تئوری انتخاب

معمولا ایرانی‌ها را ملتی عصبانی یا بسیار افسرده می‌دانند. چون آن‌ها به خاطر شرایط اقتصادی و وضعیت روحی و محدودیت‌های مختلف، در رسیدن به اهداف خود با موانع زیادی روبه‌رو هستند. بسیار خوب، کتاب تئوری انتخاب، نوشتهٔ دکتر ویلیام گلسر مخالف این نظریه است. این کتاب توسط انتشارات سایه سخن و به ترجمهٔ علی صاحبی در ایران به چاپ رسیده است و در آن بیان می‌کند که هر بخشی از رفتار، افکار، احساسات، فیزیولوژی و اعمال ما، یک انتخاب است. انتخابی که هیچ ربطی به عوامل بیرونی ندارد و از درون انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد. پس اینکه شما ثروتمند نیستید، شغل خوبی ندارید یا به رشتهٔ تحصیلی خود علاقه ندارید، بر اساس شرایط و عوامل بیرونی شکل نگرفته است. بلکه بر اساس عقل و عمل خود شما شکل گرفته است. اما قبل از اینکه معرفی کامل این کتاب را آغاز کنیم، می‌خواهیم چند کلامی راجع به دکتر ویلیام گلسر صحبت کنیم.

دکتر ویلیام گلسر، روان‌پزشک پیشرو و شهیر بین‌المللی

دکتر ویلیام گلسر که در سال ۱۹۲۵ چشم به جهان گشود، روان‌پزشک آمریکایی بود که بیشتر زندگی خود را جهت یافتن رویکردهای مختلف روان‌درمانی سپری کرد. او بخش بزرگی از تحقیقاتش را به این مسئله اختصاص داد که چرا اکثر مردم از روابط خود ناخشنود و نالان هستند؟ او در این زمینه و زمینه‌هایی دیگر تحقیقات گسترده‌ای داشت و در این مسیر رویکرد واقعیت درمانی و تئوری انتخاب را مطرح کرد. طی این رویکردها، روش‌های درمانی مختلفی روی بیماران صورت گرفت و به عنوان یک شیوهٔ مخصوص آموزشی در محیط کاری و مدارس نیز به کار گرفته شد. گلسر در طول زندگی خود، بیش از بیست اثر به چاپ رساند که از آن‌ها می‌توان به تئوری انتخاب، معلم مدرسه کیفی، عشق چیست، هشت درس برای زندگی زناشویی شادتر، هر دانش‌آموزی می‌تواند موفق شود، ازدواج بدون شکست و واقعیت درمانی اشاره کرد. دکتر ویلیام گلسر در سال ۲۰۱۳ در منزل خود چشم از جهان فرو بست.

مسئولیت انتخاب هر چیزی با خودتان است

در کتاب تئوری انتخاب، گلسر با تجربیات خود استدلال می‌کند که ما انسان‌ها برای رفتار خود اختیار تام داریم. اختیاری که به ما در انتخاب هر چیزی کمک می‌کند. او معتقد است که اگر ما نخواهیم، هیچ کس نمی‌تواند در مسیری از زندگی که دوست نداریم قرارمان دهد. ما می‌توانیم از اطراف و محیط بیرونی خود، اطلاعاتی را دریافت کنیم، ولی اینکه با این اطلاعات چکار کنیم نیز دست خودمان است. این انتخاب ما است که چگونه بخواهیم از این اطلاعات استفاده کنیم یا کدام یک از آن‌ها را نادیده بگیریم. یا باید تسلیم شویم، یا نوعی دیگر عمل کنیم.

جهان باکیفیت در تئوری انتخاب

گلسر در این کتاب به «دنیای باکیفیت» اشاره می‌کند. دنیای باکیفیت در حقیقت به تمام چیزها یا افراد و روابطی که برای ما مهم هستند، اشاره دارد. برای مثال می‌توان به خانواده، حیوانات خانگی یا شغل و تحصیلات فرد اشاره کرد. تمام این موارد غیر قابل تعویض هستند و بخشی از زندگی ما را تشکیل می‌دهند. در حقیقت آن‌ها را نمی‌توان با هیچ چیز دیگری جایگزین کرد. گلسر این موارد را به «تصاویر دنیای باکیفیت» تعبیر می‌کند. آن‌ها نیازهای ما را برآورده می‌کنند اما ممکن است همیشه مثبت نباشند. گاهی ممکن است واقعا سمی عمل کنند! برای مثال، برای برخی از افراد الکل، سیگار و مواد مخدر هم بخشی جدا نشدنی از زندگی است که نیازهای آن‌ها را برآورده می‌کند و باعث می‌شود احساس خوبی داشته باشند. اما تجربه ثابت کرده که ما باید برخی از این تصاویر را تعویض یا حذف کنیم تا زندگی باکیفیت‌مان خراب نشود!

کنترل داخلی

گلسر به این نتیجه رسید که فارغ از تأثیرات خارجی، همهٔ رفتارها از درون هدایت می‌شوند. همهٔ ما کنترل خودمان را در دست داریم و هر رفتاری یک انتخاب است. تئوری انتخاب معتقد است هر آنچه از ما سر می‌زند یک رفتار است: غذا خوردن یک رفتار است، دعواکردن یک رفتار است، دیر سر قرار رفتن یک رفتار است، خشمگین شدن یک رفتار است، غمگین و افسرده شدن یک رفتار است، نگران و مضطرب شدن یک رفتار است، هذیان یک بیمار سایکوز نیز یک رفتار است. و همهٔ رفتارها از درون ما برانگیخته می‌شوند و معطوف به هدفی هستند. گلسر تأثیر بیرونی را رد می‌کند و می‌گوید که هیچ کس دیگری نمی‌تواند کسی را وادار به انجام کاری کند. او ادعا می‌کند که هر رفتاری یک انتخاب است، حتی اگر ممکن است از آن کاملاً آگاهی نداشته باشیم. این انتخاب در حقیقت «کنترل داخلی» نامیده می‌شود، اما اکثر ما تصور می‌کنیم که علت تمام رفتارهایمان بر اساس «عوامل بیرونی» هستند. این اعتقاد که ما مسئول رفتارها و انتخاب‌های خود نیستیم، در مغز اکثر ایرانی‌ها رژه می‌رود و آن‌ها را از تلاش یا مقابله با برخی شرایط وامی‌دارد.

عادات کشنده

گلسر ادعای جالبی در رابطه با عوامل کنترل کنندهٔ خارجی دارد. او معتقد است که گاهی برخی شرایط مثل ورشکستگی پدر، بی‌پولی یا تنهایی باعث می‌شود که شخص از ادامهٔ تحصیل منصرف شود و به افسردگی رو بیاورد. در این زمینه آن شخص به عوامل بیرونی خود را باخته و مسئولیت زندگیش را بر عهده نمی‌گیرد. پس کسی موفق است که واقعیت و شرایط را بسنجد و خودش برای زندگی خودش تلاش کند. بر اساس نظریهٔ گلسر، اولین قدم در کنترل انتخاب‌ها، ترک هفت عادت کشنده و سمی است. برای مثال می‌توان به نق زدن، رشوه دادن، سرزنش کردن دیگران، شکایت، تهدید و انتقاد اشاره کرد. او معتقد است انسان‌ها چون تصور می‌کنند می‌توانند رفتار و انتخاب‌های دیگران را تغییر دهند، پس به این رفتارهای سمی عادت کرده‌اند. بهترین راه حل در این زمینه این است که دیگران را نادیده گرفته و انتخاب و اختیار خودمان را دست بگیریم تا به بهترین شکل با شرایط مختلف، روبه‌رو شویم.

پنج نیاز اصلی انسان‌ها

گلسر در تئوری انتخاب خود می‌گوید که انسان‌ها پنج نیاز اساسی دارند: آزادی، قدرت، سرگرمی، عشق و تعلق و امنیت. نیازهای ما ممکن است متفاوت باشد اما در طول زندگی یکسان خواهند ماند. اگرچه ممکن است رفتار و تلاش ما برای تأمین این نیازها تغییر کند. نکتهٔ دیگری که او در کتابش بیان می‌کند این است که اساسا، هر کاری که انجام می‌دهیم دلیل محکمی دارد، حتی اگر خودمان هم از آن آگاهی نداشته باشیم. برای مثال شاید به خاطر سردرد شروع به سیگار کشیدن کنیم. شاید هم دلیل ما طرد نشدن توسط برخی از دوستانمان باشد. این دلایل در درون شما مطرح می‌شوند و به اندازهٔ کافی محکم هستند که شما را در مسیر کاری که می‌خواهید انجام دهید (درست یا غلط) قرار دهد. گرچه این کتاب مخالفان زیادی دارد و منتقدهای مختلفی نیز آن را نقد کرده‌اند، ولی به هر حال می‌تواند نگرشی مثبت را در ذهن شما ایجاد کند و مباحث تعریف شده در آن، با جزئیات و مثال‌های مختلف در ۵۶۰ صفحه بیان شده است. اگر شما تمایل دارید که دربارهٔ مفاهیم تئوری انتخاب گلسر بیشتر بدانید، پس خواندن این کتاب را به شما توصیه می‌کنیم تا با چشم انداز جدیدی روبه‌رو شوید.