سالهای سگی

در محاصرهٔ سگ‌ها

اولین رمان «ماریو وارگاس یوسا» نویسندهٔ مشهور پرویی، «سالهای سگی» نام دارد که عنوان اصلی‌اش «شهر و سگ‌ها» (به اسپانیایی La ciudad y Los Perros) بوده و در برخی نسخه‌ها نیز با عنوان «عصر قهرمان» به چاپ رسیده است. در کنار «گابریل گارسیا مارکز» و «کارلوس فوئنتس»، یوسا یکی از کسانی است که نقش مهمی در معرفی و شناساندن ادبیات آمریکا لاتین به جهان داشته است. او که متولد سال ۱۹۳۶ است، نوشتن را از نوجوانی با شعر و داستان‌های کوتاه آغاز کرده، و قبل از سال‌های سگی یک مجموعه داستان نیز به چاپ رسانده است. اما انتشار سال‌های سگی در بیست و شش سالگی‌اش باعث شهرت ویژه و شناخته شدن اسمش می‌شود. به جز این رمان، یوسا را با آثار قطور دیگری از جمله «گفتگو در کاتدرال»، «سور بز»، «جنگ آخرالزمان»، «مرگ در آند»، «قصه‌گو» و غیره می‌شناسند. این برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبی در سال ۲۰۱۰، بیش از سی اثر منتشر شده دارد که بسیاری از آن‌ها به فارسی نیز برگردانده شده‌اند. «عبدالله کوثری» یکی از بزرگ‌ترین معرف‌های ادبیات آمریکای لاتین به ایران و «احمد گلشیری» دو مترجم برجسته‌ای هستند که کارهای یوسا را به فارسی ترجمه کرده‌اند.

بازنمایی یک واقعیت تلخ

سال‌های سگی برگرفته از یک دورهٔ واقعی است که در ۱۴ تا ۱۶ سالگی یوسا، در مدرسهٔ نظام «لئونسیو پرادو» بر او گذشته است. او از شرایط خفه و پر از خشونت یک مدرسهٔ نظامی به‌عنوان الگوی کلی داستانش استفاده کرده و اتفاقاتی که در آن محیط خشن رخ داده را به‌شکل گره و اتفاق در داستانش قرار داده. شخصیت‌ها با داشتن یک زمینهٔ واقعی، اغلب نوجوانانی هستند که به جای گذراندن دورهٔ بلوغشان در یک محیط آموزشی سالم، در مدرسهٔ نظام کتک می‌خورند، کتک می‌زنند، مشروب و سیگار رد و بدل می‌کنند، یکدیگر را سگ می‌نامند، و ناخواسته تبدیل به جزئی از آن سیستم خشن می‌شوند که خودشان از آن اعلام انزجار می‌کنند. مضمون اصلی کتاب پرداختن به این بی‌عدالتی و خشونت حاکم بر مدرسه، و نقد نظام آموزشی آن زمان است.

داستان با دو فرم اصلی پیش می‌رود که یکی از آن‌ها راوی دانای کل دارد و دیگری، هردفعه یکی از شخصیت‌های اصلی را در جایگاه راوی قرار می‌دهد و صدای ذهن او را به گوشمان می‌رساند، شخصیت‌هایی ملموس و واقعی که بعد از گذشت چند فصل از داستان، دیگر می‌توان آن‌ها را از روی طرز فکر و لحنشان تشخیص داد و صدای خاص هرکدام را از لابه‌لای خطوط کتاب شنید. سرعت رخ دادن وقایع در دو فرم داستان، با هم متفاوت است و هرکدام متعلق به یک بخش از زمان هستند و در نقطهٔ متفاوتی گره‌گشایی را انجام می‌دهند.

در نکوهش سیستم آموزشی

حتی اگر مضمون انتقادی سال‌های سگی را درنظر نگیریم و مدرسه و دانش‌آموزانش را نمادی از جامعه‌ای تحت حاکمیت ظالم درنظر نگیریم، باز هم داستان به‌خودی خود جذاب است و از جنبهٔ انسانی و حسی آن و نگاهی که به تباه شدن زندگی یک نسل نوجوان تحت سیستم آموزشی غلط دارد نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. بعد از انتشار کتاب این مسئله جوری بازتاب پیدا می‌کند که مسئولان مدرسهٔ نظام، طی مراسمی هزاران نسخه از این کتاب را با تحقیر و تمسخر یوسا، به آتش می‌کشند؛ اما این ماجرای تکان‌دهنده باز هم مهر تائیدی است بر صحت روایت یوسا از شرایط وحشتناکی که در آن محیط مسموم، تجربه کرده و با رسالت خود در زمینهٔ نوشتن، این واقعیت را بازنمایی کرده تا صدای خفه‌شدهٔ آن نسل از دست رفته را به گوش خوانندگانش برساند.