کتاب مرگ با تشریفات پزشکی با زیرعنوان «آنچه پزشکی دربارهٔ مردن نمی‌داند»(به انگلیسی: Being Mortal: Medicine and What Matters in the End) یکی از عجیب‌ترین کتاب‌هایی است که می‌توانید بخوانید. پس در همین ابتدای متن و بدون هیچ مقدمه‌ای توصیه می‌کنم که نام آن را هر چه سریع‌تر در فهرست خرید کتاب خود یادداشت کنید! حالا بیایید تا به بحث اصلی برگردیم و توضیح دهیم که چرا این‌چنین اغراق‌آمیز از کتاب حاضر تعریف می‌کنیم. این اثر، کتابی نوشتهٔ آتول گاواندی، جراح آمریکایی است؛ کسی که با تجربهٔ فراوان خود در امر پزشکی، سعی کرده تا تمام وقتش را به مسائل جزئی و بی‌اهمیت معطوف نکند و به تحلیل امور هم بپردازد؛ چه اموری؟ در بخش‌های بعدی خواهیم خواند. از نظر ژانری، به صورت کلی می‌توانیم کتاب مرگ با تشریفات پزشکی را در دستهٔ آثار خودیاری قرار دهیم؛ اما خودیاری یادشده بیشتر به زندگی سالمندان و کیفیت آن مربوط است. این کتاب برندهٔ جوایز متعددی اعم از بهترین کتاب سال از سوی رسانه‌های فراوانی مثل لس آنجلس تایمز، نیویورک تایمز، وال استریت ژورنال، گاردین بازفید و اکونومیست شده است.

مشخصات کتاب مرگ با تشریفات پزشکی

مرگ با تشریفات پزشکی برای اولین بار در اکتبر سال ۲۰۱۴ به بازار نشر عرضه شد و به سرعت مورد توجه مخاطبان عام و خاص و هم‌چنین منتقدان قرار گرفت؛ استقبال از اثر در حدی بود که با وجود غیر داستانی بودن قالب روایی کتاب، یک بخش از فیلم مستند اپیزودیک خط مقدم (Frontline) از روی این اثر وام گرفت و اقتباس شد و به نام کتاب پخش شد. دیگر وجه استقبال از اثر را می‌توانیم در ترجمهٔ کتاب به اغلب زبان‌های زندهٔ پرمخاطب دنیا و هم‌چنین اقبال مردم اکثریت دنیا به آن ببینیم. برای مثال در ایران، نشر ترجمان به سراغ برگردانی مرگ با تشریفات پزشکی به زبان فارسی رفت و نسخهٔ این نشر با ترجمهٔ حامد قدیری به بازار کتاب آمد. اثری که تاکنون ۷ بار هم تجدید چاپ گردیده است. این نسخه مشتمل بر ۳۶۸ از قطع رقعی و جلد شومیز است. ضمنا لازم به ذکر است که عنوان حاضر، یکی از عنوان‌های قابل ترجمهٔ عبارت اصلی کتاب است و بسیاری از مترجمان به جای این عنوان از عنوان و زیرعنوانِ «میرایی؛ چیزهایی که پزشکی از مرگ نمی‌داند» استفاده کرده‌اند.

موضوع کتاب مرگ با تشریفات پزشکی

کتاب مرگ با تشریفات پزشکی، حاصل یک درد زیسته شده توسط نویسنده‌اش است. آتول گاواندی که مدت‌ها به عنوان پزشک فعالیت داشته، در این تصور است که پزشکی در دوران مدرن، بر هر بیماری و مشکل جسمانی‌ای برتری یافته است؛ اما چه می‌شود که در زمان مرگ انسان، پزشک و پزشکی نمی‌توانند کاری را از پیش ببرند؟ همین سوال باعث شد تا گاواندی بیشتر بر روی مرگ سالمندان تمرکز کند؛ او به چشم خود می‌دید که در ماه‌ها، هفته‌ها و روزهای پایانی عمر این انسان‌ها، چگونه محاصرهٔ علم پزشکی برای اندکی بیشتر کردنِ عمر بیماران، باعث می‌شود تا آنان نتوانند به اندازهٔ کافی در اواخر زندگی، شاد باشند، احساس امنیت و آزادی کنند و در آرامش فوت کنند. او در همین راستا، کتاب مرگ با تشریفات پزشکی را نوشته است تا به همه بفهماند معمولا در آن سن، برای یک انسان، بهزیستی نسبت به بیشتر زیستن، نکتهٔ مهم‌تری خواهد بود. البته شاید از بیرون فکر کنید که عزیزان این سالمندان به فکر ادامهٔ هرطورهٔ عمرشان هستند و تقصیری به گردن علم پزشکی نخواهد افتاد؛ با این تفسیر، می‌توانیم نوشته‌های گاواندی را تا حد غرغرهایی از چیزهای دل‌نخواهی تقلیل دهیم. اما اگر بدانید که او تنها به نقد نپرداخته و پیشنهادهایی را هم برای اصلاح مشکلات مورد نظرش داشته است، احتمالا نظرتان عوض خواهد شد. برای مثال، گاواندی نمونه‌هایی از مدل‌های مراقبت و درمان سالمندان را پیشنهاد می‌کند که آزادی بیشتری را برای گذران آخر عمر آن‌ها اختصاص خواهد داد. موضوع کتاب مرگ با تشریفات پزشکی هم چیزی نیست جز همین مسائل بالا؛ البته نه به این سادگی و با تحلیل‌ها و برداشت‌های فنی و انسانیِ ناشی از سال‌ها تأملات آتول گاواندی.

آشنایی با آتول گاواندی، نویسندهٔ کتاب مرگ با تشریفات پزشکی

آتول گاواندی (به انگلیسی: Atul Gawande)‎ که به نام آتول گاواند هم شناخته می‌شود، جراح، خبرنگار و پژوهش‌گر در زمینه‌های بهداشت عمومی و مراقبت سلامت است. این دانشمند اهل ایالات متحدهٔ آمریکا، یکی از بهترین استثناها برای آن ضرب‌المثلی است که مدعی است باید دست‌خط بدی داشته باشید تا پزشک شوید! او نشان داده، پزشکان نه‌تنها می‌توانند دست‌خط بدی نداشته باشند، بلکه می‌توانند کتاب‌های خوبی را هم بنویسند! او علاوه بر نویسندگی، در حوزهٔ تخصصی‌اش، یکی از اساتید مطرح دانشکدهٔ پزشکی هاروارد به شمار می‌آید. گاواندی دوران تحصیلش را هم در دانشکدهٔ پزشکی هاروارد و دانشگاه استنفورد گذرانده بوده است. یکی دیگر از کتاب‌های مشهور آتول گاواندی، اثر مشهور «چک‌لیست» است که در ایران هم با همین نام توسط نشر نوین ترجمه شده و به ما آموزش می‌دهد چه‌طور هر کاری را درست انجام دهیم.

جملاتی از کتاب مرگ با تشریفات پزشکی

«اگر با کارکنان آسایشگاه‌ها صحبت کنید، کلی شکایت از بگومگوها و جر و بحث‌های هرروزه می‌شنوید. مثلا به شما می‌گویند که زنی هر پنج دقیقه برای دستشویی رفتن کمک می‌طلبد. پس برنامه‌ای تنظیم کرده‌اند که هر چند ساعت یک بار یکی از کارکنان او را به دستشویی می‌برد. اما او به این برنامه تن نمی‌دهد و به جای آن، درست ده دقیقه بعد از دستشویی رفتن، جای خودش را خیس می‌کند. بنابراین ناچارا او را پوشک می‌کنند. یکی دیگر از افراد از واکرش استفاده نمی‌کند و بی‌اجازه و بدون همراه قدم می‌زند. دیگری هم قایمکی سیگار و الکل مصرف می‌کند! »

«در اکثر موارد، خدمات ارائه شده مشابه خدماتی بود که در آسایشگاه‌های دیگر ارائه می‌شد. اما در اینجا خدمات‌دهندگان متوجه بودند که دارند وارد خانهٔ کسی می‌شوند و همین باعث شده بود که مناسبات و روابط قدرت دچار تغییرات اساسی بشود. ساکنان این واحدها کنترل برنامه‌ها و مقررات را در اختیار داشتند و می‌توانستند انتخاب کنند که کدام ریسک را انجام دهند و از کدام احتراز کنند. مثلا اگر می‌خواستند تمام شب بیدار باشند و روزها بخوابند، اگر می‌خواستند زن یا مردی با آن‌ها توی اتاقشان بماند، اگر می‌خواستند داروی خاصی که ضعیفشان می‌‎کند را مصرف نکنند، اگر می‌خواستند با وجود مشکلات بلع یا فقدان دندان مناسب یا تجویز دکتر مبنی بر خوردن غذاهای پوره شده، پیتزا یا شکلات بخورند، هیچ مشکلی نبود…»