نردبان شکسته

باراک اوباما آن را «یک کار اقناع‌پذیر و خواندنی» نامیده است؛ آدام آلتر، نویسنده و تاجر معروف آن را «یک گزارش مهم، سر وقت و زیبا» معرفی می‌کند و منتقد نشریهٔ نیویورک تایمز درموردش نوشته است: «درخشان… یک کتاب مهم و جالب که بیان می‌کند نابرابری چگونه باعث یک بحران عمومی در آمریکا خواهد شد.»

درمورد کتاب نردبان شکسته (به انگلیسی: The Broken Ladder) صحبت می‌کنیم؛ کتابی با زیرعنوان «چگونه نابرابری بر طرز فکر زندگی و مرگ ما تاثیر می‌گذارد؟» که احتمالا تاثیرگذاری خود بر ذهن مخاطب را از همین زیرعنوان بکر و مهم شروع می‌کند. نردبان شکسته نوشتهٔ کیث (یا کیت) پین، (Keith Payne)، استاد روانشناسی اهل ایالات متحدهٔ آمریکا است. این کتاب تحقیقی جامعه‌شناسانه دربارهٔ اثرات بی‌عدالتی اقتصادی و اجتماعی بر طرز نگرش، حیات و فوت انسان‌ها به شمار می‌رود؛ اما علاوه بر جامعه‌شناسی غلیظ و روانشناسی عمیقش، می‌توانیم به خاطر بهره بردن از راهکارها، آن را در دستهٔ کتاب‌های خودیاری هم جایگذاری کنیم. البته کتاب نردبان شکسته، برخلاف آثار مشابه و هم‌دسته‌اش در ژانر خودیاری (که بیشتر سانتی‌مانتال هستند)، اتفاقا برای استفادهٔ افراد فرودست نوشته شده است. بنابراین اگر از طبقهٔ ثروتمند جامعه نیستید و در طبقهٔ کارگر یا متوسط قرار دارید، پیشنهاد می‌کنیم که حتما به خرید کتاب نردبان شکسته گوشه‌چشمی داشته باشید. این کتاب برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ میلادی در آمریکا به انتشار رسید و سپس به بسیاری از زبان‌های زندهٔ دنیا ترجمه شد. نردبان شکسته را سمانه پرهیزکاری به زبان فارسی برگردانی کرده است و این کتاب، در سال ۱۳۹۸ و توسط نشر میلکان در ایران هم به چاپ رسیده است. نسخهٔ نشر میلکان از نردبان شکسته، مشتمل بر ۲۲۴ صفحه از قطع رقعی است؛ نسخه‌ای که با رسیدن به چاپ چهارم خود، طی دو سال نشان می‌دهد چه‌قدر محبوب بوده است.

موضوع کتاب نردبان شکسته

نردبان شکسته موضوع جالب، دلپذیر و در عین حال دغدغه‌مندی را –علی‌الخصوص برای قشر ضعیف یک جامعه- دربر دارد. این کتاب با طرح این مساله آغاز می‌شود که سطوح نابرابری در جهان مدرن امروز، به هیچ وجه با گذشته قابل مقایسه نیست و به طرزی افراطی با شکاف‌ها و گسست‌های اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو شده‌ایم که حتی ورای مسائل صرفا مالی هستند. از نظر کیث پین، نابرابری اجتماعی، نه‌تنها ما (یعنی انسان‌های یک جامعه) را از نظر اقتصادی از همدیگر جدا می‌کند، بلکه پیامدهای عمیقی هم در سبک زندگی، طرز بینش و حتی نوع نگاه و برداشت ما نسبت به موضوعات اخلاقی در پی دارد. برای مثال، از نظر پین در جامعه‌ای نابرابر، حتی انسانی که فقیر نیست هم می‌تواند حس فقیر بودن داشته باشد. مهم‌ترین چیزی که پین در این کتاب دنبال می‌کند، این است که ما انسان‌ها وظیفه داریم در ابتدا نابرابری را بشناسیم و تعریف خوبی از آن داشته باشیم، سپس بفهمیم که اثرات نابرابری چیست و این مفهوم چگونه به جهان ما فرم داده است و در آخر، برای برون‌رفت از این مسابقهٔ نابرابری مقایسه و شکاف اجتماعی خارج شویم.

سوسیالیسم در نردبان شکسته

کتاب نردبان شکسته جزو کتاب‌هایی است که به طرز عمیقی از ایدئولوژی سوسیالیستی بهره می‌برد یا شاید اگر محتاط‌تر صحبت کنیم، به سوسیالیسم گرایش دارد. بنابراین در جای‌جای این کتاب، علاقهٔ نویسنده و تحلیل فضای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشورهایی با مدل جامعهٔ سوسیال‌دمکرات، مانند کشورهای حوزهٔ اسکاندیناوی –خاصه سوئد- را خواهید دید. لازم به ذکر است که اگر به مکتب سوسیالیسم علاقه‌مندید یا می‌خواهید با آن آشنا شوید، می‌توانید مطلب مجلهٔ کتابچی با عنوان «آشنایی با مکتب سوسیالیسم» را مطالعه نمایید. اما برخلاف انتظار احتمالی شما، نویسندهٔ کتاب نردبان شکسته، یعنی کیث پین، مشکل خاصی با لیبرالیسم ندارد و بیشتر نقدهای خود را معطوف به محافظه‌کاران آمریکایی می‌کند.

آشنایی با کیث پین، نویسندهٔ کتاب نردبان شکسته

کیث پین، استاد رشتهٔ روانشناسی و علوم اعصاب دانشگاه کارولینای شمالی آمریکا (UNC Chapel Hill) است. او به واسطهٔ رشتهٔ تحصیلی و آموزشی خود، می‌تواند گزینه‌ای بسیار مناسب برای نگارش کتاب حاضر باشد. درواقع پین اولا از تجربه‌های بسیار زیادی از اجتماع برخوردار بوده و ثانیا می‌توانسته مدل جامعه‌شناسی خود را علاوه بر یافته‌های جامعه‌شناختی، با روان‌کاوی هم به هم بیامیزد.

جملاتی از کتاب نردبان شکسته

محققان یک جفت نمودار دایره‌ای را به سوژه‌ها نشان دادند که دو نوع توزیع متفاوت ثروت را نمایش می‌دادند. برخلاف بی‌اطلاعی شرکت‌کنندگان، یکی از نمودارها توزیع واقعی ثروت در ایالات متحده و دیگری توزیع واقعی ثروت در سوئد را به تصویر می‌کشید. از شرکت‌کنندگان خواسته شد جامعه‌ای را که دوست دارند در آن زندگی کنند، انتخاب کنند، البته مشروط بر این که موقعیت نهایی آن‌ها در جامعه به صورت تصادفی تعیین شود. به بیان دیگر، شرکت‌کنندگان در پشت پردهٔ بی‌خبری قرار گرفتند و به آن‌ها اجازه داده شد دست به انتخاب بزنند. رقمی خیره‌کننده از آمریکایی‌ها، یعنی ۹۲ درصد، مدل سوئد را انتخاب کردند!

خطای بنیادی اسناد در بسیاری از بسترها اعمال می‌شود: فارغ‌التحصیل کالج باهوش است، معتاد به مواد مخدر ارادهٔ ضعیفی دارد، کسی که با کوپن دولتی غذا می‌خرد تنبل است [و…]. یکی از دلایل رواج این خطا این است که فکر کردن دربارهٔ افراد بسیار ساده‌تر از موقعیت‌ها است. محققان در مطالعات جدید دریافته‌اند که وقتی افراد همزمان با انجام قضاوت ذهنی، به واسطهٔ انجام کار دیگری دچار حواس‌پرتی می‌شوند، تمایل به نادیده گرفتن موقعیت تشدید می‌شود. به بیان دیگر، احتمال این که وقتی عجله دارید، سرتان شلوغ است، خسته‌اید یا کار زیادی دارید، چشم‌تان را روی موقعیت سایر افراد ببندید بیشتر است. توجه به این که فارغ‌التحصیل کالج ممکن است از کمک روابط خانوادگی استفاده کرده باشد، یا دریافت‌کنندهٔ کوپن غذا ممکن است انسانی سخت‌کوش بوده و صرفا در شغلی کم‌درآمد گیر افتاده باشد، به کار ذهنی اضافی نیاز دارد.

لیبرال‌ها تغییر را صرفا به خاطر خود تغییر نمی‌خواهند، بلکه معتقدند بعضی بخش‌های جامعه عملکرد خوب و بعضی دیگر عملکرد ضعیفی دارند. هر دو نوع عملکرد، ثمرهٔ ساز و کارها و روش‌های تثبیت‌شده‌اند؛ به همین دلیل لیبرال‌ها تحت تاثیر سنت قرار نمی‌گیرند و حس می‌کنند باید بخش‌هایی از جامعه را که دچار سوءعملکردند تغییر داد. آن‌ها در مقایسه با محافظه‌کاران به استفاده از قدرت استدلال انسانی، به منظور یافتن راه حل‌های منطقی برای مشکلات، اعتماد بیشتری دارند. لیبرال‌ها به پیروی از فلاسفه‌ای چون ژان ژاک روسو و جان لاک، مشتاق بازنویسی قواعد جامعه با هدف بهبود مداوم آن‌ها هستند.