اگزیستانسیالیسم نوعی امانیسم است

یک سخنرانی مکتوب!

«اگزیستانسیالیسم نوعی اومانیسم است» عنوان کتابی است که دربرگیرندهٔ متن یکی از سخنرانی‌های مهم «ژان پل سارتر» نویسنده و فیلسوف مشهور فرانسوی است. بعد از رمان«تهوع» که دربردارندهٔ اولین آموزه‌های بنیادین مکتب اگزیستانسیالیسم می‌باشد، این سخنرانی انجام شده در سال ۱۹۴۵ را می‌توان به‌نوعی مانیفستی از اگزیستانسیالیسم دانست؛ مانیفستی که در آن آموزه‌ها و اصول این مکتب جوری واضح و با ذکر مثال‌های مختلف مطرح و شکافته می‌شوند که حتی مخاطب عام و غیرخاص فلسفه هم می‌تواند با آن همراه شود، یادداشت بردارد و بیاموزد. بعد از اینکه «ژان پل سارتر» در سال ۱۹۴۳ کتاب «هستی و نیستی» را منتشر می‌کند که در آن طی سه بخش اصلی، با استفاده از الگوی پدیدارشناسی، مکتب اگزیستانسیالیسم را توضیح می‌دهد، باوجودی‌که کتاب برای مخاطبین جدی فلسفه تبدیل به اثری مهم و پرطرفدار می‌شود، نمی‌تواند قشر مخاطبین عام را با خود همراه کند. در نتیجه این سخنرانی برای تبیین ابهامات ایجاد شده بعد از انتشار آن کتاب، نخستین‌بار در پاریس انجام شده و بعد از آن به شکل مکتوب درمی‌آید و ترجمه و پخش می‌شود.  

آداب رد تهمت!

سارتر در این سخنرانی، ابتدا به اتهامات گوناگونی که گروه‌های مختلف اعم از فلاسفه یا کاتولیک‌های مذهبی به اگزیستانسیالیسم وارد دانسته‌اند، پاسخ می‌دهد. او با پل زدن بین اومانیسم و اگزیستانسیالیسم، انسان را به‌عنوان موجودی دارای اراده، مستقل، و مسئول انتخاب‌ها و فردیت خودش تعریف می‌کند. سپس به بیان چرایی و اهمیت مسئلهٔ وجود داشتن یا نداشتن خدا در فلسفهٔ هستی‌گرایی می‌پردازد، اصول بنیادین این مکتب از جمله اصل عینیت‌گرایی (subjectivism) را معرفی می‌کند، و چرایی مقدم بودن وجود بر ماهیت را می‌شکافد. در کنار پرداختن به این مضامین، پاسخ به نقدهای وارده به رمان تهوع نیز از مطالب مهمی است که در این سخنرانی به آن اشاره می‌شود.

یک کتاب مرجع فلسفی؟

کتاب یادشده علاوه بر دربرداشتنن متن کامل سخنرانی سارتر، شامل سه بخش دیگر نیز هست. هرکدام از این بخش‌ها، مقالاتی را دربرمی‌گیرند که هرکدام به‌نوعی، از زاویه‌دیدهای مختلف به تعریف، تبیین و نقد اگزیستانسیالیسم پرداخته‌اند. این مقالات که از منابع مختلفی گردآوردی شده‌اند عبارتند از «اگزیستانسیالیسم»، «جعل معنا از نگاه سارتر و نقد و بررسی آن بر اساس مبانی شناخت‌گرایی» و «اصالت و انسان اصیل از نگاه سارتر و مولانا» که در پایان هرکدام، منابع و مآخذ استفاده شده برای تحقیق نیز ذکر شده است. اگرچه نمی‌توان تمام این کتاب را به‌عنوان یک مرجع جامع و کامل برای آگاهی دربارهٔ اگزیستانسیالیسم معرفی کرد، اما می‌توان با مطالعه‌اش، نظرگاه‌های مختلف دربارهٔ این مکتب را موردبررسی قرار داد، از شیوهٔ پاسخگویی سارتر به منتقدین و مخالفین سیاسی و مذهبی و… آگاه شد و حتی در سطحی ساده‌تر و ابتدایی‌تر، به‌عنوان یک مخاطب عام، با این فلسفه با کلماتی ساده و روان و مثال‌هایی واضح از زندگی روزمره، آشنایی پیدا کرد و ابهامات توی ذهن دربارهٔ یک‌سری تعاریف اساسی که به‌نظر مشکل می‌آیند را برطرف کرد.

جابه‌جایی مقدمه!

این کتاب را نشر «جامی» در ۱۹۲ صفحه، شامل مقالات و صفحه‌های منابع، منتشر کرده و گردآوری و ترجمهٔ مطالب را هم «داود صدیقی» به‌عهده داشته است. در مقدمه‌ای که مترجم در ابتدای کتاب آورده، آنچه سارتر در سخنرانی‌اش ایراد کرده با بیانی شیوا و واضح، به شکل چکیده‌ای از کل مطلب، به رشتهٔ تحریر درآمده است. اگر برای رفتن سراغ چنین کتابی تردید دارید، خواندن مقدمه قبل از رفتن سراغ متن اصلی، به شما کمک خواهد کرد که بدانید توی کتاب چه می‌گذرد؛ اما اگر مخاطب نیمه‌جدی فلسفه هستید و پیش‌زمینه‌ای از آنچه قرار است بخوانید توی ذهنتان وجود دارد، خواندن مقدمه را بگذارید برای وقتی کتاب تمام شد، تا مروری مختصر باشد روی مطالبی که در کل کتاب خوانده‌اید.