رویای نیمه شب

رویای نیمه‌شب: جدال عشق و مذهب در ۲۷۸ صفحه

«رویای نیمه‌شب» عنون رمانی است از «مظفر سالاری»، که همین ابتدای متن باید بگویم لطفاً آن را با کمدی «رویای نیمه‌شب تابستان» اثر «ویلیام شکسپیر» اشتباه نگیرید؛ چون اگرچه هر دو کتاب در بخش عمده‌ای از اسم مشترک هستند اما متعلق به دو جهان متفاوت هستند. کتاب مظفر سالاری، ماجرایی است از عشق و مذهب و تشیع و اهل سنت، که در قرن سوم هجری رخ می‌دهد و کتاب شکسپیر هم که نمایشنامه‌ای است در پنج پرده و کلاً ماجرایش جداست. بنابراین تصور نکنید اسم کتاب یادشده، قرار است ارجاعی به اثر مرحوم شکسپر داشته باشد! مظفر سالاری، نویسندهٔ ۴۸ سالهٔ کتاب، یک روحانی است با تجارب بسیار در زمینهٔ نوشتن برای نوجوانان، فعالیت در نشریه‌ها و زمینه‌های ادبی گوناگون دیگر و تلفیق اطلاعات مذهبی او با استعداد نویسندگی‌اش و جرقه‌ای که یک حکایت تاریخی در ذهنش ایجاد کرده، منجر به خلق رویای نیمه‌شب شده، کتابی که توسط «نشر کتابستان» منتشر شده است.

یک چالش عاشقانه-مذهبی

همان‌طور که گفته شد، رویای نیمه‌شب در عراق قرن سوم هجری رخ می‌دهد و یک بستر تاریخی-سیاسی-مذهبی دارد. اهل سنت و شیعه دو قشر مذهبی اصلی جامعه را تشکیل می‌دهند و در جوار هم، زندگی می‌کنند. این وسط تفرقه‌هایی که حاکمیت می‌خواهد به آن‌ها دامن بزند و فتنه ایجاد کند را که کنار بگذاریم، یک ماجرای عاشقانه داریم. عاشقانه‌ای که قرار است گره و اتفاق اصلی ماجرا باشد، و بهانه‌ای برای مطرح کردن پرسش‌های مذهبی و پاسخ‌گویی به آن‌ها. هاشم پسری است که پدرش را در سن کم از دست داده، مادرش ازدواج کرده و به شهری دیگر رفته و او حالا با پدربزرگش زندگی می‌کند و در کارگاه زرگری او، کار یاد می‌گیرد. ریحانه که شخصیت اصلی زن ماجراست، دختر ابوراجح فردی است که در آن منطقه یک حمام را اداره می‌کند. هاشم از خانواده‌ای سنی است و ریحانه شیعه‌مذهب است و فکر می‌کنم بشود حدس زد که عشقی که بین این دونفر ایجاد می‌شود، سرنوشتی گره‌خورده با مذهب متفاوتشان خواهد داشت. اما آیا رویای نیمه‌شب، واقعاً یک داستان عاشقانه است؟ درواقع کتاب، مطلقاً عاشقانه نیست و تصویری که از عشق ارائه می‌دهد یک تصویر کلاسیک از دختر و پسری است که زمانی همبازی هم بوده‌اند و حالا توی یک نگاه، به هم دل می‌بندند و هم و غمشان می‌شود ازدواج با یکدیگر.

پرسش و پاسخ به سبک سالاری

نویسنده با ایجاد این ماجرای به‌ظاهر عشقی، کوشیده چالش‌هایی مذهبی را در دل داستانش مطرح کند؛ پرسش‌هایی را ایجاد کند و در طول ماجرا، برای آن‌ها به جواب برسد. این پرسش‌ها اغلب به اختلاف میان شیعه و سنی و ریشه و چرایی آن، برادری بین این دو گروه و تفرقه‌های موجود، و همدلی و یکدست شدن آن‌ها با یکدیگر مربوط می‌شود. شخصیت‌های مختلف هرکدام بخشی از این ماجرا را پیش می‌برند و در پاسخگویی به پرسش‌ها سهمی دارند؛ اما بیشترین سوال و جواب رد و بدل شده، بین هاشم و ابوراجح است. درواقع ابوراجح و ماجرایش، ایدهٔ اصلی نوشتن این رمان برای سالاری بوده است. گفته می‌شود حکایت او و شفا گرفتن و جوان شدنش و دیدارش با امام زمان، حکایتی واقعی است که نویسنده برای خلق بستر داستانی، از آن بهره جسته است و با افزودن ماجرای عاشقانه به داستان، کوشیده ضمن طرح پرسش‌های مذهبی، جنبه‌های مختلفی از تاریخ آن زمان و وضع حاکم موجود را هم بررسی کند. فضاسازی‌ها و توصیف‌های موجود در کتاب نیز در خدمت به تصویر کشیدن زمان و مکان رخ دادن داستان و بردن مخاطب به دل ماجرا هستند.

ویژه نوجوانان؟

اما اگر از این کتاب فقط یک داستان بخواهیم و دنبال گره، اتفاق، هیجان و کشف باشیم، جدا از بخش‌های مربوط به معجزه، کتاب از نظر داستانی کشش ویژه‌ای ندارد. عاشقانه‌اش بهانه‌ای است برای طرح چالش‌های مذهبی و گره اصلی‌اش هم توی همان صفحات اول، کشف می‌شود. شاید جذاب‌ترین بخش داستان همان ماجرای ابوراجح باشد که با سرک کشیدن به کتب تاریخی هم می‌توان کشف و پیدایش کرد. در بهترین حالت، رویای نیمه‌شب اگرچه برای مخاطبین بزرگسال هم حرفی برای گفتن دارد، اما می‌توان آن را بیشتر یک اثر مناسب برای نوجوانان دانست؛ به‌ویژه سن‌وسال هاشم به‌عنوان راوی می‌تواند دلیل خوبی برای همذات‌پنداری مخاطب با او و فضای داستان باشد و خوانندهٔ نوجوان را به‌اندازهٔ ۲۷۸ صفحه، به قرن سوم هجری ببرد و کاری کند که او مضامینی گوناگونی مانند عشق، مذهب، ازدواج، خوبی و بدی، شر و نیکی و مسائل مختلف را با یک نگاه قرن سومی تماشا کرده و قضاوتشان کند.