ملکه مصلوب

رمان‌های تاریخی-داستانی، یعنی آن داستان‌هایی که از ترکیب تاریخ مکتوب واقعی با خیال نویسنده خلق شده، همیشه نقش چالشی و پررنگی را در ادبیات ایفا می‌کند. این‌که یک نویسنده شخصیت‌هایی را در دنیایی خیالی بسازد و با تخیلاتش آن‌ها را به یکدیگر پیوند بدهد، برای خواننده‌ها جذاب است؛ و از سمت دیگر خواندن تاریخ به روایت تاریخ‌نگارهای معتبر هم پر از درس و عبرت است. اما در رمان‌های تاریخی-داستانی نویسنده هم نویسنده است، هم تاریخ‌شناس؛ و در عین حال هیچ‌کدام نیست! در این سبک رمان‌ها تاریخ یک بستر حقیقی‌ست و تا انتها هم حقیقی می‌مانند. نویسنده نمی‌تواند برداشت‌های خودش را از افکار و رفتارهای شخصیت‌ها در داستان دخیل کند، مگر این‌که مدرکی تاریخی برای استناد به آن وجود داشته باشد. به همین دلیل در یکی از بهترین نمونه‌های این سبک ادبی با کتاب «ملکه مصلوب» روبه‌رو می‌شویم. این کتاب داستانی از قرن ۱۴ام پرتغال را بازگو می‌کند؛ ماجرای ولیعهد دم‌پدرو که در آستانهٔ پادشاهی‌ست، دختری اشراف‌زاده به نام اینس دوکاسترو و عشق آتشین و افسانه‌ای این دو نفر. ملکه مصلوب دربارهٔ دو شخصیت حقیقی نوشته شده که  داستان آن‌ها در تاریخ پرتغال جزو بهترین عاشقانه‌هاست؛ به همین دلیل عنوان فرعی «لیلی و مجنون غرب» توسط مترجم درکنار اسم اصلی کتاب قرار گرفته است. دم‌پدرو و اینس رابطه‌ای عاشقانه برقرار می‌کنند که پایشان را به خطرات بزرگی باز می‌کند. پدرو پادشاه شده و بیشتر از کارهایی که برای ادارهٔ کشور دارد، توطئه‌ها و فریب اطرافیانش است که او را می‌ترساند. بنابراین نویسندهٔ کتاب، «ژیلبر سینوئه»، معنای اصلی واژهٔ فرانسوی «رمان» را به یادآوری می‌کند؛ رمان‌ها در ابتدا داستان‌های کوتاهی بودند که حول محور عشق و توطئه می‌چرخیدند. این کتاب در سال ۲۰۰۵ نوشته شد و در ایران نیز توسط انتشارات «مروارید» و با ترجمهٔ «عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی» چاپ و ترجمه شده است.

دربارهٔ ژیلبر سینوئه، نویسندهٔ ملکه مصلوب

شاید کتاب‌های فرانسوی زیادی خوانده باشید و بین نویسندگانی مثل هوگو، سارتر، کامو، ولتر، مارسل پروست و… دیگر احساس نیازی به بقیه نداشته باشید! اما ژیلبر سینوئه یکی از معدود افرادی‌ست که توانسته یک داستان تاریخی را که فقط کلیّاتی مبهم از آن در دسترس است، به یک ماجرای عاشقانهٔ پرتعلیق و کشاننده تبدیل کند که خواننده را از کوچک‌ترین جزئیات غافل نمی‌گذارد. سینوئه در سبک رئالیسم می‌نویسد اما با مؤلفه‌های اصلی که در بطن داستان به جریان انداخته، سبک و ژانر کتاب را به چند سمت می‌کشاند؛ با ساده‌نویسی‌اش خواننده را به ذهنیت خود نزدیک می‌کند و از این آشنایی بهره می‌گیرد تا بخش‌های ممنوعهٔ عشق دم‌پدرو و اینس دوکاسترو را برای خواننده ملموس کند؛ به گونه‌ای که مخاطبی که این کتاب را خریده، احساس کند که دارد برای خودش بین عشق پرشور یا اخلاق و قانون‌مداری، یکی را انتخاب می‌کند. این ممنوعیت و پرهیز ذاتی از شکستن اخلاق، خواننده را جلو و جلوتر می‌برد و تسلّط سینوئه به قصه‌گویی، تعلیق لازم را ایجاد می‌کند. وقتی زمینهٔ کتاب به ۶۰۰ سال قبل برمی‌گردد، ماهم ناخودآگاه به دنیای آن زمان باز می‌گردیم و سعی می‌کنیم که آن جهان را با چیزی که از پیشرفت علم و تمدن در ذهن داریم، بازآفرینی کنیم. اما در خواندن این کتاب قطور نباید نگران باشیم؛ چون این داستان ۳۰۰ صفحه‌ای همه‌چیز را برای ایجاد یک کنش و واکنش در اختیار خواننده قرار می‌دهد و می‌گذارد که مفهوم عشق واقعی و البته کاملاً زمینی، در دل شخصیت‌ها شکوفا بشود و رشد کند. جذابیت اصلی داستان هم در این است که نمی‌دانیم چگونه قرار است این دو عاشق از این مهلکه نجات پیدا کنند و رابطه‌شان پابرجا بماند.

تاریخ کوتاه لیلی و مجنون غرب

پیتر اول، که در کتاب با اسم داستانی دم‌پدرو با شخصیت او آشنا می‌شویم، یکی از پادشاهان مشهور تاریخ پرتغال بود که در مجموع ۱۰ سال حکومت کرد. او در بازهٔ ۱۳۲۰-۱۳۶۷ زندگی کرد. اینس دوکاسترو یکی از مشهورترین شخصیت‌های زن در تاریخ پرتغال بود که به شکل بی‌سابقه‌ای، پس از مرگش، به عنوان همسر پادشاه اعلام شد! او معشوقهٔ شاهزاده‌ای بود که مخالفان زیادی داشت و باوجود علاقهٔ شدید، شاهزاده نتوانست از قدرتی که داشت برای محافظت از معشوقه‌اش استفاده کند؛ چون کسی که می‌خواست اینس را بکشد خود پادشاه بود. اینس در ۳۰ سالگی کشته می‌شود و پیتر برای گرفتن انتقام او از دشمنانش، از هیچ کاری دریغ نمی‌کند. به شکلی اسطوره‌ای و تراژیک، پس از مرگ اینس، جسدش تاج‌گذاری می‌شود و پیتر که حالا پادشاه شده، با این کار اعلام می‌کند که حتی مرگ نیز نمی‌تواند این عشق را از بین ببرد. البته این تاریخ مکتوب باعث نشده که سینوئه به تمام تاریخ پایبند بماند. در پایان کتاب تمام اتفاقاتی که حاصل ذهن نویسنده بوده، از وقایع حقیقی تفکیک می‌شود.