چک لیست

آتول گوانده، جراح آمریکایی به ما ثابت کرده است که این فقط روان‌پزشک‌ها نیستند که می‌توانند قلم خوبی داشته باشند؛ بلکه جراح‌ها هم می‌توانند از ذوق ادبی و نویسندگی خاصی برخوردار باشند. او با قلم صمیمانه و صادقانهٔ خود، کتاب‌هایی نوشته است که تا مدت‌ها جزء لیست پرفروش‌ترین آثار سال بودند. او در کتاب «چک لیست»، کتابی که قرار است در این مطلب به معرفی آن بپردازیم، از مفید بودن جهانی چک لیست‌ها یاد می‌کند و از اهمیت زیاد آن‌ها سخن می‌گوید. او در کتاب چک لیست، اهمیت اساسی داشتن یک چک لیست صادقانه را در سازماندهی و مدیریت فرایندهای پیچیده بررسی می‌کند. از آن‌جا که گوانده خودش یک جراح ماهر است، از تجربیات خودش در این زمینه صحبت می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه حتی متخصص‌ترین و حرفه‌ای‌ترین جراح‌ها، بدون وجود چک لیست به اشتباه می‌افتند و با جان بیمار بازی می‌کنند. صراحت کلام او در بیان این نکته، تلخ ولی کاملا قابل لمس است.  او حتی به این نکته اشاره می‌کند که افزایش پیچیدگی روش‌های جراحی مدرن، وجود چک لیست‌ها را ضروری کرده است. البته این فرایند صرفاً مختص جراحی نیست. امروزه ما انسان‌ها آن‌قدر سرمان شلوغ شده که تعداد زیادی از جزئیات ضروری را فراموش می‌کنیم. جزئیاتی که با جانمان بازی کنند. برای مثال، تا سال قبل که ویروس کرونا هنوز شیوع پیدا نکرده بود، آنقدر سرمان شلوغ شده بود که نحوهٔ صحیح دست شستن را به کلی فراموش کرده بودیم. به محض خروج از سرویس بهداشتی، خیلی معمولی و در طول مدت دو الی سه ثانیه، دست‌ها را با صابون می‌شستیم و از دست‌شویی خارج می‌شدیم. ولی همین بی‌توجهی به نحوهٔ صحیح دست شستن، باعث شیوع سریع‌تر ویروس کرونا شد و عدهٔ زیادی از ما را درگیر کرد. ما در این کتاب قرار است اهمیت واقعی حضور چک لیست را به معنای حقیقی کلمه درک کنیم. این کتاب در حال حاضر، توسط مریم شبیری ترجمه و با نشر نوین، به چاپ رسیده است.

چک لیست، شفای درد بی‌کفایتی

در دنیای پرمشغلهٔ امروز، تکنولوژی و علم جدید نقش پررنگی ایفا می‌کنند. علم و تکنولوژی، برای این پیشرفت کرده تا کار ما انسان‌ها را راحت‌تر کند. اما اگر ندانیم چطور از این علم استفاده کنیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ مطمئنا هر ساختمانی با وزن باد (یا یک زلزله) فرو می‌ریزد و هر بیماری زیر تیغ جراح بی‌کفایت جان می‌دهد. پس برای حل این مشکل چه باید کرد؟ مطمئنا قدم اول که گوانده نیازی به بیان آن نمی‌بیند، جمع‌آوری اطلاعات است. انسان در صورتی می‌تواند جاهل نباشد، که اطلاعات و علم کافی در دست داشته باشد. ولی وقتی علمش بالاتر رفت و از جهل خارج شد، برای اینکه بی‌کفایت نباشد، باید تمام روش‌ها را به ذهن بسپارد تا به بهترین شکل از علمی که دارد استفاده کند. اما آیا به خاطر سپردن تمام نکات کار ساده‌ای است؟ طبیعتاً نه. شما برای انجام کارهای خود، باید یک چک لیست داشته باشید. درست همانطور که گوانده برای کادر درمانی و تکنسین اتاق عمل، یک چک لیست آماده کرد تا قبل از جراحی به خوبی آن را مطالعه و وضعیت بیمار را چک کنند. به نقل از گوانده، هنگامی که بیمارستان‌ها از قبل از جراحی از چک لیست استفاده کردند، آمار عوارض جانبی کاهش یافت. برای مثال می‌توان به عفونت‌های ثانویه و از دست دادن زندگی اشاره کرد. او نه به عنوان یک جراح بلکه به عنوان یک نویسنده، شما را در روند توسعه و ایجاد این چک لیست‌ها راهنمایی می‌کند.  او در این مسیر، به این نکته نیز اشاره دارد که یکی از سخت‌ترین موانع در استفاده از چک لیست، این واقعیت است که هیچ کس نمی‌خواهد از آن‌ها استفاده کند. چون معمولاً چک لیست‌ها به شما در موارد جزئی و بسیار ریزی کمک می‌کنند که در حالت عادی غالبا از قلم می‌افتند. این ممکن است برای بعضی از افراد پیش پا افتاده به نظر برسد، ولی گوانده، با مثال‌های مختلف از اتاق عمل، صنعت ساختمان سازی و هواپیمایی، به خوبی مخاطب را قانع می‌کند که داشتن چک لیست، برای انجام کار واقعا اهمیت زیادی دارد. پس از خواندن این کتاب، نه تنها از پزشکان متخصص خود در مورد چک لیست‌های که قبل از انجام هر اقدام استفاده می‌کنند، سوال خواهید کرد، بلکه همچنین فعالیت‌های خود را بررسی خواهید کرد تا مشخص کنید چگونه و در کجا می‌توانید از چک لیست برای تاثیرگذاری بیشتر استفاده کنید.

چند کلامی راجع به نویسنده

ما در اینجا مکث می‌کنیم تا کمی راجع به نویسنده بیشتر توضیح دهیم. آتول گوانده (متولد ۵ نوامبر ۱۹۶۵) جراح، نویسنده و محقق بهداشت عمومی در آمریکا است. وی عمل جراحی عمومی و غدد درون‌ریز را در بیمارستان بریگام و زنان در بوستون، ماساچوست انجام می‌دهد. او استاد گروه سیاست و مدیریت بهداشت در دانشگاه هاروارد است. در حوزهٔ بهداشت عمومی، او مدیر اجرایی آزمایشگاه‌های Ariadne، یک مرکز مشترک برای نوآوری در سیستم‌های بهداشتی و رئیس Lifebox، یک سازمان غیرانتفاعی است که در زمینهٔ کاهش مرگ و میر در جراحی در سطح جهان کار می‌کند. او به طور گسترده کتاب‌هایی در زمینهٔ پزشکی و بهداشت عمومی برای نیویورکر و اسلیت تالیف کرده است و از آثارش می‌توان به چک لیست، یادداشت‌های یک جراح در اتاق عمل، یادداشت‌های یک جراح در باب علم ناقص و فناپذیری اشاره کرد.  او در ۹ نوامبر به عنوان عضوی از برگزیدگان هیئت مشورتی کوئید ۱۹، در ریاست جمهوری جو بایدن انتخاب شد. برای دیدن وبسایت شخصی او می‌توانید به آدرس atulgawande.com مراجعه کنید.

نظر منتقدان راجع به کتاب چک لیست

همان‌طور که در بخش قبل به آن اشاره شد، آتول گوانده تنها نویسندهٔ کتاب «چک لیست» نیست و کتاب‌های زیادی دارد. از همین رو، نقد و نظرهای متفاوتی راجع به کتاب‌هایش نوشته شده است. اگرچه این نقد و بررسی‌ها، چندان زیاد هم نیستند و از یک الی دو صفحه فراتر نمی‌روند. ولی آتول گوانده، علاوه بر جراح، نویسندهٔ محبوب و عامه‌پسندی است که در راستای رعایت بهداشت و سلامت انسان‌ها، حقایق و نکات جالبی را با صراحت بیان می‌کند. مالکوم گلدول راجع به کتاب «چک لیست» او می‌گوید که این کتاب، جهت کمک به متخصصان حرفه‌ای نوشته شده است. به عقیدهٔ او، بهترین و متخصص‌ترین پزشک‌ها، خلبان‌ها و مهندس‌ها نیز به یک چک لیست نیاز دارند تا کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهند. در حقیقت، وقتی با یک دانشجوی تازه‌وارد پزشکی یا پرستاری روبه‌رو می‌شویم، دائما چک لیست را بررسی می‌کنند تا چیزی جا نیفتد. این چک لیست، بیشتر مخصوص همان متخصصانی است که در پذیرش آن مشکل دارند و در نهایت، جان بیمار را به خطر می‌اندازند. از نظر مالکوم گلدول، این کتاب قبل از اینکه با دنیای جراحان، خلبانان یا ساختمان‌سازها سروکار داشته باشد و از فواید چک لیست بگوید، با فناوری و تکنولوژی امروز درمی‌افتد. تکنولوژی، فناوری و علمی که به جای کمک به ما، بیشتر دست و پا گیر شده است. او اعان دارد که از نظر گوانده، مردم با وجود این تکنولوژی و فناوری، سردرگم می‌شوند و خطا می‌کنند. نکتهٔ دیگری که مالکوم گلدول به آن اشاره دارد، قدرت گوانده در داستان‌نویسی است. از نظر من، هنر او در داستان‌نویسی از صفحهٔ اول و از همان مقدمه خود را نشان می‌دهد. چرا که او با کمک فن روایت در روایت (narrative within narrative) مخاطب را به بهترین شیوه با خود همراه می‌کند. تا جایی که به کلی یادتان می‌رود که او در حال تعریف کردن خاطره بوده است. ما نظیر این قلم را در کتاب «سر و ته یک کرباس» محمدعلی جمال‌زاده نیز مشاهده کرده‌ایم. شاید در ابتدا از مقایسهٔ قلم این دو بزرگوار تعجب کنید، ولی گوانده با قلم شفاف، جذاب و زیبایش ثابت کرده است که جراح‌ها هم می‌توانند به خوبی یک نویسندهٔ پرآوازه، داستان بنویسند. البته ناگفته نماند که او، علاوه بر حرفهٔ جراحی، در روزنامه‌نگاری نیز تبحر دارد. در همین راستا، ما نظر فریکونومیکس، وبلاگ‌نویس معروفی از مجلهٔ نیویورک تایمز را داریم. او در ابتدای بررسی خود، صادقانه اعتراف می‌کند که به چک لیست‌ها هیچ علاقه‌ای ندارد. در حقیقت، این‌که مجبور باشید هر روز قبل از شروع کار، جزئیات را بارها و بارها چک کنید، می‌تواند آزاردهنده باشد. ولی او اقرار می‌کند که با خواندن کتاب «چک لیست» آتول گوانده، نظرش نسبت به چک لیست‌ها تغییر کرده است. چرا که در این کتاب، علاوه بر آن که از مثال‌های پزشکی و داستان‌های خارق‌العاده‌ای استفاده شده تا اهمیت حضور یک چک لیست به تصویر کشیده شود، ماجراهای جذاب خلبان‌ها در صنعت هواپیمایی نیز بررسی شده است. این ماجراها به سبب تلاش و کوشش گوانده در مصاحبه با خلبان‌ها نوشته شده است. چرا که این روزها، در صنعت هواپیمایی، توجه خیلی بیشتری به چک لیست‌ها می‌شود.

جملاتی از کتاب چک لیست

با توجه به این‌که با یکی از بهترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های چند سال گذشته روبه‌رو هستیم، می‌خواهیم جملاتی از آن را ذکر کنیم تا شما با قلم نویسنده و گفته‌های او، بیشتر آشنا شویم.

• همه افرادی که با این مورد سروکار داشتند، تقریبا تمامی مراحل را درست طی کردند- به‌جز این‌که، تقریبا هیچ کس یادش نبود که از بیمار یا تکنیسین‌های اورژانس بپرسد که این زخم در اثر چه چیزی ایجاد شده است.
• برای مدیریت کردن پیچیدگی امور، کارها را بین متخصصین مختلف تقسیم کرده‌ایم، اما با وجود این تقسیم‌بندی هم، گاهی کارها بسیارند و به افراد فشار می‌آورند.
• پتاسیم بیش از اندازه همان روشی است که زندانیان را اعدام می‌کنند. یک نفر کیسه پتاسیمی را از سطل زباله درآورد و اینجا بود که همه‌چیز را فهمیدند. متخصص بیهوشی در غلظت پتاسیم اشتباه کرده بود. غلظتش ۱۰۰ برابر غلظت مورد نیاز بود. به عبارت دیگر، او دوز کشنده‌ای از پتاسیم را به بیمار تزریق کرده بود.
• گرچه شاید سادگی‌اش مسخره به نظر برسد و حتی احتمالا برای عده‌ای از ما که سال‌های سال را صرف ایجاد مهارت‌ها و فناوری‌های پیشرفته کرده‌ایم، احمقانه به نظر بیاید. این راهکار، چک لیست است.
• وقتی به دقت نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که حتی افرادی با توانایی و عزم فوق‌العاده، بارها و بارها یک اشتباه را تکرار کرده‌اند. ما الگوها را می‌شناسیم و هزینه‌ها را می‌بینیم. وقتش است که چیز دیگری را امتحان کنیم. چک لیست را امتحان کنید.