ملک گرسنه

مولانا شاید اسمی باشد که دست‌کم همهٔ ما یک مرتبه در زندگی‌مان آن را شنیده‌ایم؛ اما با شنیدن این اسم چه تصویری از مولانا در ذهنمان شکل می‌گیرد و این تصویر تا چه اندازه درست و دقیق است؟  کتاب‌های نهال تجدد مولانا پژوه ایرانی، می‌تواند از منابعی باشد که برای شناخت این شاعر بزرگ و زندگی‌اش، به آن‌ها رجوع کنید. نهال تجدد که سابقاً دو کتاب با نام‌های «عارف جان سوخته» و «در جست‌وجوی مولانا» به زبان فرانسوی نوشته بود، حالا کتاب «مَلِک گرسنه» را به زبان فارسی منتشر کرده و در این کتاب بیشتر به بررسی زندگی شمس تبریزی پرداخته و تأثیری که مولانا در زندگی شمس گذاشته است. تجدد، تکه‌هایی پراکنده از زندگی شمس از اشعار و مقالات و کتاب‌های تاریخ را مانند خرده شیشه‌هایی جمع‌آوری کرده و با ظرافتی کم‌نظیر مثل یک آیینهٔ تمام‌قد کنار هم گذاشته که بازتاب تصویری کمتر دیده شده از شمس تبریزی را به ما نشان می‌دهد. همان‌طور که روی جلد کتاب هم نوشته شده «ملک گرسنه: تقویم شمس تبریزی» است.

دربارهٔ کتاب ملک گرسنه  

کتاب «مَلِک گرسنه» سومین کتاب نهال تجدد درباره مولانا بوده و دارای سه بخش کلی است:

• پیش از او
• با او
• پس از او

بخش اول به اتفاقات مربوط به کودکی زندگی شمس می‌پردازد و داستان زندگی و ترک خانواده‌اش را بیان می‌کند. این فصل با رسیدن شمس به قونیه تمام می‌شود. بخش دوم راجع به ملاقات شمس با عارفان بزرگی است که برجسته‌ترینِ آن‌ها مولانای عزیز است. با پایان بخش دوم و رسیدن به بخش سوم کتاب، جدایی اجباری شمس از مولانا بررسی می‌شود. این کتاب که از مجموعهٔ «درواقع مشاهدات» انتشارات چشمه هست، کاملاً بر اساس واقعیتِ و به همین علت ارزش بسیار بالایی دارد. نهال تجدد در کتاب «ملک گرسنه» تکه‌هایی از مقالات، شعرها و نوشته‌های شمس تبریزی و مولانا را کنار هم گذاشته، با خط زمانیِ داستان و تاریخ تطبیق داده و همچنین قسمت دیالوگ‌های داستان را با جملات حقیقی خود شمس و مولانا نگارش کرده است؛ یعنی شما به جای اینکه صحبت‌های ساختهٔ ذهن نویسنده را بخوانید، جملاتی را مطالعه می‌کنید که واقعاً نوشته شده‌اند و لازم به اشاره است که تمام منابع استفاده شده در آخر کتاب ذکر شده‌اند. با وجود اینکه نهال تجدد این سرگذشت را از زبان خود شمس تبریزی بیان می‌کند، فاصله‌اش با شمس همیشه قابل رؤیت و قابل لمس است. هیچ‌گاه خیلی دور یا خیلی نزدیک نمی‌شود، با این وجود حضورش در عمق صفحات کتاب، پشت هر جمله و میان فاصله خطوط حس می‌شود. اگر سابقاً تجربه خواندن کتاب‌های این نویسنده رو داشته باشید، با خواندن تنها چندین صفحه از این کتاب، متوجه فرق عظیم و ساده‌تر بودن متن ملک گرسنه به نسبت عارف جان سوخته خواهید شد. نکته حائز اهمیت در این کتاب، متن ساده، روان و منسجمی هست که حتی کسانی را که به متون عرفانی علاقه‌ای ندارند او هم به خودش جذب می‌کند.

دربارهٔ نهال تجدد؛ نویسنده کتاب ملک گرسنه

نهال تجدد زادهٔ ۶ اسفند ۱۳۳۸ در تهران، نویسنده، پژوهشگر و مولاناشناس ایرانی‌تبار ۶۱ ساله ساکن فرانسه است. پدرش رضا تجدد نویسنده ایرانی و مادرش مهین جهانبگلو از پیشگامان نمایشنامه‌نویسی در ایران است. او به شدت تحت تأثیر اشعار، شخصیت و زندگی مولاناست و عقیده دارد مولانا آن‌طور که شایسته‌اش است در دنیا شناخته نشده و شعرهایش ترجمه‌های خوبی ندارند. به نظر او عمده‌ترین دلیل معروف نبودن مولانا در غرب، ترجمه‌های بد و غیرقابل فهم از اشعار اوست، چرا که کسی شعرهایش را کامل متوجه نمی‌شود. او می‌گوید وظیفهٔ ما به عنوان کسانی که به این موضوعات علاقه‌مندیم، این است که او را به جهانیان بشناسانیم. «با گفتن از ریشهٔ ایرانی خود، جهانی می‌شویم»

او معتقد است تمدن ایران تمدنی است که باید از نو آن را شناخت. نهال تجدد دکترای زبان و ادبیات چینی از مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی فرانسه دارد، او تحت شاگردی فرانسوآ چنگ، متخصص شعر، خطاطی و نقاشی چینی، به تحصیل ادبیات و فرهنگ چینی پرداخته است. همسر وی ژان کلود کریر فیلم‌نامه‌نویس مشهور فرانسوی است که تخصصش، اقتباس از مشهورترین داستان‌های تاریخی است.

جملاتی از کتاب ملک گرسنه

دوباره در سیر بودم. او را همه‌جا می‌دیدم: در آفتابی که پرندگان را بیدار می‌کرد، در رودباری که درختان را سیراب می‌کرد، در خاکی که قدم‌های من را تحمل می‌کرد، در بادی که چشمان من را شاداب می‌کرد، در هر تار موی من.

قصهٔ ما مانند ریسمانی بود باز، بسته، گشاده و سرانجام بریده. «عیبی باشد در آدمی که هزار هنر را بپوشاند و یک هنر باشد که هزار عیب را بپوشاند.» این نادانان را همهٔ عیب‌ها نبود الّا کینه‌دار بودند هنرهایشان را پوشانید.

اگر راه‌ها مختلف است؛ اما مقصد یکی است. نمی‌بینی که راه به کعبه بسیار است. بعضی را راه از روم است و بعضی را از شام و بعضی را از عجم و بعضی را از چین و بعضی را از راه دریا، از طرف هند و یمن، پس اگر در راه‌ها نظر کنی، اختلاف عظیم و مباینت بی‌حد است؛ اما چون به مقصود نظر کنی، همه متفق‌اند و یگانه.

هر ساعت در خیال دیدارش می‌گذشت، من خدای زنده داشتم تا چه کنم خدای مرده را. می‌بایست از او جدا می‌شدم و می‌رفتم تا او را از خودم تا او را از خودش رها سازم.  شمع حروف اسمش را روشن می‌سازد، به چشمانم فشار می‌آورم و کلمات به رقص در می‌آیند. او حتی الفاظ را به رقص در می‌آورد.

مولانا قاصد بود و من مقصود، یا به عکس؛ اما واقعه رخ داده بود. ازین پس در وادی طلب بودیم. شانزده سال تمام انتظار این دم را می‌کشیدم. گرسنه‌ای بودم که کل طعام رد می‌کرد و در عوض تنها یک غذا. گاهی شک می‌کردم آیا شایستهٔ این کیبایی هست؟ آیا، پس از این جابه‌جایی داسردم نمی‌کرد؟ تیرگی‌ها را پس می‌زدم، آن‌چنان که شمس تبریزی با دودلان، ناتوانان، بی‌سروپایان می‌کرد. انگار طبع من صفتی را می‌مانست، صفتی که می‌توانستم از آن نیرو گیرم و با آن پیش روم. آن روز، چشم‌درچشم، پرسش و پاسخ، ناگهان همه‌چیز آشکار و نمایان شد. اشتباه نکرده بودم. امروز می‌توانم بگویم حتی اگر جوابی دیگر داده بود، هیچ‌چیز عوض نمی‌شد. او تنها بود و من یار بی‌یاران بودم.