صفر

کتاب «صفر» با عنوان فرعی «تولد و مرگ در فیزیک جدید» اثری از دکتر مسعود ناصری است که به دنبال کتاب اول ایشان یعنی «یک» نوشته شده است. دکتر ناصری در کتاب «یک» بر شبکهٔ رابط بین اجسام با عنوان دنیای «داناک» تمرکز دارد؛ دنیایی غیرمادی که آن را مکمل دنیای ماده می‌داند. اکنون در کتاب «صفر» او دنیای مکمل داناک، یعنی دنیای ملموس اجسام مادی را مورد توجه قرار می‌دهد. او در این کتاب از مباحثی مانند پیدایش جهان و چگونگی شکل‌گیری ساختار پیچیده و منظم آن، زمان و احتمال سفر در آن، موجوداتی با ابعاد بالاتر و برداشت ما از آنها، واقعیاتی که توهم پنداشته و توهماتی که واقعیت تعبیر می‌شوند و همینطور از هنر، نبوغ و طبیعت سخن می‌گوید.

دکتر ناصری در کتاب «صفر» نیز به مانند کتاب پیشین خود، مطالب علمی را با زبانی روان و قابل درک بیان می‌کند و آنها را با مباحث عرفانی پیوند می‌زند. فضای عرفانی حاکم بر کتاب پیش از هر چیز از نام‌گذاری فصل‌ها (که با عنوان «دفتر» آمده‌اند) و رباعیات خیام در ابتدا و انتهای هر دفتر پیداست. کتاب «صفر» اولین بار در سال ۱۳۷۸ منتشر شد و اکنون توسط نشر مثلث تجدید چاپ شده است.

موضوع و سرفصل‌های کتاب «صفر»

دکتر ناصری کتاب «صفر» را با مثالی از یک بازی شروع می‌کند که با قوانین ساده‌ای می‌تواند ساختاری را برای پیدایش، رشد، تکامل و مرگ موجودات شبیه‌سازی کند. سپس در دفتر یکم، او پرسشی بنیادین را مطرح می‌کند: «من» چیست؟ و در این فصل به بررسی تعریف «من» در فرهنگ‌ها، فلسفه‌ها، علوم و مذاهب گوناگون می‌پردازد.

دفتر دوم به طرح مباحثی در فیزیک اختصاص دارد. نویسنده در این فصل فیزیک کلاسیک (نیوتونی) و فیزیک مدرن را به همراه تئوری‌های مطرح در آن مانند نسبیت و کوانتوم توضیح می‌دهد. او تمام وقایع جهان را متاثر از این سه نظریه (نیوتون، کوانتوم و نسبیت) و قابل توجیه با آنها می‌داند. همچنین به مباحث دیگری مانند نیروهای شناخته شده در طبیعت می‌پردازد. در ادامه، مسئلهٔ پیدایش و آغاز جهان، نظریهٔ مهبانگ، قانون دوم ترمودینامیک و تولد و مرگ خورشیدها از جمله موضوعاتی هستند که در دفتر سوم مطرح می‌شوند.

دفتر چهارم مطالبی را در باب اختیار، محاسبه‌پذیری جهان و علت و معلول طرح می‌کند و سپس براساس مباحث فیزیکی فصل‌های پیش، دربارهٔ طراحی یا اتفاقی بودنِ نظم جهان و پیدایش آن بحث می‌کند. در ادامه، دفتر پنجم به بررسی ابرفضا و مبحث هندسهٔ ریمانی برای دست‌یابی به درکی از ابعاد بالاتر از جهان سه بعدی می‌پردازد. دفتر ششم نیز به موضوع زمان و یکی از مهم‌ترین نظریه‌های مربوط به آن یعنی نسبیت اختصاص دارد. در ادامهٔ این فصل، مفهوم جهان چهار بعدی فضا-زمان بیان می‌گردد.

دفتر هفتم به تشکیل یک ساختار منظم از رفتار نامنظم اجزای آن، آنتروپی و تعادل ترمودینامیکی، ایجاد واقعیت از هیچ، نحوهٔ ادراک ما از جهان و در پایان مختصری هم به موضوع مرگ می‌پردازد. بخش کوتاه پایانی کتاب نیز دربارهٔ خدا و تفاوت خدای فیزیک و خدای مذاهب است. دراین‌باره نویسنده اعتقاد دارد که با پیشرفت به فیزیک به سمت بی‌نهایت، خدای فیزیک و مذهب یکی می‌شوند؛ چرا که تنها یک خدا وجود دارد.

درباره نویسنده کتاب؛ دکتر مسعود ناصری

مسعود ناصری در سال ۱۳۳۵ در ارومیه چشم به جهان گشود. او پس از گرفتن دیپلم ریاضی از دبیرستان خوارزمی تهران، در رشتهٔ مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف مشغول به تحصیل شد. در ادامه مدرک کارشناسی ارشد فیزیک و مهندسی راکتورهای هسته‌ای و سپس دکترای هوا فضا را از دانشگاه لندن گرفت. او در دو دورهٔ پسادکترا به انجام تحقیقاتی بر روش‌های محسبات عددی در توربولانس توربوماشین پرداخت و مدت ۳ سال نیز روی قراردادهای ناسا در توربولانس کار کرد. او همچنین به تحصیل پزشکی هومیوپاتی پرداخت، موفق به دریافت دیپلم پزشکی هومیوپاتی از کالج هومیوپاتی انگلستان شد و برای اولین بار پزشکی هومیوپاتی را به جامعه دانشگاهی ایران معرفی کرد. دکتر ناصری مدتی نیز عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی هسته‌ای و فیزیک دانشگاه امیرکبیر بوده است.

مطالعه و تحقیق بر ساختار فضا-زمان، ادغام تئوری‌های کوانتوم، نسبیت و آشوب و کار بر روی مدل فضا زمان فرکتالی از مباحث مورد علاقهٔ دکتر ناصری هستند. ایشان در سال ۱۳۷۵ نتایج مطالعات خود را که به طرح تئوری داناک انجامید، در کتاب «یک» به چاپ رساند. سپس در سال ۱۳۷۸ کتاب «صفر» را که حاوی مطالبی در تکمیل کتاب قبل بود منتشر کرد.

جملاتی از کتاب «صفر»

حضورِ ناظر در درک واقعیات واجب است و هرگز نمی‌توان ناظر را از رویدادهای جهان حذف یا آن را با ابزار جایگزین کرد، چرا که در آن صورت هیچ اطلاعی به دست نمی‌آید. هرقدر هم که این ابزار و وسایل دقیق و پیچیده باشند، باز یک انسان در طراحی، ساخت و کاربری آنها نقش بازی می‌کند و در نهایت این فرد مشاهده کننده است که باید اطلاعات گرفته شده را پردازش و تعبیر کند. بدین ترتیب، هر موجودی به نوعی آفرینندة جهان خودش است، چون اوست که با توجه به برداشت خاص از تصویری که خود سازندة آن است، جهانش را می‌آفریند.

اگر روزی بتوانیم جهان ده بعدی را توصیف کنیم، در آن صورت قوانین فیزیک فوق‌العاده ساده‌تر و در عوض جامع‌تر خواهند شد. این همان چیزی است که فیزیک به دنبالش است: کشف نظریة واحدی که همة پدیده‌های جهان را یک‌جا توصیف کند. به‌طور خلاصه، فیزیک به دنبال یک «نظریة همه چیز» است که توانایی بررسی همزمان هر چهار نیروی طبیعت را (جاذبه، الکترومغناطیس، هسته‌ای قوی و هسته‌ای ضعیف) داشته باشد.

… بیرون ادامة درون است، فضای به‌اصطلاح خالی نیز همان «من» است و «منِ» هر موجودی بخشی از یگانه «منِ» جهان. درست مثل دریایی که انواع کوزه‌ها درون آن باشند. شکل کوزه‌ها متفاوتند، ولی همه از یک «چیز» به نام سفال ساخته شده‌اند و «درون» و «بیرون» تمام کوزه‌ها همان آب است. «من» و «تو» وجود ندارد، چون هر دو همان یگانه «منِ» جهانند. این پردة سفال‌گونه است که «من» را مستقل از «تو» جلوه می‌دهد و چون این پرده برافتد نه «تو» مانی و نه «من».