دکتر فاستوس

«دکتر فاستوس» نام مشهور و تلخیص شدهٔ کتابی با نام تاریخچه تراژدی گونه زندگی و مرگ دکتر فاستوس (نام اصلی انگلیسی: The Tragical History of the Life and Death of Doctor Faustus)، اثر کریستوفر مارلو، نویسندهٔ قرن شانزدهم انگلیس است. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۵۹۲ میلادی به انتشار رسید و سپس تاکنون نه‌تنها منبع اقتباس نمایش‌ها، داستان‌ها، رمان‌ها و فیلمنامه‌های بسیاری بوده است، بلکه به اکثر زبان‌های زندهٔ دنیا نیز برگردانی شده و مورد اقبال قرار گرفته است. نمایشنامه‌ای که همانند اسمش در گونهٔ تراژدی قرار می‌گیرد و در فهرست بهترین نمایشنامه‌های نشریهٔ گاردین حضور دارد. نسخهٔ فارسی این اثر خیلی زود و توسط یکی از مترجمان قدیمی ایران، یعنی مرحوم لطفعلی صورتگر ترجمه شده است. این نسخه را نشر علمی و فرهنگی در ۹۰ صفحه از قطع رقعی به انتشار رسانده و تاکنون هشت بار تجدید چاپ کرده است.

اگر کتاب‌هایی مانند فاوست، اثر گوته، مرشد و مارگاریتا، اثر میخائیل بولگاکف و دکتر جکیل و مستر هاید، اثر رابرت لویس استیونسون را مطالعه کرده‌اید و برای شما جذاب بوده‌اند، حتما نیم‌نگاهی به خرید کتاب دکتر فاستوس داشته باشید؛ زیرا آثار بالا با وام‌داری عیانی از اثر مارلو نوشته شده‌اند و مطالعهٔ دکتر فاستوس، می‌تواند لذت بیشتری در درک آن آثار به شما بدهد.

موضوع کتاب دکتر فاستوس

دکتر فاستوس، نمایشنامه‌ای درمورد تضاد درونی انسان در علاقه به مادیات یا معنویات است. شخصیت اصلی این اثر، یعنی فاستوس، کسی است که در خانواده‌ای معمولی در آلمان به دنیا آمده اما توانسته با زحمت به دانشگاه برود و به برترین دکتر آلمان در حوزهٔ الهیات بدل شود. او که در اوج دانش و علم به سر می‌برد، به وسوسهٔ شیطان مبتلا می‌شود و علم را برای ارضای خود، کافی نمی‌داند. فاستوس سعی می‌کند تا مقامی در حد خدا پیدا کند و در این راه به جادوگری پناه می‌برد. مفیس تافلیس، یکی از پیشخدمتان ابلیس در مقابل فاستوس ظاهر می‌شود و فاستوس از او کمک می‌خواهد؛ مفیس تافلیس می‌گوید که می‌تواند هرگونه لذت یا چیزی که فاستوس بخواهد را به او بدهد، به شرط اینکه فاستوس روح خود را به ابلیس بفروشد. فاستوس که به دنبال دست‌یابی به اسرار جهان است، قبول می‌کند تا ۲۴ سال در اوج لذت و کمال به سر ببرد، و این شرط ابلیس را قبول کند که بعد از آن به دوزخ برود! او با خون خودش معاهده‌ای برای شیاطین می‌نویسد و بازی شروع می‌شود. اما پس از مدتی درمی‌یابد که تمام لذات دنیوی و مادی، در برابر چیزی که قبلا داشته هیچ و پوچ هستند! او بارها تصمیم به توبه می‌گیرد و هربار به طریقی منصرف می‌شود و نهایتا زمانی می‌فهمد چه‌قدر به انحراف کشیده شده که دیگر کار از کار گذشته و شیاطین او را به دوزخ می‌برند.

آشنایی با کریستوفر مارلو، نویسندهٔ کتاب

کریستوفر مارلو که با نام کیت مارلو هم شناخته می‌شود (به زبان انگلیسی: Christopher Marlowe)، یکی از بزرگترین نویسندگان، شاعران و نمایشنامه‌نویسان بریتانیا محسوب می‌شود که در قرن شانزدهم و دورهٔ ملکه الیزابت زندگی می‌کرد. از مارلو به عنوان پدر نمایشنامه‌نویسی بریتانیا یاد می‌شود و این مساله به‌قدری واضح است که حتی ویلیام شکسپیر کبیر هم از مارلو الهام گرفته و تاثیرپذیری واضحی از نثر شعرگونه، آهنگین، باصلابت و اساطیری مارلو را در نوشته‌هایش استفاده کرده است. مارلو غیر از دکتر فاستوس، تنها ۵ نمایشنامهٔ دیگر با نام‌های دیدو شهبانوی کارتاژ، دو جلدی تامبرلین، یهودی مالت، ادوارد دوم و کشتار پاریس را نوشته است؛ دلیل این مساله را می‌توانیم در مرگ زودهنگام و عجیب این نویسنده ردیابی کنیم. مارلو درست یک سال بعد از نگارش دکتر فاستوس (در ۲۹ سالگی) در یک میکده به ضرب چاقو از پای درآمد و به همین واسطه نه توانست آثار بیشتری بنویسد و نه اطلاعات چندانی از زندگی او در دسترس است. تنها نکتهٔ باقی‌مانده این است که گویا مارلو یکی از مأموران اطلاعاتی سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا بوده و مرگ او هم به این قضیه مرتبط است.

جملاتی از کتاب دکتر فاستوس

به تو امر می‌کنم که برگردی و شکل خودت را عوض کنی. تو برای ملازمت من خیلی زشت و بدمنظری، برو و به شکل کشیشان فرانسیگان در جلوی من حاضر شو زیرا لباس روحانیت برای شیاطین برازنده‌تر است. اما می‌بینم در اوراد عزائم و اسامی خاصیتی است. با این همه خاصیت‌ها کیست که در سحر استاد نشود؟ این مفیس تافلیس چه‌قدر مطیع و فروتن و فرمان‌پذیر است، این هم از اثر سحر من و اوراد و عزائمی است که خوانده‌ام. حالا فاستوس، تو دیگر پادشاه ساحران شده‌ای؛ زیرا مفیس تافلیس بزرگ حاضر به خدمت تو شده است [و] در قالب مثالی برادر مفیس تافلیس تسلط به کمال داری…

فاستوس! اینک ناگزیر خودت را به لعنت ابدی دچار کرده‌ای و امید نجات برای تو نیست. حالا که چنین است پس تضرع به درگاه خداوند چه سودی دارد؟ این خیالات یاس‌آمیز را به دور بینداز و از خداوند نومید شو و به ابلیس اعتماد کن. نه، دیگر فکر بازگشت به طرف یزدان را از سر به در کن. ثبات و استقامت داشته باش. چرا تزلزل به خودت راه می‌دهی؟ آه؛ مثل این است که کسی در گوش من فریاد می‌زند از سحر دست بردار و به خداوند بازگرد، آری من به خداوند بازخواهم گشت. چه گفتم؟ به خداوند؟ خدا تو را دوست نمی‌دارد. خدائی که تو باید پرستش کنی شهوت و آرزوهای توست و این خود، پرستش ابلیس است. من برای ابلیس، معبد و کلیسا خواهم ساخت و خون نیم‌گرم کودکان تازه به دنیا آمده را در آستانهٔ معبد او قربانی خواهم کرد!

گناه من قابل عفو نیست. ماری که حوا را فریفت، مشمول رحم خداوندی می‌تواند بشود؟ ولی من از او هم بدترم. آقایان حرفم را با اندیشه گوش بدهید و از آن‌چه می‌گویم بر خود بلرزید! قلب من وقتی به یاد می‌آورد که سی سال من به تحصیل دانش مشغول بودم می‌لرزد و می‌تپد ولی رازی دارم؛ هرگز دانشگاه ورتامبورگ را ندیده و ابدا کتاب نخوانده بودم. کارهای عجیبی که من کرده‌ام همهٔ شهرهای آلمان شاهدند و در تمام دنیا معروف است، اما در نتیجهٔ همان کارها من هم ایمان را از دست دادم هم دنیا را، نه، بلکه آسمان و آستانهٔ خداوند که کانون مبرات و نعمت‌هاست از دستم رفت و باید تا ابد در دوزخ باشم…