معرفی و بررسی کتاب استبداد شایستگی
از همان دوران کودکی و زمانی که سوالات اولیه و بذر چرایی‌های منطقی و غیرمنطقی در ذهنمان جوانه می‌زد یکی از آن دسته پرسش‌هایی که با بزرگ‌ترها در میان می‌گذاشتیم این بود که «چرا ما این‌جا به دنیا آمده‌ایم؟ » اصلا چه چیزی تعیین می‌کند که هر کسی در چه نقطه‌ای از جهان متولد شود؟ و به زودی در جریان این حقیقت مسلم قرار می‌گرفتیم که نه تنها هیچ کسی هیچ اختیاری در مورد محلی که در آن به دنیا آمده، ندارد بلکه هیچ اختیاری در عرصهٔ «وجود داشتن» ندارد.
با این تفاسیر، پس ریشهٔ این همه ژن سالاری‌ها و تفاخر به نژادهای اصیل از کجا شکل گرفته است؟ چه راهی طی شد که عده‌ای به دلیل این که تنها در یک موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای به دنیا آمده بودند و زندگی می‌کردند خود را شایسته‌تر از بقیهٔ افراد دانستند؟ پیش‌فرض‌های شایستگی و شایسته‌سالاری از کجا شکل گرفت؟ و به مرور زمان چه بر سر جوامع مدنی آمد؟ از این‌ها گذشته به نظر شما مفهوم «انصاف» چیست و راه دست‌یابی به آن چگونه است؟
کتاب استبداد شایستگی (The Tyrannay of Merit) با عنوان فرعی «چه بر سر خیر عمومی آمده است؟ » اثری است که توسط مایکل جی. سندل از نویسندگان فعال در حوزهٔ فلسفه و جامعه‌شناسی سیاسی در سال ۲۰۲۰ میلادی منتشر شد. کتابی که همه‌گیری جهانی کرونا و بی‌کاری‌های گسترده ناشی از آن، چه در ایالات متحده آمریکا و چه در دیگر نقاط جهان یکی از دلایلی شد که سندل را به نوشتن و انتشار آن ترغیب کند. کتابی که در واکنش به بحران‌هایی مانند برگزیت (خروج انگلستان از اتحادیه اروپا) و از طرفی دیگر انتخاباتی که ترامپ حاصل آن بود بحث را به این نقطه هدایت می‌کند که برابری و مساوات، عدالت اجتماعی و حتی امیال برابری‌طلبانه حلقهٔ مفقوده‌ای در دنیای امروزی‌ست؛ و نویسنده سعی می‌کند که با بیان پیشنهادهایی کاربردی بتواند در برابر معضلاتی مانند گلوبالیسم و نابرابری جهانی راه حل‌های قابل‌توجهی ارائه کند.
موضوع و سرفصل‌های کتاب استبداد شایستگی
سندل معتقد است برای این‌که ساختار «نابرابری» و «عدم‌توازن» را که در اغلب کشورهای پیشرفته و غیر پیشرفته شاهد آن هستیم کمی به حالت متعادل‌تری برسانیم و به جوامعی عادلانه‌تر برسیم، باید بازبینی مجددی در مفاهیم و دیدگاه‌های پذیرفته‌شدهٔ قبلی داشته باشیم. مثلا این دیدگاه که افرادی که سخت کار می‌کنند را توسط مفهوم آموزش و سوق دادن به آموزش عالی به جایگاه‌های بالاتر و مطلوب‌تری از نظام اجتماعی برسانیم، دیدگاهی که سال‌ها پیش توسط سیاست‌مداران آمریکایی مطرح شده بود را کامل نمی‌داند؛ و معتقد است که انسان‌ها فارغ از مدرک تحصیلی و جایگاه اجتماعی‌شان شایستهٔ احترام و ارزشی یکسان و برابر هستند؛ چیزی که آن را در زمانه فعلی مشاهده نمی‌کنیم.
مفهوم برابری در جوامع امروزی با ظهور هرچه بیشتر «مدرک‌گرایی» و «شایسته‌سالاری» برگرفته شده از مدرک تحصیلی و ارزش و اعتبار خانوادگی، کم‌رنگ‌تر و کم‌رنگ‌تر شده است و راه برون‌رفتی که نویسنده در این کتاب پیشنهاد می‌کند از بین بردن مفاهیم فعلی و وضع قواعدی عادلانه‌تر برای مفروضات شایسته‌سالاری است و لازمهٔ جامعه‌ای سالم‌تر را در ارزیابی مجدد نحوهٔ قضاوت می‌بیند.
استبداد شایستگی در ایران با ترجمهٔ صبا نوروزی به کوشش انتشارات پارسه منتشر شده است که شامل هفت فصل کلی به انضمام نتیجه‌گیری انتهای کتاب است؛ که فصول کتاب به این شرح است:
- برندگان و بازندگان
- با عظمت هستیم چون شایسته هستیم
- رتوریک بالا رفتن
- مدرک‌گرایی: آخرین تعصب قابل قبول
- اخلاقیات موفقیت
- دستگاه مرتب‌سازی
- به رسمیت شناختن کار
- شایستگی و خیر عمومی
مایکل جی. سندل؛ نویسنده کتاب استبداد شایستگی
مایکل جی. سندل، پروفسور دانشگاه هاروارد و یکی از مطرح‌ترین نظریه‌پردازان علوم سیاسی و فلسفه سیاسی است که کتاب‌های مهمی را در دو حوزهٔ عدالت اجتماعی و فلسفه منتشر کرده است که کتاب‌هایی از او مانند آنچه با پول نمی‌توان خرید: مرزهای اخلاقی بازارها، عدالت، کار درست کدام است؟ لیبرالیسم و محدودیت‌های عدالت و انسان بی‌نقص را می‌توان جز پرفروش‌ترین کتاب‌های منتشرشده در این حوزه دانست که به چندین زبان مختلف ترجمه شده و در اختیار علاقه‌مندان در سراسر جهان قرار گرفته است.
جملاتی از کتاب استبداد شایستگی
- در یک جامعهٔ نابرابر، آن‌هایی که در راس هستند دلشان می‌خواهند به موفقیت اخلاقه توجیه‌پذیرشان، باور قلبی داشته باشند. در یک جامعهٔ شایسته‌سالار، این بدان معناست که برندگان مجازند باور کنند که موفقیت‌شان ثمرهٔ استعداد و سخت‌کوشی و لذا حاصل دسترنج خودشان است.
- در دورانی به سر می‌بریم که دموکراسی در معرض خطر است. این خطر را می‌توان در افزایش بیگانه‌ستیزی و رشد حمایت عمومی از چهره‌های خودکامه که مرزهای هنجارهای دموکراتیک را به بوتهٔ آزمایش می‌گذارند، مشاهده کرد.
- جنبهٔ مشیت‌گرایانهٔ لیبرالیسم معاصر را می‌توان از سویهٔ بلاغی دیگری که سیاست داخلی و خارجی هر دو را در بر می‌گیرد، بررسی کرد: دفاع از سیاست‌ها یا متحدان سیاسی خود با این دیدگاه که «طرف درست تاریخ قرار دارند». شاید این‌گونه به نظر برسد که مناظرات مربوط به «طرف درست» و «طرف اشتباه» تاریخ طی جنگ سرد در اوج خود بوده‌اند، درست زمانی که ابرقدرت‌های کمونیست و ضد کمونیست رودرروی یکدیگر قد علم و ادعا کردند که با نظامشان آینده را به دست خواهند گرفت.
- گرچه اغلب قضاوت‌های اخلاقی در دل سیاست‌های به ظاهر ارزش خنثی نهان است، به خصوص وقتی سروکلهٔ مالیات در کار و شیوه‌های مختلف کسب درآمد افراد پیدا می‌شود. برای مثال، چرا باید نرخ مالیات بر درآمد حاصل از سودهای سرمایه کمتر از درآمد حاصل از کار فیزیکی باشد؟ این سوال زمانی مطرح شد که وارن بافت، اعلام کرد او در مقام یک سرمایه‌گذار میلیاردر، مالیات کمتری نسبت به منشی خود پرداخت می‌کند.
- مشخصات کتاب
- نقد و بررسی
- پرسش و پاسخ
| نام کامل کتاب | استبداد شایستگی |
|---|---|
| ژانر | فلسفه، غیرداستانی، تاریخی |
| تعداد صفحه | ۳۹۲ |
| قطع | رقعی |
| نوع جلد | شومیز |
| وزن | ۳۰۴ گرم |
| شابک | ۹۷۸۶۰۰۲۵۳۸۰۴۸ |