چگونه کتاب بخوانیم

در ستایش تکنیک

«چگونه کتاب بخوانیم؟ » نوشتهٔ «مالتیمر جی آدلر» و «چارلز لینکلن ون دورن» و با ترجمهٔ «محمد صراف تهرانی» که توسط انتشارات «به نشر» منتشر شده است، عنوان کتابی است که اگر بی‌هیچ حرف اضافه و در یک جمله بخواهم درباره‌اش توضیح دهم، می‌گویم واقعاً مثل اسمش، دربارهٔ چگونه کتاب خواندن است. اگر با شنیدن این عنوان متعجب شده‌اید که مگر خواندن هم چگونگی دارد و یادگیری می‌خواهد، لازم است بدانید پیش‌نیاز مطالعهٔ هر علمی، نیازمند یادگیری تکنیک‌های مرتبط با آن است. مثلاٌ سرعت خواندن کتب ریاضی با کتب علمی‌تخیلی، برابر نیستند. یا روزنامه‌وار خواندن برای همهٔ علوم جواب نمی‌دهد. همزمان با ارائهٔ تکنیک برای بهتر خواندن و مفید و موثر خواندن، یکی از اهداف کتاب این است که خواننده‌ای قوی و پخته ارائه کند. اساتید نویسندهٔ این کتاب، امر خواندن را به مثابهٔ یک هنر معرفی می‌کنند و آن را به سطوح مختلف تقسیم کرده، بیان می‌کنند که هر سطح، مهارت‌های موردنیاز خودش را می‌طلبد.

یک خواب و دو تعبیر

کتاب بعد از تقسیم خواندن به چهار سطح ابتدایی، اجمالی، تحلیلی و منطقی و ادراک، تفکر و یادگیری، به‌اندازهٔ لازم به مباحث مربوط به هرکدام از این قسمت‌ها ورود می‌کند. نویسندگان در ابتدا به هدفمند بودن مطالعه، تاکید می‌کنند. آن‌ها بیان می‌کنند که نخستین تعبیر از خواندن، همان مسئلهٔ روزمرهٔ مطالعهٔ روزنامه و خبر و مجله است که اگرچه به معلومات خواننده اضافه می‌کنند؛ اما چیزی به ادراک او نمی‌افزایند چرا که خواننده از قبل، پیش‌نیاز فهم چنین مطالبی را در خود داشته است. اما در دومین تعبیر از امر خواندن، شخص با مطلبی که در آغاز آن را اصلاً نمی‌فهمد مواجه می‌شود. در نتیجه سطح مطلب، با سطح تفکر خواننده، همسان نیست. اینجاست که اصطلاح یادگیری پا به میان می‌گذارد و نویسندگان تاکید می‌کنند که در این کتاب، قصد دارند خواندن را با هدف فهمیدن بیشتر معرفی کرده و آموزش دهند، نه مرور چیزهایی که مخاطب از قبل می‌داند. پس اگر به روزنامه‌وار خواندن و یک شکل مطالعه کردن مطالب مختلف اعم از شعر، داستان، مقاله، نمایشنامه، کتب فلسفی، ریاضی، آثار علمی‌تخیلی و غیره عادت کرده‌اید، لازم است سری به این کتاب بزنید تا متوجه شوید هر علم و ژانری، تکنیک مخصوص به خودش را دارد تا در پایان امر مطالعه، خواندن به‌عنوان یک امر مفید انجام شده باشد و اهداف تعیین‌شده از قبل، برآورده شوند.

هر کتابخانه، یک جلد

اگر دانش‌آموز، دانشجو، منتقد، نویسنده، یا حتی یک خوانندهٔ معمولی هستید و خلاصه، به هر طریقی با خواندن سر و کار دارید، بالاخره بخشی از این کتاب خواهد بود که برایتان مفید باشد. ضمن معرفی تکنیک، یکی از اهداف مهم کتاب این است که پیش‌داوری‌ها را خط بزند و به خواننده بفهماند که هر اثری را، در چارچوب منطقی خودش بررسی کند. به همین جهت به‌نظر من اگرچه ایدهٔ تدریس این کتاب در مدارس شاید زیادی آرمانی به‌نظر برسد، اما ایدهٔ اینکه هر کس توی کتابخانه‌اش یک جلد از این کتاب را داشته باشد، زیادی هم رویاپردازانه نیست و ضروری به‌نظر می‌رسد. کتاب درواقع مرجعی است که نیاز نیست یک شب بازش کرده و تمامی آن را حفظ کنید، بلکه می‌توانید درخور نیازتان، به بخش‌های مختلف آن رجوع کنید تا اگر خواندن برایتان تبدیل به امری گیج‌کننده شده، کتاب چراغ راهتان باشد و به شما نشان دهد چه‌کار کنید که در این مسیر، گم نشوید. ۸۰ سال از نخستین چاپ کتاب می‌گذرد اما کماکان از پرفروش‌ترین‌هاست و بسیار توصیه می‌شود. در نگاه اول؛ شاید جلد و قطر آن دلتان را بزند اما مطمئناً ورق زدنش و مرور تیترهای جذاب، نظرتان را برخواهد گرداند.