دنیای قشنگ نو

«دنیای قشنگ نو»(به انگلیسی: Brave New world) عنوان رمانی از «آلدوس هاکسلی» نویسنده و فیلسوف شناخته‌شده و پیشگام انگلیسی در زمینهٔ ادبیات مدرن است که نخستین بار در سال ۱۹۳۲ منتشر شده است. این کتاب مشهور و مهم در زمینهٔ ادبیات علمی‌تخیلی، به فارسی نیز برگردانده شده است. یکی از این ترجمه‌ها، متعلق به «سعید حمیدیان» است که انتشارات نیلوفر برای دوازدهمین بار، آن را در زمستان ۱۳۹۹ منتشر کرده است. اولین نسخهٔ این ترجمه، در سال ۱۳۵۲ توسط نشر پیام منتشر شده است.

و اما ماجرای این دنیای نو و قشنگ چیست؟ لندن را تصور کنید در سال ۲۵۴۰ میلادی. تکنولوژی در آن زمان، به حدی پیشرفت کرده که کاملاً شکل زندگی را تغییر داده. آدم‌ها در این پادآرمانشهر پیشرفته، دیگر از رحم مادر زاییده نمی‌شوند، بلکه با روش‌های آزمایشگاهی متولد می‌شوند. این فرآیند مصنوعی تولد، با تعیین طبقهٔ اجتماعی آدم‌ها از همان هنگام که یک سلول تخم بیش نیستند، انجام می‌شود. آدم‌ها در همان زمان به چهار گروه آلفا، بتا، گاما و اپسیلون تقسیم می‌شوند که به ترتیب از نظر جایگاه و نقش اجتماعی، نسبت به یکدیگر برتری دارند و هر کدام، قشری از اقشار گوناگون جامعه را تشکیل می‌دهند. تمام هدف این دنیای نو که فقر و بیچارگی را نابود کرده، زندگی آسان و از بین بردن رنج است. در نتیجه در این فضای ماشینی خوب و خوش و خوشحال، همه به ظاهر شاد و راضی هستند و اگر هم ذره‌ای حس بد داشته باشند، مخدری به اسم «سوما» را می‌اندازند بالا و تمام حال بدشان فوراً می‌پرد.

در ستایش شک

این وسط روانشناسی به نام «برنارد» که از این نشئگی بی‌علت در دنیای به ظاهر خوشش خسته است و دوست دارد بپرسد و شک کند و تجربه تا افکار مستقل خودش را داشته باشد، تصمیم می‌گیرد به سفری خارج از این جهان متمدن برود؛ جایی که تحت‌عنوان «وحشی‌کده» شناخته می‌شود و آدم‌های ساکنش هم «وحشی» نامیده می‌شوند؛ آدم‌هایی که از لحاظ سبک زندگی و امکانات و همه‌چیز، با آدم‌های ساکن تمدن تفاوت دارند. ورود برنارد به آنجا و آشنا شدنش با مادر و پسری به نام «لنینا» و «جان»، قرار است حوادثی را در این دنیای آرام و مثلاً دوست‌داشتنی کلید بزند… اما کدام حوادث؟ باید در کتاب به جستجویشان پرداخت.

ایده‌های کهنهٔ کماکان تازه

ایده‌های توی کتاب دنیای قشنگ نو حتی برای مخاطب امروزی هم جذاب و تازه هستند؛ چه برسد به هنگامی که با سال انتشار مقایسه‌شان می‌کنیم. به‌جز مواردی که در زمینهٔ پیشرفت تکنولوژی می‌توان مثالشان زد، مانند تلقیح مصنوعی، شرطی‌سازی آدم‌ها، سفینه‌های شخصی و غیره، کتاب ایده‌های بامزه‌ای هم در زمینهٔ روابط انسانی و فرهنگ حاکم بر جامعه دارد. مثلاً از آنجایی که امر «زنده‌زایی» دیگر در این دنیا وجود ندارد و تولد شکل آزمایشگاهی خود را دارد، کلماتی مانند «مادر» و «پدر» قبیح و زشت و به منزلهٔ فحاشی به حساب می‌آیند! یا در زمینهٔ دین و پرستش خدا، مردم «حضرت فورد» را ستایش و اطاعت می‌کنند و تاریخ تقویمی‌شان نیز به بعد از فورد تقسیم شده است!

نام‌گذاری به روش هاکسلی!

جذابیت این ایده‌های بامزه، در کنار روشی که هاکسلی برای نامگذاری شخصیت‌هایش انتخاب کرده است، تکمیل می‌شود. کاراکترهای او اغلب نام‌هایشان برگرفته از انسان‌های شناخته‌شده‌ای مانند کارل برنارد مارکس، هنری فورد، مصطفی کمال آتاتورک، ژان ژاک روسو و بسیاری افراد دیگر است که البته هاکسلی با روش هجوآلود خودش، در این اسامی دستکاری نیز کرده است. مثلاً مصطفی آتاتورک به مصطفی موند تبدیل شده؛ و مثال‌های بامزهٔ دیگر که البته شاید جذاب‌تریشنان «حضرت فورد» باشد که درواقع، بازی هاکسلی است با کلمهٔ Lord  به معنای خداوند و همزمان به کلمهٔ فورد که برند یک شرکت خودروسازی و نمادی از دنیای مدرن صنعتی است نیز طعنه می‌زند. از این بازی‌های زبانی جالب زیاد در کتاب می‌شود پیدا کرد.

کتاب در کنار داستان جذابی که می‌تواند برای یک مخاطب عام و مخاطب شیفتهٔ داستان‌های علمی‌تخیلی داشته باشد، در ابعاد مختلفی مانند جامعه‌شناسی، زمینهٔ فلسفی و به‌ویژه علم روانشناسی که در مسئلهٔ تولد مصنوعی و پرورش شخصیت‌ها و شرطی‌سازی آن‌ها از نظر علم خواب‌آموزی نقش مهمی دارد، قابل بررسی است و حرف برای گفتن دارد. سوژه‌ها باوجود گذشت یک بازهٔ زمانی ۸۹ ساله، همچنان تازگی خود را حفظ کرده‌اند، هرچند خود هاکسلی در صحبت‌هایش اذعان کرده بوده که دنیا با سرعتی بسیار شگفت‌آورتر از آنچه او در ذهن داشته و پیش‌بینی کرده، رو به پیشرفت است.

تمرین مدارا

به همین دلایل، خواندن این کتاب نه تنها پیشنهاد می‌شود بلکه برای مخاطب حرفه‌ای ادبیات ضروری هم هست. اما آیا ترجمه توانسته حق مطلب را ادا کند؟ می‌توانم بگویم هم بله و هم خیر؛ اگر قرار باشد خیلی خلاصه به کیفیت ترجمه اشاره کنم باید بگویم اگرچه ایراد فاحشی نمی‌توان از آن گرفت اما دایرهٔ واژگان انتخابی حتی در زمان خودش هم بسیار فخیم بوده و لااقل مخاطب امروزی را چندان راضی از خواندن برنمی‌گرداند. در نتیجه این ترجمه، لذت‌بخش نیست بلکه باید با آن کنار آمد و مدارا کرد.