سکوت دریا

در یکی از تحسین‌شده‌ترین آثار با موضوع جنگ جهانی، «ورکور» که با گوشت و استخوانش سوز جنگ را چشیده، روزگار دو شهروند عادی پاریس را در برخورد با هجوم دشمن روایت می‌کند. راوی این کتاب مرد فرانسوی سال‌خورده‌ای است که در حملهٔ نیروهای نازی، اجباراً به همراه دختر برادرش میزبان «ورنر»، افسری جوان و با نزاکت اما از ارتش دشمن، می‌شود. ورنر با رفتار متین و غیرمنتظره‌اش از عشق همیشگی‌اش به موسیقی آلمان می‌گوید و از شیفتگی‌اش نسبت به پیشینهٔ فرهنگی و ادبی فرانسه. او می‌گوید که آرزوی برقراری صلح بین دو کشور را دارد اما جواب پیرمرد و برادرزاده‌اش چیزی جز سکوت نیست. با طولانی شدن اقامت ورنر در این خانه، سکوت سنگین‌تر نیز می‌شود. در این کتاب پی‌رنگ با شیوه‌ای غیرعادی خودنمایی می‌کند و از سمت دیگر توانایی ادبی نویسنده رضایت‌بخش است. فضای نمایشی کتاب به‌خودی‌خود تصور خواننده را به صحنهٔ تئاتر نزدیک می‌کند. از همین رو حرکات بدن و دیالوگ‌ها هم با سکوت و نگاه‌های سنگین آمیخته شده و حالتی تئاتری دارد. در میانهٔ داستان، ورنر در وضعیت انتخاب قرار دارد و برای پیدا کردن حقیقت وظایفش بی‌قرار است. در اولین بند کتاب، نویسنده با لحنی هنرمندانه فلسفهٔ سکوت سنگینی را که در تمام داستان جاری است، شرح می‌دهد. مرگ تنها هدیه‌ای است که نازی‌ها به شهروندان فرانسه می‌دهند و سکوت تنها سلاح مردم برای حفظ بقا است. ورکور در به‌کارگیری المان‌های مختلف ادبی برای پرداخت شخصیت‌ها، پی‌رنگ و سبک داستان، خلاقانه عمل کرده. سکوت در این کتاب خلاف معمول عمل می‌کند و به‌جای رضایت، مفهوم مقاومت و مبارزه را در خود دارد. او هم‌چنین در بخشی از اثر، از زبان ورنر به نمایش‌نامهٔ اتللو، شاهکار ویلیام شکسپیر اشاره می‌کند. اتللو مثل تمام آثار بزرگ شکسپیر چندوجهی است. «سکوت دریا» از این مضامین اخلاقی و عاشقانهٔ اتللو، برداشتی آزاد داشته‌است.

فضای فکری و سبک هنری

«ورکور» با نام اصلی «ژان مارسل بروله» یکی از نویسندگان انقلابی در فرانسه بود. او این نام مستعار را از منطقه‌ای برگرفته که در فرهنگ فرانسه به‌عنوان نمادی از مقاومت سیاسی شناخته می‌شود. انتشار کتاب در سال ۱۹۴۴ برای مردم فرانسه به امیدی تازه تبدیل شد تا مبارزهٔ روانی علیه نیروهای اشغالی را از سر بگیرند. او فضای تاریک و راکد داستان را بهانه‌ای می‌کند تا افسر جوان، که به‌مرور به حقانیت مردم فرانسه و شرارت‌های دولت آلمان پی می‌برد، تغییری را به‌واسطهٔ عشق رقم بزند. شخصیت‌پردازی روی ورنر مترکز می‌شود و با شاخ‌وبرگ دادن به ویژگی‌های ظاهری و رفتاری او، تصمیم‌ها رنگ‌وبوی سیاسی پیدا می‌کند. سکوتی که در داستان حکم‌فرما است ایجاب می‌کند که پی‌رنگ آب‌وتاب چندانی نداشته باشد و توجه خواننده را فقط به پدیده‌ای انسانی جلب کند که در حال رخ دادن است. هر بخش داستان با رفتارهای ورنر –عامل بیرونی- شکل می‌گیرد و با قضاوت‌های راوی –درمورد خودش، خواهرزاده‌اش و البته افسر آلمانی- پایان می‌پذیرد. نویسنده از طریق پُل‌هایی که بین وقایع می‌زند، مضمونی را که مدنظر دارد در ذهن خواننده جا می‌دهد. سبک ورکور در این کتاب رئالیسم است و عناصر داستانی دیگر به‌خوبی در تعامل با این المان، ایفای نقش می‌کنند.

اقتباس سینمایی

چهار سال پس از انتشار مخفیانهٔ این کتاب در سطح فرانسه و چاپ شدن آن در کشورهایی مثل انگلستان، کارگردان بزرگ فرانسوی «ژان پیِر ملویل» اقتباسی سینمایی از این کتاب را، به همین نام، منتشر کرد. این فیلمِ سنت‌شکن و جنجالی در زمان اکران یکی از عوامل اصلی در شهرت و مقبولیت منبع الهامش بود. جالب این‌که ملویل این فیلم را یک اثر «ضدسینمایی» نامید و چون اولین اثر سینمایی‌اش بود، در تولید آن از هیچ حمایت و تجربهٔ خاصی برخوردار نشد. در ایران این کتاب توسط «نشر ماهی» در سال ۱۳۹۵ با ترجمهٔ روان و خواندنی «ژرژ پطرسی» به چاپ رسید.