مکتب را به خانه ببریم

کتاب «قصه‌های حسنی» نوشتهٔ محمدرضا یوسفی، مژگان شیخی و محمدرضا شمس، کتابی شامل ۷۲ قصهٔ کودکانه است که البته برخلاف اسمش فقط شامل قصه‌های حسنی نیست و طیف وسیعی از داستان‌های کودکانهٔ عامیانه را دربرمی‌گیرد.

روایت قصهٔ اصلی و مرجع (وجه تسمیه) ضرب المثل‌هایی مانند «مار از پونه بدش میاد، سر راهش سبز می‌شه»، «بزک نمیر بهار میاد کمبزه با خیار میاد»، «آواز دهل شنیدن از دور خوش است»، «کوه به کوه نمی‌رسه، آدم که به آدم می‌رسه» و چندین ضرب‌المثل دیگر، بخش اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند؛ این که هر ضرب‌المثلی بنا به چه داستانی خلق و ماندگار شده قطعا نه تنها برای کودکان که برای بزرگسالان هم جذاب است.

از طرف دیگر، بعضا داستان‌های جدیدی برای ضرب‌المثل‌های دیگر که داستان غیرکودکانه دارند یا وجه تسمیه‌شان گم شده، تالیف شده است تا کودکان با آن‌ها هم آشنا شوند؛ مثل ضرب‌المثل «فلفل نبین چه ریزه، بشکن ببین چه تیزه» که نوعی از حسن تعلیل را از سوی نویسندگان خوش‌ذوق این مجموعه تداعی می‌کند.

غیر از این دو بخش، داستان‌های تالیفی بکر (اورژینال) هم در دستور کار نویسندگان بوده و خلق بالذات صورت گرفته که البته نویسندگان مدعی‌اند، همین داستان‌ها هم با اقتباس یا الهام از روی ضرب‌المثل‌ها و حکایات قدیمی استخراج یا ساخته شده‌اند.

پس در واقع با خرید چنین کتابی برای کودک‌تان، نه فقط کتاب قصه، که یک اثر آموزشی هم تهیه کرده‌اید.

به همهٔ این‌ها اضافه کنید که تصویرسازی‌های کودکانهٔ کاظم طلایی با زمینهٔ سادگی خاص خود، جلوهٔ ویژه و صمیمانه‌ای به کتاب حاضر داده است.

«قصه‌های حسنی» که در کتاب فارسی دوم دبستان هم معرفی شده، یک مجموعهٔ شش جلدی از سری کتابی با همین عنوان است که قبلا در شش جلد جداگانه به نام‌های «حسنی به مکتب نمی‌رفت»، «حسنی را خواب برده»، «حسنی و گل خندان»، «حسنی به خانه‌اش نرسید»، «حسنی و دیو» و «حسنی و کلاغ» به چاپ رسیده بود.

شاهنامهٔ کودکانه

اگر فردوسی، افسانه‌های اساطیری فارسی را برای ایرانیان جاودانه کرد و خود، جاودانه شد، به همان دلیل، نقش نویسندگانی که داستان‌های عامیانه‌تر مردم کوچه و بازار، داستان‌های مادربزرگ‌ها و مسائلی از این دست که سینه به سینه نقل شده‌اند را مکتوب می‌کنند هم در ادبیات فارسی غیرقابل چشم‌پوشی است.

در کتاب حاضر، همان‌طور که گفتیم، بخش زیادی از اثر، در گونهٔ بازآفرینی جا می‌گیرد یعنی با الهام از داستان‌های قدیمی، داستان‌های به‌روزتری برای ارتباط بهتر نسل جدید، نوشته شده‌اند.

از سویی دیگر، بسیاری از ضرب‌المثل‌های بخش اول، عینا از منابع قدیمی یافته و صرفا بازنویسی شده‌اند؛ بنابراین باید جنبهٔ پژوهشی تالیف چنین اثری را هم درنظر گرفت.

اینکه، کودک هر نسلی با ادبیات عامهٔ سنتی که متعلق به فرهنگ پیشینیان خود بوده آشنا شود قطعا قابل قدردانی است و در اینجا علاوه بر ضرب‌المثل‌های شناخته شده، بحث «متل» که گونه‌ای روبه فراموشی محسوب می‌شود پیش می‌آید.

متل‌هایی که در آموزش قدمایی ما که در مکتب صورت می‌گرفت نقشی تعیین‌کننده داشتند و سنگ‌بنای انتقال مفهوم بودند. این‌گونه آموزش غیرمستقیم با نمادگرایی و استفاده از حکایات و خرافه (در اینجا به عنوان امری مثبت) هم در آثار ادبیات تعلیمی ما مانند قابوس‌نامهٔ عنصرالمعالی، مثنوی معنوی مولانا و گلستان و بوستان سعدی و هم در آثار دست‌دومی مانند کلیله و دمنه رواج داشت اما مدت‌هاست که رو به انحطاط رفته و با از بین رفتن نقش مهم چنین داستان‌هایی، شاهد ترویج قهرمانان کودک سایر کشورها مانند بِن‌تن، دیجی‌مون و… هستیم.

سه تفنگدار!

نویسندگان کتاب، هر سه ید بیضائی در معجزات دنیای ادبیات کودک دارند.

محمدرضا یوسفی، نویسنده و مترجم شناخته شدهٔ حوزه کودک و نوجوان، خالق آثار ماندگاری است. او که پس از انقلاب با مجله‌های مشهوری مانند کیهان بچه‌ها، رشد نوآموز، کودک و دانش‌آموز، سروش کودک و نوجوان، باران، سلام بچه‌ها، پوپک و… همکاری داشت، کتاب‌های زیادی درحوزهٔ کودک نوشته که از مهم‌ترین آنان می‌توان به پهلوان پنبه، قصه‌های علمی، دامنی پر از ستاره و قصه‌های بترس برای بچه‌های نترس اشاره کرد.

مژگان شیخی، دیگر نویسنده‌ای است که در این مجموعه حضور دارد. او تاکنون بیش از صد داستان کهن را برای کودکان بازنویسی کرده است. دستی برای دوستی، شنبه‌ای که نیامد و گلی در سرزمین زمستان‌ها از جمله آثار شیخی هستند.

محمدرضا شمس، نویسنده و نظریه‌پرداز ادبیات کودکان و نوجوانان است که مهم‌ترین جایزهٔ این حوزه یعنی جایزهٔ «هانس کریستین آندرسن» را در سال ۲۰۰۰ میلادی برنده شد. شمس را که تاکنون بیش از دویست اثر داستانی نوشته، بیشتر با کتاب‌های کودکانه‌ای چون ماه‌منیر، یک وجب آسمان و نامه‌هایی به آقاغوله می‌شناسیم.