چای نعنا

یک استکان کتاب!

«چای نعنا» عنوان چهارمین کتاب از مجموعه سفرنامه‌های «منصور ضابطیان» نویسنده، کارگردان، روزنامه‌نگار، مجری و برنامه‌ساز برندهٔ دو جایزهٔ «قلم بلورین» است که انتشارات «مثلث» آن را منتشر و روانهٔ بازار کرده است. کتاب‌های این مجموعه – که هنوز جلد پایانی‌ای برای آن‌ها درنظر گرفته نشده- به‌ترتیب عبارت‌اند از: مارک و پلو، مارک دوپلو، برگ اضافی، موآ، سباستین و بی‌زمستان. «چای نعنا» به‌طور اختصاصی شامل سفرنامهٔ مراکش و عکس‌هایی است که اغلب خود ضابطیان از این شهر تهیه و ضمیمهٔ کتاب کرده است. این اثر سفرنامه‌ای با چند صفحهٔ تمام رنگی از عکس‌های متعلق به نقاط مختلف مراکش شروع می‌شود و سپس به قسمت فهرست آن می‌رسیم. جدا از مقدمه، کتاب از شش فصل مختلف تشکیل شده که به ترتیب «کازابلانکا: مهتاب و عشق و دریا»، «طنجه: دریا به دریا»، «شفشاون: خیال آبی دیوارها»، «فس: شیراز به وقت مراکش» نام دارند و در بخش پایانی تحت‌عنوان «تاریخ فشردهٔ مراکش» نیز، گاه‌شمار اتفاقات مهم تاریخ این کشور از ابتدای شکل‌گیری، به‌صورتی تیتروار و خلاصه ذکر شده‌است.

از لحاظ مردم‌شناسی

این سفر بیست‌روزه که بیشتر قسمت‌های شمالی و مرکزی مراکش را به نویسنده شناسانده، با رسیدن او به کازابلانکا و پیدا کردن راهنمایش شروع می‌شود و در ادامه، هر فصل به یکی از شهرهای مراکش اختصاص می‌یابد. نویسنده در مقدمه، توضیح جالبی دربارهٔ اسم اصلی کشور مراکش با تلفظ morocco داده و عنوان کرده که در طول کتاب، هرجا با کلمهٔ «مراکش» برخورد کردیم، باید بدانیم این واژه برای اشاره به شهری به این نام، به‌کار رفته است. همان‌طور که در مقدمه هم ذکر شده، ضابطیان کوشیده در این سفرنامه بیشتر از تجربهٔ هم‌زیستی و برخوردش با مردم یک کشور تازه بنویسد و درواقع، به‌جای آنکه شبیه یک راهنمای تور یا یک منبع اینترنتی عمل کند، به‌شیوه‌ای نسبتاً خودمانی و با لحنی که طنزِ ویژهٔ خود او بر آن حاکم است، تجربیات مختلفش را در برخورد با آدم‌ها و غذاها و آداب و رسوم تازه بازگو کند؛ از مقاومتش در برابر خوردن حلزون پخته گرفته تا کشف‌کردن یک نسخهٔ قلابی از «کافهٔ ریک» و یک سینمای مرموز و مراکز اصلی هر شهر با نام «مدینا» و قدم زدن در پس‌کوچه‌های آبی‌اش. البته در این میان، اطلاعات تاریخی-جغرافیایی لازم نیز به موقع، میان متن به خواننده ارائه می‌شود.

بازگشت از حاشیه به متن

در تمام کتاب، نگاه شخصی نویسنده به‌شیوه‌ای مستندگونه بر وقایع حاکم است و گاهی به‌جای آنکه به شیوه‌ای دوربینی عمل کند و با کلماتش، کشور تازه را برای خوانندگان ترسیم کند و پای آن‌ها را از وسط صفحات کتاب به مراکش باز کند، تاحدی دچار پراکنده‌گویی می‌شود؛ و البته که هردفعه، دوباره از موضوع حاشیه‌ای مطرح شده، راهی برای ارتباط آن مسئله به مراکش باز می‌کند و به متن اصلی برمی‌گردد. البته باید این نکته را هم درنظر داشت که سفرنامه‌ها به‌هرحال حاصل یک نگاه شخصی‌اند و قرار است از زاویه‌دید نویسنده و با خط روایی منحصر به او، روایت شوند و ضابطیان، گاهی ترجیح داده به‌جای ریزتر شدن در جزئیات مراکش، از اتفاقات گوناگون و مکان‌های مختلفی که در این کشور می‌بیند، پلی کوتاه به مسائل اقتصادی و به‌طور ویژه، اجتماعی بزند.

یک مستند کاغذی

میان صفحات کتاب و نوشته‌ها، عکس‌هایی مرتبط کار شده‌اند که اگرچه مانند صفحات آغازین کتاب رنگی نبوده و سیاه‌سفیدند، اما زیبایی قاب‌بندی و سوژه‌های خاص آن‌ها، همچنان جالب‌توجه هستند. برای مثال عکسی از یک مغازهٔ اختصاصی سیراب‌شیردان فروشی! و یا گودال‌های پر از ادرار ویژهٔ پاکسازی پوست گاوها، دو مورد خاصی هستند که در همان قالب سیاه‌سفید هم تماشایی‌اند و در یک نگاه کلی، کتاب به‌صورت یک مجموعه از حیث زیبایی صفحه‌آرایی و گرافیک داخلی و طراحی جلد، برای مخاطب جذاب و چشم‌نواز است، و حتی مخاطبی که ترجیح می‌دهد سفرنامه‌ها را به شکل مستندهایی ضبط شده و درواقع «تصویری» تماشا کند نیز، جاذبهٔ لازم را دارد و با یک تورق کوتاه، می‌تواند او را جذب کند تا از جایی که نشسته، به میان بازارها و کوچه‌های آبی و کافه‌ها و ساندویچی‌های کثیف و مساجد مختلف یک کشور جدید کشانده شود، طعم غذاهای تازه را در دهانش حس کند و صبر و حوصلهٔ خودش در همذات‌پنداری با نویسنده موقع رخ دادن وقایع پیش‌بینی نشده‌ای مثل مسئلهٔ زبان، حمل‌ونقل، بهداشت و کیفیت هتل‌ها و… را بسنجد. اگر گونهٔ ادبی موردعلاقه‌تان سفرنامه است و یک روایت خودمانی و نثری ساده و بدون شیله‌پیله هم جذبتان می‌کند و همیشه برای تجربهٔ شناختن یک کشور تازه آماده‌اید، به‌قول خود نویسنده در مقدمهٔ کتاب، یک چای تازه دم کنید و چند برگ نعنا داخلش بریزید و بروید سراغ این کتاب با جلد سبز، آبی و قرمز جذابش.