز به روز به طرفداران بیشتری پیدا می‌کند و سالانه به تعداد کتاب‌های این ژانر افزوده می‌شود. زیرا مطالعه آن‌ها چند نتیجه زیر را در بر دارد:
- ایجاد حس کنجکاوی در مخاطب برای ادامه ماجرا و آگاهی از سرنوشت داستان
- با ایجاد ترس و هیجان بالا در مخاطب، باعث تخلیه انرژی می‌شود و مخاطبان بسیاری از این حالت لذت می‌برند.
- غرقه‌سازی فرد در این گونه داستان‌ها باعث ایجاد حالات روحی و روانی خاصی در وی می‌شود و ممکن است در رویارویی با زندگی از آن‌ها بهره ببرد.
- اختلالات روانی مانند سادیسم، جامعه‌ستیزی و مازوخیسم در برخی افراد، موجب رغبت آن‌ها به مطالعه چنین داستان‌هایی می‌شود.
معروف‌ترین آثار ژانر وحشت ایران و جهان
داستان‌های ژانر وحشت از دیرباز تا به امروز در تاریخ ادبیات جهانی نقش داشته‌اند و حضور آن‌ها در سال‌های اخیر نسبت به گذشته بسیار پررنگ‌تر شده است. به طوری که امروزه، داستان‌هایی با موضوعات مختلف و جدید در ادبیات ملل مشاهده می‌شوند که نسبت به داستان‌های ترسناک گذشته، غنی و پرمایه‌تر هستند. حتی برخی از این داستان‌ها به شهرت جهانی نیز رسیده‌اند و به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند. در ادامه به چندین مورد از معروف‌ترین داستان‌های ژانر وحشت در ایران و جهان اشاره می‌کنیم که از نظر موضوعی کاملا متفاوت هستند و برای کسب تجربه جدید درباره یک داستان ژانر وحشت، نمونه‌های خوبی هستند.
- کری اثر استفن کینگ
- فول مهران اثر رامسی کمپبل
- هفت داستان اثر ادگار آلن پو
- روانی اثر رابرت بلوچ
- سرزمین اشباح اثر دارن‌شان
- عزاداران بیل اثر غلامحسین ساعدی
- ملکوت اثر بهرام سادقی
- مهمانی تلخ اثر سیامک گلشیری
- شوومان اثر نازنین جودت
یک داستانک در ژانر وحشت
«بچم رو بغل کردم و توی تختش گذاشتم که بهم گفت: بابایی زیر تخت رو نگاه کن هیولا نباشه. منم واسه این که آرومش کنم زیر تخت رو نگاه کردم. زیر تخت بچم رو دیدم که بهم گفت: بابایی یکی رو تخت منه…»