نیروی پنهان دوستی و رفاقت

دوستی یعنی یک روح که در دو بدن ساکن شده است.

ارسطو

دوست واقعی کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ برای پاسخ به این سوال به تعداد آدم‌هایی که یک «بهترین دوست» در زندگی‌شان داشته و یا دارند، متفاوت است و در قالب تجربه‌های متنوعی به زبان می‌آید. هرچه که باشد فصل مشترک همهٔ این نقطه‌نظرها در «بی‌منت و بی‌انتظار» بودن آن است. دوست‌ها لزوماً به دلیل خاصی باهم بیرون نمی‌روند، لزوماً حرف‌های به‌خصوصی نمی‌زنند و لزوماً هم چیز عجیبی از هم نمی‌خواهند. دوست‌ها به درددل هم گوش می‌دهند، اعتماد را در وجود یکدیگر می‌سازند و برای آینده، حداقلی از امید و انگیزه را فراهم می‌کنند. اما جدا از تعریف‌های شخصی‌سازی‌شده‌ای که هرکدام‌مان برای مفهوم دوستی داریم، و درحقیقت با اجتماع این تعاریف درکنار یکدیگر، به نتیجهٔ بزرگی می‌رسیم که شاید خودمان هم از آن شگفت‌زده شویم؛ اما حقیقت دارد. ارسطو به عنوان یکی از مهم‌ترین متفکران تاریخ و یکی از بنیان‌گذاران فلسفه، دوستی را با زبانی ادبی تصویر می‌کند و از آن یک مفهوم شکوه‌مند می‌سازد. ولی این برای ما انسان‌های امروزی که سیاه‌چاله را دیده‌ایم و اجزای تشکیل‌دهندهٔ اتم را می‌شناسیم، به اندازهٔ کافی دقیق نیست! ما می‌خواهیم بفهمیم که آیا دوستی، این احساس امنیت و حمایت و امید، می‌تواند در قالب اندازه‌های ما هم دربیاید و آیا می‌توانیم آن را بهتر بشناسیم؟ پاسخ این نیاز را باید از یک دانشمند بگیریم یا به سراغ کسی برویم که با حوزه‌های علمی تعامل حرفه‌ای داشته باشد. کتاب «نیروی پنهان دوستی و رفاقت» دقیقاً به دست یکی از همین متخصصان نگارش شده است. «لیدیا دنورث»، روزنامه‌نگار آمریکایی، در حوزهٔ عصب‎شناسی و زیست‌شناسی (neurobiology) نیز فعالیت می‌کند و با کارشناسان برتر این حوزه همکاری دارد. او در جدیدترین کتاب خود به موضوع دوستی و اثر آن بر ارگانیسم‌های زنده در بستر زیست‌شناسی و علم اعصاب می‌پردازد؛ و بله، اکثر نتایج این تحقیقات دربارهٔ انسان‌ها نیز صدق می‌کند و شگفت‌انگیز است! ما حال خوب و احساس نشاطی را که در جمع دوستان‌مان داریم، به عنوان نوعی از فرآیندهای روانی می‌بینیم و احتمالاً خودمان هم نمی‌دانیم که چرا با بعضی از آدم‌ها بیشتر از دیگران ارتباط می‌گیریم. اما به قول زیگموند فروید، روان انسان مجموعه‌ای عظیم و، هرچند در ابعادی کوچک، اما غول‌آساست که کوچک‌ترین خللی در آن وارد نمی‌شود؛ این یعنی اگر هم مشکلاتی در ساختار روانی ما پدید می‌آید حتماً جایی در گوشه و کنارها، دلیلی برای پیدا کردن هست. حالا در این کتاب ما با پیشینه‌های تکاملی، نشانه‌های بیولوژیک و تأثیرات فوق‌العاده‌ای که دوستی در ابعاد مختلف بدن و روان انسان می‌گذارد، آشنا می‌شویم. این کتاب در سال ۲۰۲۰ با عنوان کامل «Friendships: The Evolution, Biology, and Extraordinary Powerof Life’s Fundamental Bond» توسط موسسه انتشاراتی نورتون منتشر شد. در ایران نشر «بذر خرد» با ترجمه «بنفشه شریفی‌خو» این کتاب را چاپ کرده است. برای آشنایی بیشتر با کتاب «نیروی پنهان دوستی و رفاقت» و خرید اینترنتی کتاب، با کتابچی همراه باشید.

موضوعات کتاب نیروی پنهان دوستی و رفاقت

بررسی رفتارها و پدیده‌های انسانی با مشاهده و تحلیل عملکرد مغز از طریق دریافت امواجی که از آن ساتع می‌شود، یکی از مهم‌ترین دستاوردهایی‌ست که از برآیند علومی مانند عصب‌شناسی، روان‌پزشکی و زیست‌شناسی حاصل می‌شود و نتایج درخشانی را به همراه داشته است. با تکنولوژی‌هایی که امروز در حوزهٔ پزشکی وجود دارد و پژوهش‌هایی که بر هماهنگی ذهن و جسم متمرکز است، محققان توانسته‌اند درمان بسیاری از اختلال‌های روانی را بدون ذره‌ای مداخلهٔ پزشکی و مصرف دارو به دست بیاورند. اما در حوزه علوم شناختی که مسائل انسانی و تجربیات فردی نقشی کلیدی را در فهم ما از علم ایفا می‌کنند، مسئله شامل گستردگی و پیچیدگی بیشتری می‌شود. روان‌شناسی نشان داده که هر عملکرد ما، در واقع فرآیندی‌ست غریزی که در طول زمان تکامل یافته و راهکارهای بیشتر و متنوع‌تری را برای حفظ بقا پیدا کرده است. دوستی به عنوان پدیده‌ای که به عقیدهٔ محققان به اندازهٔ عمر بشر قدمت دارد، بخشی از سرشت ما را تشکیل می‌دهد و با توان نفوذ بالایی که دارد، می‌تواند بر امواج مغزی، ژنوم و سیستم قلبی‌عروقی ما اثر مستقیم و مشهود بگذارد. یکی از نکاتی که کتاب لیدیا دنورث را ارزشمند می‌کند و بر پایهٔ آن به نتایج جالب‌تری می‌رسد، شیوهٔ رشد و شکل‌گیری مغز ما در دوران نوزادی‌ست. بنیان تعاملات اجتماعی در بخش به‌خصوصی از مغز گذاشته می‌شود و این بخش تا آخر عمر، وظیفهٔ کنترل احساس و افکار ما دربارهٔ رفتارها و قضاوت‌های جمعی را به عهده می‌گیرد. وقتی با اطلاعات شگفت‌انگیزی که لیدیا دنورث دربارهٔ رفتار طبیعی بدن ما می‌دهد، آشنا می‌شویم و سعی می‌کنیم در آن‌ها تعمّق کنیم، می‌بینیم که تمام مفاهیم انسانی که تعریف درستی از آن نداریم، در حقیقت از مجموعهٔ فرآیندهایی تشکیل شده‌اند که تکامل طبیعی و غریزه بقا برای ما تدارک دیده و ما از آن‌ها بی‌خبریم. او به ما اثبات می‌کند که کوچک‌ترین اتفاقات چه تأثیر شگفت‌انگیزی در زندگی و افکار ما دارند. او مثال نوزادی را می‌زند که توسط مادر به آرامی و با لطافت نوازش می‌شود؛ این نوازش باعث تحریک رشته‌های عصبی مشخصی در مغز می‌شود؛ این تحریک به سیستم پاداش و لذت پاسخ نشان می‌دهد و باعث ایجاد حس مثبت در کودک می‌شود. به این ترتیب همین تجربهٔ ساده می‌تواند به نوبهٔ خودش اثرگذاری عمیقی در شکل‌گیری ساختار ذهنی کودک داشته باشد و این‌ها پیش‌زمینه‌هایی‌ست که می‌تواند ناممکن‌های زیادی را در آینده به واقعیت پیوند بزند. نوشته‌های دنورث به حیطه‌های بسیاری سر می‌کشد و با نگاهی به زیست‌شناسی در تاریخ بشر و حیات، نکات آموزندهٔ بیشتر و بیشتری را ذکر می‌کند. این کتاب البته درمورد دوستی‌ست و دربارهٔ انسان‌هایی که دوستی ندارند و تنها هستند نیز، تحقیقاتی را ارائه می‌کند که اثرات مخرّب به‌طور علمی در آن‌ها مشهود است. باورکردنی نیست که چطور دوستی می‌تواند در سلامتی ما نقش داشته باشد و مکانیزم‌هایی مانند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند؛ و از سمت دیگر چگونه می‌تواند بر رفتارهای گسترده و عمیق ما در سطح اجتماع اثرگذار باشد و دیدگاه ما به زندگی را دگرگون کند. با مطالعه این کتاب یک قدم به فضای روشن علم نزدیک‌تر می‌شویم و بهتر می‌توانیم دلیل وجود داشتن انسان را درک کنیم؛ این‌که انسان ابتدا چه‌چیزی بود، چه عواملی او را به سمت آگاهی سوق داد، تا این‌جای مسیر چگونه عمل کرده و در آینده، چه سرنوشتی در انتظار او خواهد بود.