ابلوموف نام رمانی مشهور از نویسنده روسی ایوان گنچاروف است که در سال ۱۸۵۹ منتشر شد. این رمان پس از حدود ۱۲۱ سال از انتشار در روسیه توسط انتشارات گالیمار فرانسه در سال ۱۹۸۰ دوباره به چاپ رسید و این بار بسیار مورد استقبال خوانندگان و منتقدان قرار گرفت. نیکیتا میخایلکوف، کارگردان نام‌آور روسی در سال ۱۹۷۹ نیز فیلمی با اقتباس از این رمان به نام «چند روز از زندگی ابلوموف» ساخته است و همچنین مارسل کوولیه نمایشنامه‌ای با الهام از این رمان نوشت. اما ابلوموف کیست که داستانش این گونه خوانده شد و مورد تحسین قرار گرفت؟

ابلوموفیسم؛ ایدئولوژی تن‌آسایان

این کتاب داستان زندگی جوانی روستایی به نام ایلیا ایلیچ ابلوموف است که به همراه خانواده و دوستش آندره در املاک پدری‌اش واقع در یکی از روستاهای روسیه زندگی می‌کند. ابلوموف در نهایت تصمیم می‌گیرد در دولت استخدام شود. فلذا به سن پترزبورگ می‌رود و کاری در دولت پیدا می‌کند.

ابلوموف پس از سالها کار دولتی بازنشسته شده و به روستای پدری خود بازمی‌گردد. اما او دچار مشکلی شده که خود آن را ابلوموفیسم می‌نامد: او تمایل دارد ساعت‌ها روی کاناپه لم داده یا بخوابد. این کار نه به خاطر خستگی یا خواب بلکه وجهی از خلق و خو و عادت ابلوموف است. آندره دوست دیرینه ابلوموف تمام تلاشش را می‌کند که این عادت ناپسند را از سر ابلوموف بیندازد. اما او توجهی نمی‌کند و در نهایت پس از ازدواج با بیوه‌ای، کل عمر خود را به تن‌آسایی و تنبلی می‌گذارند.

ابلوموف؛ سرشار از نمادهای سیاسی

ایوان گنچاروف در ابلوموف به خوبی توانسته جامعه قرن نوزدهمی روسیه تزاری را به تصویر کشد. روسیه در آن دوران از ارتجاعی‌ترین و عقب‌مانده‌ترین کشورهای اروپایی بود اکه از ستم فراگیر فئودال‌ها و دولت مستبد تزاری رنج می‌برد. شیوه غالب اقتصاد و معیشت کشاورزی بود و دولت فاسد گامی در جهت توسعه و صنعتی‌شدن کشور برنمی‌داشت.

در چنین وضعیتی حالت رخوت و سستی در کنار عادات زشتی مانند میگساری بر مردمان روسیه حاکم شده بود. کار در دولت چیزی جز اتلاف وقت و تن‌پروری در پی نداشت. ابلوموف داستان نماد چنین تیپ شخصیتی‌ای در روسیه آن زمان است. با وجود آن که خط سیر داستان ممکن است بسیار ساده، کم‌حادثه و حتی به زعم برخی کسل‌کننده به نظر برسد اما داستان عمیقاً سیاسی است و سرشار از نمادهایی است که معناهای اجتماعی بزرگی را با خود حمل می‌کنند. ابلوموف به مانند جوانی روستایی و فئودال‌زاده که تجربه کار دولتی را دارد در نهایت به پوچی، نیست‌انگاری و سستی رسیده است.

آندره دوست دیرینه او نماد افرادی میهن‌دوست و دغدغه‌مند است که برای نجات وطن خود از چنگ استبداد و عقب‌ماندگی هر کاری می‌کنند اما در نهایت تلاش‌هایشان بی‌نتیجه می‌ماند و تغییری در شرایط به وجود نمی‌آید. برخی معتقدند در چنین جامعه‌ای تنها یک انقلاب بزرگ می‌تواند منجر به ازجاکندگی افراد و کنش‌گری سیاسی موثر آنها شود و لنین و انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نماد چنین تغییر بنیادینی بود. با این حال عده‌ای از تحلیل‌گران بدبین بر این باورند که حتی انقلاب هم نمی‌تواند منجر به تغییر عادات این افراد شود. ملتی که زیر فشار استبداد به نیست‌انگاری و کرختی برسد حتی با شنیدن صدای انقلاب و تغییر طبقه حاکمه کشور هم از جا برنمی‌خیزد. در واقع به وضعیتی رسیده است که دیگر هیچ تغییری برایش اهمیت ندارد و تنها لذت را در لذایذ لحظه‌ای و کوتاه‌مدت مانند می‌گساری می‌جوید.

لنین رهبر انقلاب روسیه در نطقی در ۱۹۲۲ گفت: «وسیه سه انقلاب را از سر گذرانده است، اما هنوز آبلوموف‌ها باقی مانده‌اند». با توجه به این نکته به نظر می‌رسد بتوان شیوه مبارزه سیاسی لنین را که با محوریت گروه‌های اندک انقلابیون حرفه‌ای و حزب بلشویک انجام می‌شد را تحلیل کرد. او می‌دانست که نمی‌تواند به چنین افرادی در مقام پیش‌برندگان انقلاب حساب کند.

دغدغه‌های فرهیخته‌ای روس نسبت به جامعه خود

ایوان گنچاروف نویسنده ابلوموف در ژوئن ۱۸۱۲، اندکی قبل از ورود ارتش ناپلئون به روسیه در مسکو به دنیا آمد. او پدرش را در ۷ سالگی از دست داد. اما از نعمت مادری دلسوز و آگاه برخوردار بود که نسبت به آینده فرزندش دغدغه داشت. فلذا ایوان را در یکی از مدارس معتبر مسکو ثبت‌نام کرد. تحصیل گنچاروف سبب شد که او نسبت به وضعیت جامعه روسیه حساس شده و تصمیم بگیرد آن را در قالب رمانی توصیف کند تا هم مخاطبان بیشتری علاوه بر اقشار فرهیخته و تحصیلکرده بدست آورد و هم از اختناق و سانسور در امان بماند. نتیجه آن رمان ابلوموف شد که هنوز هم خوانده و تحسین می‌شود.