نحو هندی و نحو عربی: همانندیها در تعریفات، اصطلاحات و طرح قواعد

نشر کارنامه منتشر کرد:

از آغاز آشنایی پژوهشگران اروپایی با معارف اسلامی و زبان و ادب تازی، چگونگی تکوین علمِ نحو در میان مسلمانان و نخستین مراحل رشد و تکامل آن یکی از مسائل بسیار بحث انگیز بوده است، و غالباً در این زمینه نیز، مانند بسیاری از زمینه‌های علمی دیگر، مسلمانان را ملهم و متأثر از آراءِ یونانیان دانسته‌اند.

… اما نظریه تأثیرات یونانی در اولین مراحل شکل گیری علم نحو در عالم اسلامی از چند جهت بی‌وجه و ناپذیرفتنی است. اولاً، به هیچ روی نمی‌توان گفت که نخستین نحویان زبان تازی و نیز کسانی که وضع این علم بدیشان منسوب است، مستقیم یا غیر مستقیم، باز زبان و قواعد زبانشناسیِ یونانی ارتباط و آشنایی داشته‌اند.

… ثانیاً، مسلمانان، هیچ گاه، تا آنجا که خود می‌دانسته و آگاهی داشته‌اند، از ذکر مأخذ گفته‌ها و یافته‌های خود پرهیز نداشته اند…

… اگر آثار نخستین نحویان مسلمان سرمشق و مأخذ یونانی یا سریانی داشت، بایستی دست کم در تعریف مفاهیم، وضع اصطلاحات و طرح قواعد نوعی مشابهت و مطابقت در میان باشد. ولی چنین نیست و روش تنظیم ابواب در کتاب سیبویه و چگونگی طرح و شرح مطالب در آن کلاً با آنچه تا آن زمان در کتب نحو و دستور زبانهای یونانی و لاتینی معمول بوده است تفاوت آشکار دارد.

علاوه بر این، در ابواب مختلف کتاب نحو سیبویه و نیز در مقدمه کتاب العین خلیل بن احمدِ فراهیدی غالباً در تشریح اندام‌های گفتار، چگونگی اداءِ اصوات، تعریف و تحدید اجزاءِ کلام و سایرِ موضوعات مربوط به آواشناسی و دستور زبان به نکات و دقایقی اشاره شده است که در جهان غرب تا سده‌های اخیر ناشناخته بوده، و تنها پس از آشنایی با قواعد و دستور زبانِ سنسکریت از آنها باخبر شده‌اند.