سفرنامه ابن‌بطوطه ۲ جلدی

«سفرنامهٔ ابن بطوطه» نام معمولی از ترجمهٔ کتاب عربی «تحفة النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار» است که توسط ابوعبدالله ابن بطوطه، جهانگرد مراکشی قرن هشتم هجری قمری نوشته شده است. این کتاب، یکی از مهم‌ترین آثار سفرنامه‌ای در طول تاریخ است که مسائل مهمی از فرهنگ عامه، جغرافیا، تاریخ، سیاست و حتی هنر کشورهای طی شده در سفر ابن بطوطه را برای مخاطب امروزی نقل می‌کند و از حکایات، ماجراها و داستان‌های جذابی تشکیل شده است. ابن بطوطه در این اثر با استفاده از زبانی شیوا و ساده و روایتی بدون حب و بغض شخصی و سراسر مستند و دقیق، حاصل سفرها و خاطرات شخصی‌اش را که ۲۹ سال و نیم طول کشیده‌اند، برای مخاطب نقل می‌کند و بعضا باعث شگفتی او می‌شود. همان‌طور که گفتیم، این اثر در قالب گزارشی جغرافیامحور عرضه شده اما با رویهٔ حسب حالی ابن بطوطه، جذاب‌تر هم شده است.

در همین راستا بسیاری از کشورهای دنیا تا به حال این کتاب را چاپ کرده‌اند و مترجمان بسیاری دستی بر آتش آن گذاشته‌اند. زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و پرتغالی، سه زبان مشهوری هستند که در ابتدا صاحب نسخه‌ای از این کتاب شدند. در ایران هم ناشران و مترجمان بسیاری تاکنون سراغ چاپ این اثر رفته‌اند که به نظر ما از بین آن‌ها، ترجمهٔ محمدعلی موحد، مترجم باسابقهٔ ایرانی در نشر کارنامه، پیشنهاد خوبی برای  خرید کتاب به شمار می‌آید. این نسخه در دو مجلد با جلد زرکوب، قطع وزیری و صفحه‌بندی جذاب عرضه شده است. دو جلد سفرنامهٔ ابن بطوطه مجموعه از ۱۶۶۱ صفحه تشکیل شده‌اند.

موضوع کتاب سفرنامهٔ ابن بطوطه

قطعا تا به همین‌جا هم با موضوع کلی کتاب آشنا شده‌اید، پس بیایید اندکی درمورد جزئیات این سفرنامه صحبت کنیم. به نقل خود ابن بطوطه، او در ماه رجب سال ۷۲۵ هجری قمری، به قصد حج و زیارت قبر پیغمبر از مراکش حرکت می‌کند و شاید خودش هم نمی‌داند که سفرش قرار است خیلی طولانی‌تر از این حرف‌ها باشد!

سفر حج او تقریبا سی سال طول می‌کشد و او در این راه دور و دراز، تقریبا اکثر نقاط جهان آن دوران، اعم از کشورها و منطقه‌های مصر، شام، فلسطین، حجاز، عراق، ایران، یمن، بحرین، ترکستان، بین النهرین و بخشی از هند و چین، جاوه، شرق اروپا و شرق آفریقا را تجربه می‌کند. از جالب‌ترین نکات این سفر آن‌جایی است که بدانیم به قول خود نویسنده، او نه رفیقی برای دمسازی داشته و نه کاروانی برای همراهی! تنهای تنها در سن بیست و دو سالگی وارد ماجراجویی می‌شود و در مدت سی سال جهان را می‌گردد و پس از ماجراهایی عجیب و غریب، به سلامت به مراکش بازمی‌گردد و نوشته‌هایش را در کتابی برای دوستان و آیندگانش باقی می‌گذارد.

آشنایی با ابن بطوطه، نویسندهٔ سفرنامه

ابو عبدالله محمد بن عبدالله طنجه‌ای، نام جهان‌گرد مراکشی‌الاصل قرن هشتم هجری است که بیش از هر چیزی با همین کتاب سفرنامه‌اش به شهرت رسیده است.

چه اهل جهان‌گردی باشید و به آن علاقه داشته باشید، و چه نه، احتمالا اسم شخصیتی غربی به نام مارکوپولو به گوش‌تان خورده است؛ کسی که به عنوان نماد جهان‌گردی در دنیا مطرح است و آن‌چنان تبلیغ می‌شود که حتی نامش جزئی از ضرب‌المثل‌ها شده است. کسی که اتفاقا با کمی پس و پیش، هم‌عصر جهان‌گرد مراکشی به شمار می‌آید. اما اگر بدانید که ابن بطوطه در سفرهای متعدد خودش، سه برابر مارکوپولو یعنی ۷۵ هزار مایل مسافت را طی کرده است، به عظمت کار او پی خواهید برد. بنابراین می‌توانیم ادعا کنیم که ابن بطوطه، اگر بزرگ‌ترین نباشد، یکی از بزرگ‌ترین جهان‌گردان تاریخ است.

اما با تمام این تفاسیر، جالب‌تر می‌شود اگر بدانید که ابن بطوطه و سوابق شخصیتی‌اش تنها در جهان‌گردی او خلاصه نمی‌شوند. زیرا این فاضل آفریقایی مسلمان، به عنوان یک پژوهشگر اسلامی، حقوق‌دان، قاضی، کاشف و گیتاشناس هم فعالیت کرده است و شخصیتی ویژه و چندبعدی محسوب می‌شود. چیزی که تقریبا می‌توانیم بگوییم در دورهٔ قرون وسطای اروپا، تخصص دانشمندان و فضلای ایرانی یا اسلامی بوده است و هرکدام از آن‌ها به جای یک تخصص، به صورت همزمان در چند رشته یا حوزه فعال بوده‌اند.

جملاتی از سفرنامهٔ ابن بطوطه

در فضائل دمشق روایتی خواندم از سفیان ثوری که یک نماز در مسجد دمشق برابر سی هزار نماز است و نیز از پیغمبر نقل شده که فرمود: «تا چهل سال پس از آن که دنیا همه ویران گردد هنوز در دمش خدای را خواهند پرستید. » می‌گویند دیوار جنوبی مسجد را هود پیغمبر ساخته و تربت او هم در آن‌جاست. لیکن من در نزدیکی شهر ظفار یمن نیز در محلی که احقاف نامیده می‌شود بنایی دیدم که در اندرون آن گوری بود و روی گور این عبارت را نوشته بودند: «هذا قبر هود بن عابر صلی الله علیه و سلم. » از جمله فضائل مسجد دمشق این است که چنان که خواهیم آورد، کمتر زمانی از قرائت قرآن و نماز خالی می‌ماند. مردم هر روز پس از نماز صبح در آن‌جا گرد آمده سبعی از قرآن می‌خوانند. و پس از نماز عصر هم برای قرائت دیگری که کوثریه می‌نامند گرد می‌آیند. در این قرائت از سورهٔ کوثر شروع کرده تا پایان قرآن را می‌خوانند. کسانی که در این قرائت حاضر می‌شوند مستمری مخصوصی دارند و عده‌شان در حدود ششصد تن است. کاتب‌الغیبه یا مامور حاضر و غایب هم مواظب می‌باشد و اگر کسی غیبت کرد اسمش را یادداشت می‌کند تا به نسبت غیبت از مستمری او کم بگذارند!

وقتی امیربخت سابق‌الذکر که به لقب شرف‌الملک خراسانی خوانده می‌شد بیمار گشت، سلطان هند به عیادت او رفت. امیر خواست از جای برخیزد، سلطان سوگندش داد که از تخت خود که در هندوستان کت می‌نامند فرود نیاید. برای سلطان دیوانی گذاشتند که آن را موره می‌نامند و او روی آن نشست. آن‌گاه بفرمود ترازو و طلا آوردند و بیمار را در یکی از کفه‌های ترازو بنشاندند. امیربخت گفت اگر می‌دانستم که خوندعالم چنین نیتی دارند لباس بیشتر می‌پوشیدم. سلطان گفت هم‌اکنون هرچه لباس داری بپوش. امیربخت جامه‌های زمستانی خودش را که لای آستر آن پنبه گذاشته بودند پوشید و در کفهٔ ترازو نشست، در کفهٔ دیگر آن‌قدر زر ریختند که بر کفهٔ اول چربید. سلطان گفت این زر را برگیر و تصدق سر خود کن. و آن‌گاه از منزل او بیرون رفت…