انقلاب صنعتی رویداد مهمی در تاریخ به‌شمار می‌رود که سبب دگرگون‌شدن جهان شد و بر ابعاد مختلف زندگی مردم سایه انداخت. این تحول بزرگ که در قرن هجدهم میلادی رخ داد نقطهٔ آغازین روند صنعتی‌شدن کشورهای اروپایی بود که از این میان انگلستان نقش و جایگاه مهم‌تری نسبت به سایر کشورها داشت. انقلاب صنعتی از انگلستان آغاز شد و این کشور سال‌ها قدرت برتر صنعتی و اقتصادی در جهان به‌شمار می‌رفت و از این طریق به ثروت سرشاری دست یافت. یکی از کتاب‌هایی که به تاریخ اقتصادی و اجتماعی بریتانیا از آغاز انقلاب صنعتی تا دههٔ ۱۹۶۰ میلادی می‌پردازد، «صنعت و امپراتوری» نام دارد. این کتاب به‌قلم اریک هابسبام نوشته نگاهی به کتاب بیندازیم بهتر است کمی با اریک هابسبام آشنا شویم. پس با ما همراه باشید.

آشنایی با اریک هابسبام، خالق کتاب صنعت و امپراتوری

اریک هابسبام، نویسنده و تاریخ‌نگار بریتانیایی بود که در سال ۱۹۱۷ چشم به جهان گشود. خانوادهٔ اریک، یهودی بودند و زمانی که او کوچک بود از مصر به اتریش و از آن‌جا به آلمان نقل مکان کردند اما خود او در ادامه به انگلستان رفت و در لندن ساکن شد. هابسبام از تاریخ‌نگاران برجستهٔ دوران معاصر به‌شمار می‌آمد و در دانشگاه‌های لندن و کمبریج به تدریس مشغول بود. اثر مشهور و مهم هابسبام نگاشتن تاریخ جهان از انقلاب فرانسه تا فروپاشی شوروی است.

اریک هابسبام در سال ۲۰۱۲ درگذشت.

نگاهی به کتاب صنعت و امپراتوری

کتاب صنعت و امپراتوری به ریشه‌ها، پیدایش و رشد انقلاب صنعتی از آغاز تا دههٔ ۱۹۶۰ میلادی در بریتانیا می‌پردازد و تاریخ اجتماعی و اقتصادی این کشور را در این دوره شرح می‌دهد. بریتانیا نخستین و مهم‌ترین کشور صنعتی در جهان بود و از این نظر جایگاه برتری نسبت به دیگر کشورهای صنعتی داشت. در صنعت و امپراتوری می‌خوانیم که انقلاب صنعتی در بریتانیا قابل پیش‌بینی نبود و نمی‌شد برای مثال در سال ۱۷۵۰ رئ نشانی مبنی بر ظهور و وقوع چنین رویدادی در سال‌های آینده یافت و پی برد که بریتانیا قرار است به یک غول صنعتی تبدیل شود. کتاب اریک هابسبام، ریشه‌ها و منشا انقلاب صنعتی را بررسی می‌کند و اینکه چگونه پنبه در مرحلهٔ نخست صنعتی‌شدن بریتانیا از اهمیت بالایی برخوردار بود و تا چند دهه پس از جنگ‌های ناپلئونی نزدیک به نیمی از صادرات بریتانیا را محصولات پنبه‌ای تشکیل می‌داد. در مرحلهٔ دوم صنعتی‌شدن پنبه و به‌طور کلی نساجی از رونق افتاد و آهن و فولاد و ذغال‌سنگ پا به عرصهٔ صنعت گذاشتند و راه‌آهن‌سازی رونق گرفت و بریتانیا به‌طور کامل به دوران صنعتی‌شدن قدم گذاشت. در فصل‌های بعدی می‌خوانیم که وقتی قرن بیستم از راه رسید بریتانیا به ساخت وسایلی بادوام و ارزان‌قیمت مانند چرخ خیاطی روی آورد و این کار را به تقلید از ایالات متحده انجام داد. این وسایل با اینکه در آن زمان مورد استقبال قرار نگرفت اما چند سال بعد از بازار گرمی برخوردار شد. همچنین در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تراموا ظهور می‌کند و وسیله‌ای می‌شود برای طبقهٔ کارگر که قشر فرودست جامعه به‌شمار می‌آیند. تراموا هم با اینکه در ابتدا طرفداری نداشت اما چند سال که گذشت پرطرفدار شد. اقتصاد و جامعهٔ بریتانیا در جنگ جهانی اول و فاصلهٔ میان دو جنگ جهانی و سال‌های پس از جنگ دوم و سرانجام دههٔ ۱۹۶۰ از دیگر موضوعات مهم کتاب صنعت و امپراتوری است.

جملاتی از کتاب صنعت و امپراتوری

در ثلث دوم قرن هجدهم آنگاه که جریان مبادلات خارجی روی به افزایش داشت، در اقتصاد داخلی نیز تحرکی عمومی آشکار گردید. این پدیدهٔ خاص بریتانیا نبود. بلکه پدیده‌ای بود بسیار عمومی و اثرات آن در تغییر قیمت‌ها، در جمعیت و در تولید و دیگر پدیده‌ها که تنها اندکی از آن می‌دانیم بازتاب یافت. انقلاب صنعتی در این دهه‌ها و بعد از سال ۱۷۵۰، زمان گسترش سریع اقتصاد بین‌المللی تکوین یافت و این در کشوری صورت پذیرفت که امکانات بین‌المللی برای انحصاری‌کردن بخش عمدهٔ بازارهای خارجی را ازآن خود کرده بود.

***

از پس سال‌های رکود، سال‌های جنگ فرا رسید و این فاجعه‌ها بر زندگی همگان سایه افکند. هرچند تاثیر این‌ها در مناطق، صنایع و گروه‌های اجتماعی مختلف متفاوت بود لیکن عواقب عمومی داشت. نخستین این عواقب ترس بود: ترس از مرگ یا نقص عضو و ترس از بی‌یاوری و تنگدستی در زمان صلح.