خیانت، نمایشنامه‌ای پر از خیانت

نمایشنامهٔ خیانت، راجع‌به اوضاع نابسامان و آزاردهنده‌ای است که آدم‌های بسیار معمولی در زندگی تجربه می‌کنند. اما هارولد پینتر این نمایشنامه را در کوتاه‌ترین و سرراست‌ترین دیالوگ‌های دنیا نوشته است. این نمایشنامه، درست شبیه شعر، کوتاه و سرراست است. برخلاف فلسفه که شما ساعت‌ها باید کتاب بخوانید تا به مفهوم و مقصود اصلی آن برسید، این نمایشنامه خلاصه و صریح حرف می‌زند. با یک نگاه پساساختارگرایانه به متن نمایشنامه و دیالوگ‌ها، می‌توان به ورای احساسات کاراکترها رسید و تمام رفتارهای آن‌ها را آنالیز کرد. چون تغییر حالت آن‌ها با زبان نویسنده به‌خوبی به نمایش گذاشته شده است. اما هارولد پینتر کیست و سایر آثار او چگونه است؟

چند کلامی راجع‌به هارولد پینتر

هارولد پینتر که در اکتبر سال ۱۹۳۰ در لندن به دنیا آمد، در نوشتن نمایشنامه‌هایی که دیالوگ‌های بسیار کوتاه دارند مشهور است. معمولاً اکثر کاراکترهایی که او در آثارش خلق کرده است، کم‌حرف هستند و مثل نمایشنامهٔ خیانت، حرف دل خودشان را «یک کلمه‌ای» بیان می‌کنند. او که نویسنده، نمایشنامه‌نویس، بازیگر، کارگردان و فعال سیاسی بود، در دسامبر ۲۰۰۸ از دنیا رفت. پینتر به سبب آثار خارق‌العادهٔ ادبی خود، در سال ۲۰۰۵ توانست جایزهٔ نوبل ادبیات را از آن خود کند.

طرح داستان ظاهراً ساده اما پیچیده

طرح داستان نمایشنامه به‌نوعی اتوبیوگرافیکال و راجع‌به رابطهٔ هفت‌سالهٔ یک زن و مرد به اسم اما و رابرت است. در کنار این دو، کاراکتری به اسم «جری» نیز ساخته‌وپرداخته می‌شود که دوست صمیمی رابرت است. باوجوداینکه طرح داستان ساده و ابتدایی به نظر می‌رسد، اما اوضاع رفته‌رفته پیچیده‌تر و عجیب غریب‌تر می‌شود.

کلمهٔ حاکم بر این نمایشنامه «کی؟» است. جری از کی می‌دانست که اما به همسرش راجع‌به رابطهٔ آن دو خبر داده است؟ اما از کی می‌دانست که رابرت از ماجرا خبر دارد، ولی ترجیح می‌دهد به جری نگوید و ادامه دهد؟ جری از کی تصمیم گرفت که همسرش را ترک کند و اوضاع را برای اما سخت‌تر کند؟

لحظهٔ خیانت واقعی کی بود؟ وقتی‌که جری در حالت مستی به همسر بهترین دوستش، عشقش را اعتراف کرد؟ وقتی‌که اما این عشق را پذیرفت؟ وقتی‌که آن‌ها برای اولین‌بار با هم وارد رابطه شدند؟ وقتی‌که با وجود عشقشان به یکدیگر، با شخص دیگری ازدواج کرده بودند؟ اینکه همسر خود را ترک نمی‌گفتند آیا یک خیانت محسوب می‌شد یا شاید خیانت در جای دیگری نهفته بود؟

در این نمایشنامه، یک منطق دقیق و منطبق بر اساس خیانت اجرا می‌شود. وقایع به هم می‌پیوندند، درست مثل موج‌های ریزی که در یک استخر راکد به هم متصل شوند. استخری که در آن جسدی افتاده است. یک دروغ دروغ دیگری را به وجود می‌آورد و رفته‌رفته، دنیایی دروغین تشکیل می‌شود.

رابرت: به جودیت چی بگم؟ آهان، درباره‌یتو و اما. منظورت اینه که جودیت هیچ‌وقت بو نبرد؟ تو مطمئنی؟ راستش من هیچ‌وقت فکر نکردم به جودیت بگم. درسته که یکی دو بار روی اما دست بلند کردم. ولی فقط دلم می‌خواسته یه فصل سیر کتک‌اش بزنم.

جری: ولی تو هم سال‌ها بهش خیانت کردی، مگه نه؟

رابرت: بله.

جری: او هم هیچ‌وقت نفهمید، مگه نه؟

رابرت: نفهمید؟

وقتی همه یکدیگر را فریب می‌دهند

پینتر در این نمایشنامه روابطی پویا و خواندنی را بین اما، جری و رابرت نشان می‌دهد. مکالماتی که بین کاراکترها بیان می‌شود، بیش از آنکه شبیه یک دیالوگ باشد شبیه بیانیه است. بیانیه‌هایی که حقایق را به تصویر می‌کشند. کاراکترها بدون هیچ حسی جملات را بیان می‌کنند و بدون اینکه رفتار آن‌ها تحلیل شود، دیالوگ‌ها یکی پس از دیگری نمایان می‌شوند. هرآنچه که در این نمایشنامه وجود دارد، زبان است و شما باید به کمک آن به عمق ماجرا پی ببرید و رفتار و احساسات کاراکترها را تحلیل کنید.

باوجوداینکه اما و جری در حال فریب‌دادن رابرت هستند، گویی رابرت هم این دو را فریب می‌دهد و اوضاع لحظه‌به‌لحظه پیچیده‌تر می‌شود. اما با وجود دیالوگ‌های کوتاه و بی‌احساس، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که هارولد، قصد دارد یک زندگی پوچ بی‌معنی را به تصویر بکشد که طی خیانت‌های مختلف در زندگی زناشویی شکل‌گرفته است. به‌عبارت‌دیگر، او سعی دارد بگوید که برای یک خیانت واقعی، نیازی نیست که حتماً «انگیزه» داشته باشید. خیانت خیلی راحت‌تر از چیزی که فکرش را می‌کنید اتفاق میفتد و می‌تواند یک خانواده را خراب کند.

همان‌طور که از یک نمایشنامهٔ مدرن انتظار می‌رود، خط داستانی که با آن روبه‌رو هستیم منسجم نیست و ترتیب زمانی نرمالی ندارد. ماجرا در حقیقت از آینده به گذشته است و این‌گونه می‌تواند شما را در انتهای نمایشنامه، میخکوب کند. داستان از سال ۱۹۷۷ و بعد از جدایی جری و اما شروع شده و در سال ۱۹۶۸، قبل از شروع رابطه به پایان می‌رسد. این نمایشنامه از کیفیت ایستایی برخوردار است: اتفاقاتی که قبلاً افتاده است، تمام شده‌اند و همه چیز با مرور خاطرات بیان می‌گردد.