ژانر علمی تخیلی

ژانر علمی تخیلی ژانر امکان، تخیل و نوآوری است و محبوبیتش در رابطه با پیشرفت‌های علم و فناوری افزایش می‌یابد. نویسندگان این ژانر از علم واقعی برای خلق داستان‌های خیالی استفاده می‌کنند که آینده احتمالی بشر و جهان را به گونه‌ای کشف کنند که هم تخیلی و هم واقع بینانه باشد.

ژانر علمی تخیلی؛ ژانر تخیل بر پایه علم

ژانر علمی تخیلی یک موضوع حساس به زمان در ادبیات است. به طور معمول این ژانر، گمانه‌زنی‌هایی در مورد راه‌های جایگزین زندگی است که با تغییر فناوری امکان‌پذیر است؛ از این رو گاهی اوقات «ادبیات گمانه زن (speculative fiction)» نامیده می‌شود؛ مانند تخیل، علمی تخیلی دنیاهای جایگزین را با قوانین و ساختارهای باورنکردنی پیش‌بینی می‌کند و به نوعی از دنیای آشنا یا معمولی و زمان و مکان ما جدا می‌شود. با این حال، جدا از تخیل، علمی تخیلی به این فناوری توجه می‌کند که چگونه می‌تواند شرایط موجودیت ما و معنای انسان بودن را تغییر دهد. علمی تخیلی، ژانری است که می‌تواند، موجودات عجیب و غریب جدیدی را در نظر بگیرد - چه اشکال مکانیکی که ممکن است، برای بدن خود اختراع کنیم، چه شبکه‌ها و سیستم‌هایی که ممکن است انرژی‌های زندگی ما را تغذیه کنند یا از آن استفاده کنند و چه پوسته‌های مکانیکی که ممکن است روح ما را شامل شوند.

در تعریف دیگر ژانر علمی تخیلی (Science fiction یا sci-fi) داریم:

علمی تخیلی، یکی از ژانرهای ادبیات داستانی است که محتوای آن تخیل بر پایه علم است. این ژانر به شدت بر حقایق علمی، تئوری‌ها و اصول متکی است.

بنابراین، با این وجود که داستان‌ها و عناصر داستان‌های علمی تخیلی خیالی هستند، آن‌ها معمولا مطابق علم ممکن یا حداقل قابل قبول هستند.

اگر چه نمونه‌هایی از این ژانر را می‌توان در قرون وسطی یافت، اما حضور آن در ادبیات تا اواخر دهه ۱۸۰۰ مهم نبوده است. محبوبیت واقعی آنچه برای نویسندگان و چه برای مخاطبان، با ظهور فناوری در ۱۵۰ سال گذشته همراه بوده است؛ با پیشرفت‌هایی از قبیل برق، اکتشافات فضایی، پیشرفت پزشکی، رشد صنعتی و غیره. با پیشرفت علم و تکنولوژی، ژانر علمی تخیلی نیز پیشرفت کرد.

نمونه‌ای از ژانر علمی تخیلی

متن کوتاه زیر را بخوانید:

هنگامی که دختر جوان پنجره اتاقش را باز کرد، قمرهای اروپا و کالیپسو را که از دوردست‌ها نمایان بودند، دید. دنباله‌دار چشمک زد و فضای تاریک و بی‌پایان اطراف فضاپیما روشن شد؛ تنها جایی که او تا به حال به عنوان خانه شناخته بود. همان‌طور که او به مشتری خیره شده بود، رویای زندگی در جایی را که در چرخش سیاره گیر نکرده باشد، در سر می‌پروراند؛ و تصور می‌کرد که روی زمین، زمین واقعی در حال قدم زدن است، مانند داستان‌های زمینی که پدرش برای او گفته بود. او سعی کرد هوای تازه، احساس یک اقیانوس خنک و شور و صدای وزش باد از پشت برگ‌های سبز درخت را تصور کند؛ اما این‌ها فقط تخیل بودند و نه خاطره. او در کشتی به دنیا آمده بود و اگر آن‌ها به زودی سیاره مسکونی جدیدی را پیدا نمی‌کردند، مطمئنا در آنجا می‌مرد.

مثال بالا چندین مشخصه مهم دارد که در ژانرهای علمی تخیلی رایج هستند. نخست، در آینده تنظیم می‌شود، زمانی که انسان دیگر روی زمین زندگی نمی‌کند. دوم، در فضاپیمایی که در حال گردش به دور مشتری است، اتفاق می‌افتد. سوم، شامل اطلاعات علمی واقعی است_اروپا و کالیپسو دو قمر مشتری هستند و چون مشتری سیاره‌ای است که از گاز ساخته شده است، زندگی برای انسان‌ها در آنجا امکان‌پذیر نیست، توضیح اینکه چرا کشتی به جای فرود آمدن به سیاره، در حال چرخش به دور آن است.

انواع ژانر علمی تخیلی

این ژانر معمولا در دو دسته «سخت» و «نرم» جای می‌گیرد.

علمی تخیلی سخت

علمی تخیلی سخت، به سختی از حقایق و اصول علمی پیروی می‌کند. این ژانر به شدت در علوم طبیعی مانند فیزیک، نجوم، شیمی، اختر فیزیک و غیره متمرکز شده است. جالب است بدانید که ژانر علمی تخیلی سخت اکثرا توسط دانشمندان واقعی نوشته می‌شود و به دلیل پیش‌بینی درست و دقیق وقایع آینده معروف است. پدر سبک علمی تخیلی سخت تام گودوین است و از مشهورترین نویسندگانی که آثاری در این سبک دارند می‌توان به استانیسواو لم، سی. جی. شری و رابرت آنسون هاین لاین اشاره کرد.

علمی تخیلی نرم

علمی تخیلی نرم، با تمرکز بر علوم اجتماعی مانند انسان شناسی، جامعه شناسی، روانشناسی و سیاست مشخص می‌شود؛ به عبارت دیگر، این ژانر در رابطه با علوم مربوط به رفتار انسان است؛ بنابراین، داستان‌های ژانر علمی تخیلی نرم به طور عمده به پیامدهای علمی رفتار انسان می‌پردازد. از مشهورترین نویسندگانی که آثاری در این سبک دارند می‌توان به ری بردبری، آیزاک آسیموف و فرانک هربرت اشاره کرد.

در واقع بیشتر آثار ازترکیب علمی تخیلی سخت و نرم استفاده می‌کنند. علمی تخیلی نرم به مخاطبان اجازه می‌دهد تا در سطح عاطفی به هم متصل شوند و علمی تخیلی سخت شواهد علمی واقعی را به آن اضافه می‌کند تا آن‌ها بتوانند عملی را که واقعا اتفاق می‌افتد تصور کنند؛ بنابراین، ترکیب این دو روش بهترین تکنیک داستان پردازی است، زیرا به مخاطب این امکان را می‌دهد که با داستان در دو سطح ارتباط برقرار کند.

معرفی رمان‌های برتر ژانر علمی تخیلی

ده رمان برتر این ژانر عبارت است از:

1. تل ماسه اثر فرانک هربرت
2. خورشید نو اثر جین ولف
3. ماه معشوقه‌ای خشن است اثر رابرت هینلین
4. مخلوع اثر اوسولا لو گویین
5. تیتان اثر دن سیمونز
6. نورومنسر اثر ویلیام گیبسون
7. ستاره سرنوشت من اثر آلفرد بستر
8. ساکن برج بلند اثر فیلیپ دیک
9. دست به اسلحه اثر ایان بنکس
10. سه گانه بنیاد اثر ایزاک آسیموف

اهمیت ژانر علمی تخیلی

بسیاری اوقات، این ژانر تئوری‌های علمی واقعی را به داستان‌های کامل درباره آنچه ممکن است یا قابل تصور است تبدیل می‌کند. از مهم‌ترین اهمیت‌های این ژانر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بر آنچه ممکن است در آینده اتفاق بیفتد اشاره می‌کند.
• در صورت وقوع رویدادها یا شرایط خاص، آنچه را که ممکن است رخ دهد کشف می‌کند.
• پیامد پیشرفت‌های فناوری و علمی و نوآوری را نشان می‌دهد.

از نظر تاریخی، این ژانر نه تنها در میان نویسندگان بلکه در میان دانشمندان نیز بسیار محبوب بوده است. در ۱۵۰ سال گذشته، علمی تخیلی با حضور ویژه در فیلم و تلویزیون به ژانر بزرگی تبدیل شده است. در حقیقت، شبکه تلویزیونی «SciFi» به طور کامل به رسانه‌های علمی تخیلی اختصاص دارد. به دلیل پیوند این ژانر با واقعیت، یکی از خاص‌ترین و جذاب‌ترین ژانرها برای مخاطب است.

سخن پایانی

ژانر علمی تخیلی دارای تعداد بی‌شماری زیر ژانر است که شامل آخرالزمانی، اتوپیا/دیستوپیا، تاریخ متناوب، اپرا فضایی و داستان‌های علمی نظامی می‌شوند.