قوی سیاه

بالهٔ دریاچهٔ قو روی سِن تجارت

«قوی سیاه» عنوان کتابی است نوشتهٔ نویسندهٔ لبنانی-آمریکایی «نسیم نیکولاس طالب»، که اگر مخاطب سینما باشید شاید در نگاه اول به جلد سپیدش که روی آن تصویر یک قوی سیاه در میان دسته‌ای از قوهای سپید نقش بسته، تصور کنید این کتاب قطعاً به فیلمی به همین نام ساختهٔ «دارن آرنوفسکی» مرتبط است و مثلاً داستانی است که فیلم آرنوفسکی از روی آن اقتباس شده است؛ اما قضیه این نیست! اگرچه بالهٔ دریاچهٔ قو که در آن هم قوی سیاه نماد یک پدیدهٔ نادر میان هم‌نوعان خودش است، در آن فیلم نیز یکی از پیرنگ‌های اصلی است اما قوی سیاه نسیم نیکلاس طالب که «مریم بردبار» آن را ترجمه کرده و نشر «کتیبه پارسی» منتشرش کرده است، رمان نیست؛ هرچند نویسنده با زبان بامزه و شیوایش، بدش هم نمی‌آید برایمان قصه تعریف کند و خواننده را به دل مثال‌های مفید گوناگون ببرد. این کتاب که عنوان کاملش عبارت است از «قوی سیاه: تاثیر رویدادهای بی‌نهایت محتمل»، دقیقاً مانند نامش می‌خواهد پدیده‌هایی را توضیح دهد که آدم‌ها اصلاً انتظار رخ دادنشان را ندارند و ناگهان، اتفاق می‌افتند. مهم‌ترین تمرکز کتاب شاید روی ارائهٔ راهکار باشد، اینکه وقتی آدم در مواجهه‌ای پیش‌بینی‌نشده نسبت به قوهای سیاه زندگی‌اش قرار می‌گیرد، چه باید بکند؟

نه به ذهنیت سیمانی

طالب در کتابش، استعارهٔ قوی سیاه را به زمینه‌های مختلفی مثل هنر، سیاست، تجارت، و علوم گوناگون بسط می‌دهد. او می‌کوشد با نگاهی که عدم قطعیت در آن موج می‌زند و در طی متن، به خواننده هم تزریق می‌شود، همین عدم قطعیت را به پدیده‌ها و رویدادهای سراسر جهان بکشاند و به خواننده نشان دهد که به جای تمرکز روی چرایی رویدادهایی که شاید واقعاً نتوان برای رخ دادنشان به جوابی رسید، بپذیرد که «ندانستن» چیز بعدی نیست و قرار نیست تمام چیزهای اطرافمان را درک کنیم. پذیرش این ندانستن، می‌تواند نقطهٔ آغاز و قدمی مثبت برای داشتن نگاهی رو به جلو به سوی آینده باشد. درواقع آنچه طالب توضیحش می‌دهد، این است که شر به جای تمرکز روی دانسته‌های سابق خود، باید بکوشد ذهنش را از حالت سیمانی خارج کرده، نگاه خشک و غیرقابل انعطافش را نرم کند و شاید مهم‌تر از هر چیز، به جای پافشاری روی دانسته‌هایی که تا این سن به دست آورده، به آنچه تا امروز آموخته، شک کند.

دست‌های پرِ مخاطب

 دو بخش آغازین کتاب، دربارهٔ مدیریت ریسک است. طالب به‌عنوان یک تحلیلگر آمار، می‌کوشد مباحثی روانشناختی در این زمینه را مطرح کند. او سپس در ادامه، کلان‌روایت‌ها را خط می‌زند و گوشزد می‌کند که نباید بکوشیم منطق دنیای تصادفات را با دنیای واقعی پیرامونمان، مخلوط کنیم و این دو را با اصول یکدیگر بسنجیم، چرا که اصلاً در چارچوب یکسانی نیستند و مقایسه و سنجیدنشان با منطق یکدیگر، درست از آب درنمی‌آید. در نتیجه، طالب شروع می‌کند به ارائه دادن راهکار تا خواننده را آماده کند برای مواجهه با قوهای سیاه احتمالی. اما چه راهکارهایی؟ کتاب‌های تئوری این چنینی را معمولاً زیادی نمی‌توان توضیح داد و جذابیتشان را از بین برد. شاید ورق زدن و مطالعهٔ ییش‌درآمد این پرفروش‌ترین کتاب نیویورک‌تایمز، از مطالعهٔ یک معرفی کوتاه درباره‌اش، مفیدتر واقع شود. اما به‌طور کلی می‌شود گفت کتاب به سبب نثر خوب و روان و مثال‌ها و نمونه‌های جالب و همچنین ترجمهٔ شیوایی که دارد، برای مخاطب عام هم انتخاب خوبی خواهد بود؛ اما مطمئناً کسانی که به طور ویژه با عدد و رقم و تجارت سروکار دارند، از مطالعهٔ این کتاب ۴۳۷ صفحه‌ای که در ستایشش نوشته‌اند «دگرگون‌کنندهٔ تفکر مدرن»، دست پُرتر بازخواهند گشت.