هزینهٔ نهایی صفر

«هزینهٔ نهایی صفر» کتابی‌ست دربارهٔ اینترنت، اقتصاد و آینده‌ای برپایهٔ اطلاعات. عنوان فرعی این کتاب، «طلوع اینترنت اشیا و همداری مشارکتی، افول سرمایه‌داری»، تاحدودی مباحث اصلی این کتاب را برای ما روشن می‌کند. جرمی ریفکین اقتصاددان و جامعه‌شناس آمریکایی‌ست که اکثر آثارش را حول محور تاثیراتی نوشته که رشد فناوری و تغییرات اجتماعی، بر بازار کار و اقتصاد می‌گذارد. مفهوم اصلی که در این کتاب استفاده شده «اینترنت اشیا»ست؛ مفهومی که بازه‌ای گسترده از دستگاه‌های دیجیتالی، الکترونیکی و مکانیکی را که تحت یک شبکهٔ هوشمند قرار دارند، دربر می‌گیرد. در تعریف اینترنت اشیا از مفهوم «همدارهای مشارکتی» استفاده می‌شود. نویسنده ادعا می‌کند در آینده‌‎ای نزدیک و با گسترش بیش از پیشِ اینترنت، انرژی و لجستیک نیز مانند اطلاعات در دسترسی کامل مردم قرار خواهند گرفت؛ به این ترتیب سیستم اقتصادی سرمایه‌داری کارکرد سابق خود را از دست می‌دهد و مصرف‌گرایی دیگر ضروری نخواهد بود. این کتاب اولین بار در سال ۲۰۱۴ منتشر شد و با کسب نمرهٔ ۴٫۴ از ۵ در وبسایت آمازون، نشان داد که برای خوانندگان هم بسیار جذاب و کاربردی بوده است. از آثار دیگر جرمی ریفکین می‌توانیم به «انقلاب صنعتی سوم» و «پایان کار» اشاره کنیم. «هزینهٔ نهایی صفر» به کوشش نشر «آموخته» و به ترجمهٔ «سعید زرگریان» به چاپ رسیده؛ از آثار دیگر این مترجم نیز، که با همین کتاب در یک مجموعه قرار می‌گیرد، می‌توانیم به «اقتصاد روایی» از رابرت جی. شیلر، «چگونه هر چیزی را اندازه بگیریم؟» از داگلاس هابرد، و دو کتاب «خلق محتوا، خلق مشتری» و «قدرت محتوا» از جو پولیتسی اشاره کنیم.

فصل‌ها و موضوعات کتاب «هزینهٔ نهایی صفر»

پس از پیش‌گفتار مترجم، اولین بخش کتاب «تغییر بزرگ پارادایم» نام دارد. در این بخش نویسنده دربارهٔ فرهنگ اشتراک‌گذاری نوینی بحث می‌کند که در نسل‌های جدید، بیشتر و بیشتر جا افتاده و این فرهنگ، بازار آزاد مردمی تازه‌ای را دربرابر اقتصاد آزاد سرمایه‌داری به وجود آورده است. در این نوع از بازار که نویسنده آن را «همداری مشارکتی» می‌نامد، به‌نوعی به نظریهٔ کمونیسم برمی‌گردیم؛ اما در قالبی نو و در بستر شبکه‌های اینترنتی. سپس کتاب به ۵ بخش اصلی تقسیم می‌شود:

تاریخ ناگفتهٔ سرمایه‌داری

در این بخش ابتدا از نظام فئودالیستی حاکم بر اروپای قرون وسطا شروع می‌کنیم و با پایه‌های شکل‌گیری سرمایه‌داری آشنا می‌شویم. نویسنده ادعا می‌کند در نظام ارباب‌رعیتی نیز همدارهای مشارکتی در بستر زمین‌های کشاورزی وجود داشته و این مسئله امروز در قالب تکنولوژی خودش را نشان داده است. در ادامه نیز می‌خوانیم که چطور تولّد صنعت چاپ و استفاده از آب و باد در صنایع دیگر، باعث گسترش اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد شد.

جامعه‌ای با هزینه نهایی نزدیک به صفر

در این بخش ابتدا با تعریف هزینه نهایی صفر و بهره‌وری آشنا می‌شویم:

بهره‌وری معیاری از بازده مولد است که از تقسیم آن‌چه تولید می‌شود به آن‌چه برای تولید لازم است، به‌دست می‌آید.

نویسنده این قسمت را با توضیح اصول اقتصادی در بازار آزاد سرمایه‌داری به طرح مثال‌هایی از تاریخ معاصر اروپا می‌پردازد. اینترنت اشیا به‌طور مفصل شرح داده می‌شود و این پدیده، به عقیدهٔ نویسنده انقلاب بزرگی در اقتصاد جهانی‌ست.

طلوع همدارهای مشارکتی

همداری پدیدهٔ تازه‌ای نیست؛ چراکه می‌توانیم مثال‌هایی از آن را در برهه‌های مختلف تاریخی ببینیم. در این بخش می‌خوانیم که این پدیده چگونه دوباره در جهان مدرن دوباره کشف شده و اهمیت پیدا می‌کند. در ادامه زمینه‌های نبرد بازار آزاد مردمی با سرمایه‌داری را می‌شناسیم و پیوند تنگاتنگی که این پدیده با تکنولوژی و فناوری روز دارد، برای ما روشن خواهد شد.

سرمایهٔ اجتماعی و اقتصاد اشتراکی

مفهوم مالکیت قدمتی به اندازهٔ عمر تاریخ بشر دارد؛ در این بخش نویسنده نظریه‌ای را ارائه می‌کند که طبق آن این مفهوم دیگر کارکرد خود را از دست می‌دهد و اشتراک‌گذاری، همه‌چیز را پوشش می‌دهد. ریفکین شرح می‌دهد که چگونه در آینده علم پزشکی دگرگون خواهد شد و تبلیغات دیگر در جهان جایی نخواهد داشت.

اقتصاد فراوانی

در این بخش نویسنده توضیح می‌دهد که با ورود گستردهٔ اینترنت اشیا به چرخهٔ اقتصاد، چگونه در روند قبلی آن اختلال ایجاد می‌شود و تولید و توزیع معنای خود را از دست می‌دهد. در ادامه با مفهوم فراوانی در اقتصاد عملی آشنا می‌شویم و مایحتاجی که برای رسیدن به شادی نیاز داریم، به چالش کشیده می‌شود.

دربارهٔ نویسنده؛ جرمی ریفکین

جرمی ریفکین متولد ۱۹۴۵، اقتصاددان و نظریه‌پرداز اجتماعی، استاد دانشگاه، نویسنده، سخنران، مشاور و فعال سیاسی‌ست. ریفکین نویسندهٔ ۲۱ کتاب دربارهٔ تاثیر تغییرات تکنولوژیک و علمی در اقتصاد، نیروی کار، اجتماع و محیط‌زیست است. او طراح اصلی برنامه پایداری اقتصادی بلند مدت انقلاب صنعتی سوم برای حل چالش سه‌گانه بحران اقتصادی جهانی، امنیت انرژی و تغییرات آب‌وهواست.