همنوایی شبانهٔ ارکستر چوب‌ها

«همنوایی شبانه ارکستر چوبها»، رمانی است پست مدرن از «رضا قاسمی»؛ این رمان اولین بار از نشر کتاب در آمریکا منتشر شد. شش سال بعد، این کتاب در ایران اجازهٔ انتشار یافت. در سال ۱۳۸۰، همنوایی شبانه ارکستر چوبها، به عنوان بهترین کتاب انتخاب شد و جایزهٔ هوشنگ گلشیری و و بهترین رمال سال منتقدین مطبوعات را از آن خود کرد.

همنوایی شبانه ارکستر چوبها، یکی از بهترین آثار ادبیات ایران در سال‌های اخیر است که یک رمان پست مدرن و سورئال به‌شمار می‌رود. داستان این کتاب، راجع به یک مهاجر ایرانی در فرانسه است که ساکن واحد زیرشیروانی در یک ساختمان قدیمی شش طبقه است که بیشتر ساکنانش ایرانی هستند. همه چیز خوب است تا روزی که پروفت (به معنی پروردگار) همسایهٔ جدید، به ساختمان آن‌ها اضافه شده و آرامش زندگی همهٔ همسایگان را بر هم می‌زند. مرد ساکن زیرشیروانی طبقهٔ ششم نویسنده است؛ همنوایی شبانه ارکستر چوبها، نام رمانی است که او سال‌های پیش نوشته است. به زودی او متوجه می‌شود اتفاقاتی که او سال‌ها پیش در آن رمان به تصویر کشیده است، در واقعیت در حال اتفاق افتادن هستند. راوی سعی دارد با دست بردن در این رمان، نگذارد واقعیت، به سمت خیال کشیده شود.

راوی، غرق در احساس دوگانگی و غربت، روزها خواب است و شب‌ها تا صبح بیدار. نقاشی می‌کند و هیچ انگیزه‎ای ندارد. با آمدن پروفت به ساختمان، آرامش و سکوت شب‌های راوی برهم خورده است؛ این موضوع بعلاوهٔ شخصیت عجیب و گفته‌ها و اعمال نادرست پروفت، باعث بروز مشکلاتی بین راوی، پروفت و دوست صمیمی راوی می‌شود.

اتفاقات این کتاب در حال، گذشته و آینده در رفت‌وآمد هستند و کتاب یک خط زمانی مستقیم ندارد. هرکدام از شخصیت‌های داستان با مشکلات هستی‌شناختی عمیق در کشمکش هستند و تمام تلاششان این است که غم غربت و تنهایی را به طریقی تسکین دهند. کتاب فضایی تب‌آلود و مالیخولیاگونه دارد که رضا قاسمی با قلم بینهایت زیبای خود، این احساسات را بسیار هنرمندانه به مخاطب القا می‌‎کند.

نگاهی بر زندگی رضا قاسمی

«رضا قاسمی» نویسنده و موزیسین ایرانی متولد سال ۱۳۲۸ در اصفهان است. او در هجده سالگی اولین اثر خود را که یک نمایشنامه بود تحت عنوان «کسوف» نوشت و دو سال بعد آن را در دانشگاه تهران بر روی صحنه برد. در سال ۱۳۵۵ موفق به کسب جایزهٔ اول تلویزیون ملی ایران برای بهترین نمایشنامه، برای اثر «چو ضحاک شد بر جهان شهریار»، شد. رضا قاسمی از سال ۱۳۴۹، همزمان با تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا، به نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر پرداخت. از آثار معروف او می‌توان به: «کسوف»، «آمدورفت»، «نامه‌هایی بدون تاریخ از من به خانواده‌ام و بالعکس» و «چاه» اشاره کرد. او پس از انقلاب نیز به نویسندگی و کارگردانی ادامه داد و آثاری چون: «اتاق تمشیت»، «ماهان کوشیار» و «معمای ماهیار معمار» حاصل فعالیت او در دورهٔ پس از انقلاب است. رضا قاسمی سرانجام به دلیل سختی‌های تحمیل شده بر او، در سال ۱۳۶۵ به فرانسه مهاجرت کرد و از آن زمان تا به حال در فرانسه زندگی می‌کند. رضا قاسمی در زمینهٔ موسیقی ایرانی نیز فعالیت کرده و به آهنگسازی و نوازندگی مانند بداهه‌نوازی در اصفهان پرداخته‌است. قاسمی چون خود تجربهٔ مهاجرت به فرانسه را دارد، به زیبایی، احساسات و روزهای زندگی دوگانهٔ یک مهاجر ایرانی را به تصویر کشیده است.

از دیگر آثار معروف این نویسنده می‌توان به: «چاه بابل» و «وردی که بره‌ها می‌خوانند» اشاره کرد.

جملاتی از کتاب همنوایی شبانه ارکستر چوبها

«وقتی برای کسی زمان متوقف شده باشد، در هیچ کجای ذهنش دیگر جایی، هرچند کوچک، نه برای من نه برای هیچ‌کسِ دیگر وجود ندارد. هرچه هست رشته‌هایی است از خاکسترِ پریشانی که میانِ عصب‌های کاسهٔ سرشاخه دوانده و زمان را در چنبرهٔ خود مدفون کرده است. »

«به خانه که می‌آمدم، در به سختی باز می‌شد. هوای فشردهٔ اندوه که به مرور متراکم شده بود، به محض ورود، مرا هم در خود مچاله می‌کرد و، لحظه‌ای بعد، در این خانه که گویی حیات تنها در شکل افقی می‌توانست ادامه یابد من هم نعشی بودم افتاده بر تخت اتاق دیگر. »

«حالا، وقتی به لیستِ دور و درازِ کشورهایی فکر می‌کردم که سال‌هاست، و در برخی موارد قرن‌هاست برای استقلال می‌جنگند، می‌فهمیدم چرا از دست دادن استقلال این‌قدر آسان است و به دست آوردنش آن‌همه دشوار. و من که کشورم را ترک کرده بودم، برای آنکه به همه چیزِ من کار داشتند، حالا احساس می‌کردم نفرین شده‌ای هستم که وقتی هم توی قبر بگذارندم به جایی خواهم رفت که به همه‌چیزِ من کار خواهند داشت! »

«هر آدمی کم و بیش رازهای کوچکی دارد که با خود به گور خواهد برد. رازهایی هم هست که می‌کوشیم تا آنجا که ممکن است از چشمِ دیگران پنهان بماند. مثل آدمِ شش‌انگشتی که دائم انگشت شستش را پنهان می‌کند. »