انسان خداگونه

کتاب «انسان خداگونه» با نام کامل «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده»، کتابی در ژانر تاریخی، نوشتهٔ یووال نوح هرّاری است که اولین بار در سال ۲۰۱۵ میلادی و با زبان عبری به انتشار رسید. این اثر غیرداستانی، برخلاف رویهٔ آثار تاریخی کلاسیک، به جای روایتِ تاریخ، بیشتر بر تاریخ تحلیلی متمرکز است و کتابی، در تاریخِ موردنظر خود هم به جای وقایع تاریخی اعم از سلسله‌ها، حکومت‌ها و غیره، سیر تحولِ تمدن را با تمرکز بر نوعِ بشری آن بررسی می‌کند.

انسان خداگونه بعد از کتاب «انسان خردمند» و قبل از کتاب «بیست و یک درس برای قرن بیست و یکم» نوشته شده است. کتاب‌هایی که مجموعا، سه‌گانهٔ هراری را تشکیل می‌دهند. این کتاب در ایران، توسط زهرا عالی برای نشر نو ترجمه شده است. کتابی که به در سال ۱۳۹۷ به چاپ چهارم خود رسید اما با نامهٔ نصرالله پژمان‌فر، نمایندهٔ وقت مجلس شورای اسلامی به وزیر ارشاد، به صورت معلق درآمد.

انسان خداگونه اثر بلندی محسوب می‌شود و ۵۵۲ رقعی را شامل می‌شود.

موضوع کتاب انسان خداگونه

انسان خداگونه، کتابی جامعه‌شناسانه است که در ادامهٔ مطالبِ مطرح شده در کتاب «انسان خردمند» به دنبال طرح سوالات و گره‌های بیشتر و جزئی‌تر و پاسخ دادن به آن‌هاست. در این کتاب، یووال نوح هرّاری با زاویهٔ دید جدیدتری به بسیاری از وقایع تاریخی عادی در طول حیات بشری نگاه می‌کند و درثانی، با آینده‌نگری خاصی، ادعاهای زیادی را نه به سان یک پیش‌گویی، بلکه شبیه به یک برنامهٔ راهبردی برای ادامهٔ حیات بشر، با منطق خودساخته‌اش می‌چیند. انسان خداگونه از سه قسمت اصلی مضمونی تشکیل شده است که همگی براساس قبول پیش‌فرض‌های هراری در کتاب انسان خردمند، نظریه‌پردازی شده‌اند و این موضوع، حتی در اسم سرفصل‌ها واضح است:

1. انسان خردمند بر جهان چیره می‌شود.
2. انسان خردمند به جهان معنا می‌بخشد.
3. انسان خردمند کنترل شرایط را از دست می‌دهد.

اولین مرحله به رابطهٔ تاریخی انسان در کنترل شرایط پیرامونی، شکست دادن تمام عوامل طبیعی مانند ذات طبیعت، نباتات و حیوانات است که چیرگی او بر کلیت جهان را نشان می‌دهد. دومین مرحله بر هستی‌گرایی (اگزیستانسیالیسم) انسان با پیشرفت تمدن اشاره دارد و روی نقطه‌ای از تاریخ دست می‌گذارد که انسان با تکیه بر اومانیسم، ترجیح می‌دهد تا تمامی معناهای از پیش ساخته شده یا غیرانسانی را دور انداخته و به ساخت معناهایی واقعی در تضاد با حقیقت‌هایی که دیگر خرافه نامیده می‌شوند، بپردازد. مرحلهٔ آخر، در اصل، مهم‌ترین قسمتِ کتاب انسان خداگونه است. جایی که انسانِ خداگونه آن‌چنان به ساختِ واقعیت‌های غیرمعمول مشغول شده تا تکنولوژی بر او تسلط یابد و انسان به جای رسیدن به مقامِ خدایگانی، از حالت پیشاتمدن هم جایگاه پست‌تری خواهد گرفت. نتیجهٔ تمام این نکات، اسارت انسان به ازخودبیگانگی است.

دربارهٔ یووال نوح هرّاری، نویسندهٔ کتاب

یووال نوح هراری، روشن‌فکر، تاریخ‌دان، نویسنده و استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم است. این نویسندهٔ اهل رژیم اشغال‌گر قدس (اسرائیلی)، مورد تایید بسیاری از بزرگان نظام سرمایه‌داری مانند بیل گیتس و باراک اوباما قرار دارد. درواقع می‌توانیم پیشرفت سریع او در حوزهٔ مقاله‌نویسی و به طور کل، نویسندگی را علاوه بر استعداد خودش، مرهون حمایت‌های این‌چنینی از نظریاتِ همسوی او با سلطهٔ کاپیتالیسم بدانیم. او در دوران کوتاه حرفه‌ای خود، جوایز بسیاری اعم از «جایزهٔ پولونسکی برای نوآوری و اصالت»، «جایزهٔ مُنکادُ از انجمن تاریخ نظامی» و «کتاب سال کتابخانهٔ ملی چین» را به دست آورده و به عضویت در فرهنگستان علوم اسرائیلی‌های جوان مفتخر شده است! از دیگر آثار مکتوب هراری (غیر از آن‌هایی که نام بردیم) می‌توانیم به کتاب‌هایی همچون «ساپی‌ینس: گشت و گذاری در تاریخ بشر»، «احساس خشنودی»، «بزرگ‌ترین شیادی تاریخ» و«پول» اشاره داشته باشیم.

اومانیسمِ خداگونه

کتاب حاضر یک کتاب اومانیستی (انسان‌گرایانه) است که هدف خود را بر تبیین مسیر کوشش انسان مدرن برای دست پیدا کردن به شادی، جاودانگی و قدرت خداگونه می‌گذارد. در این نوع از فلسفهٔ اثر، تمام مسائل با دیدی نو تفسیر می‌شوند که با نگاه کلاسیک یا توحیدی در تضاد است. در مجلهٔ کتابچی به طور مفصل‌تری به این موضوع پرداخته‌ایم که توضیح دقیق آن را می‌توانید در مطلب «معرفی مکتب اومانیسم» مطالعه کنید.

جملاتی از کتاب انسان خداگونه

در طول تاریخ، اولین بار است که انسان‌ها بیشتر بر اثر پرخوری می‌میرند تا فقر غذایی! بیشتر بر اثر کهولت می‌میرند تا بیماری‌های واگیردار! و بیشتر از آن که به دست سربازان و تروریست‌ها و جنایت‌کاران کشته شوند، خودکشی می‌کنند. در ابتدای قرن بیست‌ویکم، احتمال مرگ انسان‌های عادی از زیاده‌روی در خوردن همبرگرهای مک‌دونالد به‌مراتب بیشتر از خشک‌سالی، ویروس اِبولا یا حملهٔ القاعده است…

انسانی که از مرگ و میرِ ناشی از گرسنگی و بیماری و خشونت کاسته است، اکنون هدفش غلبه بر سال‌خوردگی و حتی خودِ مرگ است. انسانی که از چنگ بدبختی و فلاکتِ نکبت‌بار نجات یافته است، اکنون هدفش رسیدن به خوش‌بختیِ کامل است. و انسانی که از سطح امر حیوانیِ تنازع بقا فراتر رفته است اکنون هدفش تبدیلِ انسان خردمند به انسان خداگونه است.

این کتاب، ریشه‌های وضع کنونیِ بشر را کاوید تا ما را از قید آن‌ها رها سازد و به ما امکان دهد تا دربارهٔ آینده به شیوه‌های بسیار خلاقانه‌تری بیندیشیم. هدف این کتاب این است که به جای محدود کردن افق‌های دیدمان با پیش‌بینیِ فقط یک سناریوی قطعی چشم‌اندازهای وسیع‌تری پیش روی ما بگشاید و ما را از طیف بسیار گسترده‌تری از گزینه‌ها آگاه کند. همان‌طور که بارها تاکید کرده‌ام، هیچ‌کس واقعا نمی‌داند بازار کار یا نظام خانواده یا زیست‌بوم در سال ۲۰۵۰ میلادی چه وضعی خواهد داشت؟ یا هیچ‌کس نمی‌داند که [در آن زمان] چه دین و آیین، نظام اقتصادی یا ساختار سیاسی‌ای بر جهان حاکم خواهد بود…

آن‌گاه که هوش مصنوعی، اغلبِ وظایف شناختی را بهتر از انسان‌ها انجام دهد، تکلیف بازار کار چه خواهد شد؟ شکل گرفتن طبقهٔ بزرگ جدید، شامل آدم‌هایی به‌لحاظ اقتصادی بی‌مصرف چه پیامدهای سیاسی خواهد داشت؟ زمانی که نانوفناوری و داروهای باززاینده و حیات‌بخش انسان‌های هشتاد ساله را به پنجاه سالگی برگردانند، چه بر سر روابط بشری و خانواده‌ها و صندوق‌های بازنشستگی می‌آید؟ آن‌گاه که فناوری زیستی به ما امکان دهد، بچهٔ طراحی‌شده داشته باشیم و شکافی بی‌سابقه بین فقیر و غنی پدید آوریم، جامعه بشری راه به کجا خواهد برد؟