شخصیت‌های سیاسی گنجینه‌ای از گفته‌ها و ناگفته‌های تاریخ کشورشان هستند. آن‌ها به‌خاطر جایگاهی که دارند نقش مهم و حساسی را در رویدادهای سرنوشت‌ساز کشورشان ایفا می‌کنند و با هر قدم کوچک و بزرگی که برمی‌دارند زنده‌بادها و مرده‌بادهای زیادی را به سوی خود جلب می‌نمایند. این افراد دوست و دشمن کم ندارند و حرف و حدیث دربارهٔ آن‌ها فراوان است و راست و دروغ‌های زیادی در اطرافشان پرسه می‌زند. اگر در تاریخ خوب جست‌وجو کنیم و نیک بنگریم می‌توانیم نمونه‌هایی از این افراد را در چهارگوشهٔ جهان بیابیم چون به‌هرحال همهٔ کشورها تاریخ کوتاه یا بلندی دارند و افرادی در آن دست به اقداماتی زده‌اند که نتایجی منفی یا مثبت درپی داشته است. ایران ما یکی از کشورهایی به‌شمار می‌رود که به سبب تاریخ پربارش از وجود دولت‌مردان ریز و درشت خالی نیست. دولت‌مردانی که زمانی اسم‌شان سر زبان‌ها بود و تا مدت‌ها حاشیه‌ها و شایعه‌های فراوانی را یدک می‌کشیدند. سید ضیاالدین طباطبایی یکی از آن‌هاست که نامش با کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ گره خورده است و یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های این کودتا محسوب می‌شود. کتابی که در این‌جا می‌خواهیم به معرفی آن بپردازیم دربارهٔ همین شخصیت است. این کتاب سیدضیا، عامل کودتا نام دارد و شامل گفت‌وگوهایی می‌شود که صدرالدین الهی با سیدضیا انجام داده است. کتاب سیدضیا عامل کودتا توسط انتشارات ثالث چاپ و منتشر شده است. پیش از آن‌که کتاب را ورق بزنیم بهتر است کمی با صدرالدین الهی آشنا شویم.

آشنایی با صدرالدین الهی، گردآورندهٔ کتاب سیدضیا، عامل کودتا

صدرالدین الهی روزنامه‌نگار و نویسندهٔ ایرانی بود که در سال ۱۳۱۳ چشم به جهان گشود. روزنامه‌نگاری را از دوران نوجوانی و در سال‌های پرجوش و خروش ابتدای دههٔ ۱۳۳۰ آغاز کرد و در ادامه یکی از بانیان مجلهٔ کیهان ورزشی شد. او از گزارش‌نویسان حرفه‌ای و شاخص دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی بود که گزارش‌اش از جنگ استقلال الجزایر نمونه‌ای شاهکار و ارزشمند از آن گزارش‌ها به‌شمار می‌رود. الهی همچنین پیش از انقلاب با چند چهرهٔ سرشناس سیاسی و ادبی ایران گفت‌وگو کرده بود که سیدضیاالدین طباطبایی و علی‌اکبر دهخدا دو مورد از آن‌هاست.

صدرالدین الهی در سال ۱۴۰۰ چشم از جهان فروبست.

نگاهی به کتاب سیدضیا عامل کودتا

مصاحبهٔ صدرالدین الهی با سیدضیاالدین طباطبایی به سال ۱۳۴۳ بازمی‌گردد. الهی برای اولین مصاحبه به خانهٔ سیدضیا در شمیران می‌رود. مصاحبه‌کننده می‌گوید که فکر می‌کرده که سیدضیا هم مانند هم‌نسلان‌اش محتاط و محافظه‌کار است و از پاسخ‌های صریح و روشن طفره می‌رود اما وقتی او را دیده نظرش تغییر کرده است و اتفاقا مانند دوران روزنامه‌نگاری‌اش پرشر و جر بود. وقتی الهی از سید می‌پرسد که چرا طرفدار انگلیس هستی او در جواب می‌گوید که به خاطر ترس است چون آدم از دوستی با انگلیس ضرر می‌کند اما با دشمنی با او محو می‌شود و من نمی‌خواستم محو شوم. از آن‌جایی که در کودتای ۱۲۹۹ سیدضیا و رضاخان باهم همکاری کرده بودند مصاحبه‌کننده نظر سید را دربارهٔ رضاشاه جویا می‌شود و او پاسخ می‌دهد که رضاشاه صریح‌الهجه، بی‌پروا، باهوش و اندکی عجول بود و نمونهٔ برجسته‌ای از یک سرباز خوب محسوب می‌شد. سیدضیا در عین حال دربارهٔ احمدشاه که مدت کوتاهی نخست‌وزیرش بود و کابینه‌اش به کابینهٔ سیاه مشهور شد چنین بیان می‌دارد که احمدشاه پادشاهی بی‌عرضه و ترسو، موقع‌نشناس و کم‌هوش و همچنین بسیار خسیس و مال‌دوست بود. بخش‌های قابل‌توجهی از کتاب سیدضیا در مدار کودتای ۱۲۹۹ و پیشامدها و پیامدهای آن می‌گذرد و همچنین سیدضیا در بخشی از کتاب شرح‌حال خود را بازمی‌گوید. صدرالدین الهی در این کتاب مصاحبه‌هایی هم با دوستان و همکاران سیدضیا دارد که شامل نکات جالبی است.

جملاتی از کتاب سیدضیا، عامل کودتا

سید دوست دارد که او را سید خطاب کنند. بهتر می‌داند که دین دنبال اسمش را هم بردارند. به‌این جهت اسم سیدضیا را بیش‌تر از لقب آقا می‌پسندد. معتقد است که در اسم سیدضیا شخصیت او نهفته است و او با این اسم بهتر می‌تواند خود را به حریف بقبولاند.

***

من در عید ۱۳۰۰ قوام‌السلطنه والی پرهیمنه و شکوه خراسان را توقیف کردم و به تهران آوردم و در زندان انداختم. یک‌ربع قرن بعد جناب‌اشرف قوام‌السلطنه نخست‌وزیر شد و من سید خانه‌نشین را با سروصدا توقیف کرد و به زندان انداخت و خواست بگوید این عید به آن عید در.